Kiedy następuje umorzenie postępowania w procesie karnym?

Art. 17 § 1 kodeksu postępowania karnego (dalej jako „kpk”) zawiera katalog sytuacji, w których nie prowadzi się postępowania, a jeżeli zostało już wszczęte, to organ, który je prowadzi powinien je umorzyć.

Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

[

Krajowy Rejestr Karny - kiedy następuje zatarcie skazania? ]( http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/krajowy;rejestr;karny;-;kiedy;nastepuje;zatarcie;skazania,7,0,350727.html )
Są to tzw. negatywne przesłanki procesowe, które w przypadku ich wystąpienia w toku prowadzonego postępowania skutkują jego umorzeniem. Niemniej jednak nie jest to katalog zamknięty. Do negatywnych przesłanek procesowych niewymienionych w art. 17 § 1 kpk należy np. abolicja, czyli generalny akt łaski.

1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia Przypadek ten odnosi się do sytuacji, kiedy w ogóle popełnienie przestępstwa nie miało miejsca, jak i do sytuacji, gdy postępowanie karne było prowadzone przeciwko niewłaściwemu oskarżonemu.

1. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa W tej sytuacji czyn miał miejsce, jednak nie zawiera on wszystkich znamion określonego przestępstwa. Dotyczy to również sytuacji, gdy oskarżony działał w ramach tzw. obrony koniecznej, w stanie wyższej konieczności, pod wpływem błędu lub był niepoczytalny.

1. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma Oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu w toku postępowania przygotowawczego dokonuje prokurator, umarzając postępowanie postanowieniem, a w toku postępowania przed sądem – sąd, umarzając postępowanie wyrokiem (art. 414 § 1 k.p.k.)

1. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze Kodeks karny przewiduje liczne przypadki, kiedy mimo popełnienia danego czynu, sprawca nie podlega karze. Przykładowo niezawiadomienie o popełnieniu przestępstwa jest zgodnie z art. 240 § 1 kodeksu karnego (dalej jako „kk”) przestępstwem. Niemniej jednak nie podlega karze, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym (art. 240 § 3 kk). Innym przykładem jest art. 15 § 1 kk, w myśl którego nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącego znamię czynu zabronionego.

1. oskarżony zmarł Śmierć oskarżonego jest oczywistą przesłanką umorzenia postępowania karnego toczącego się przeciwko niemu.

1. nastąpiło przedawnienie karalności Zgodnie z art. 101 § 1 kk karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat: 1) 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, 2) 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię, 2a) 15 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat, 3) 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, 4) 5 - gdy chodzi o pozostałe występki.

Natomiast karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.

Karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął rok; jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie, karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu (art. 45 kodeksu wykroczeń).

1. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się Stan rzeczy osądzonej zachodzi wówczas, gdy uprzednio zakończone zostało prawomocne postępowanie co do tego samego czynu tej samej osoby, zaś nowe postępowanie pokrywa się z przedmiotem postępowania w sprawie już zakończonej, a także gdy jego przedmiot jest częścią przedmiotu osądzonego w sprawie już zakończonej.

Nie wszczyna się również postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli wcześniej wszczęte toczy się co do tego samego czynu i tej samej osoby.

1. sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych W punkcie tym ujęto brak podsądności polskim sądom karnym. Podsądność sądom karnym obejmuje podsądność sądom powszechnym i wojskowym. Regułą jest orzecznictwo sądów powszechnych, a wyjątkiem jest podsądność sądom wojskowym.

1. brak skargi uprawnionego oskarżyciela Dotyczy to przestępstw, które są ścigane z oskarżenia prywatnego, np. zniesławienia (art. 212 § 4 kk) lub zniewagi (art. 216 kk). Jeżeli w sprawie, w której powinien być wniesiony prywatny akt oskarżenia, oskarżycielem jest osoba nie będąca pokrzywdzoną czynem przestępnym, to postępowanie takie nie powinno być wszczęte, a już wszczęte powinno zostać umorzone.

1. brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej Punkt ten dotyczy braku właściwych zezwoleń odpowiednich organów na pociągnięcie do odpowiedzialności np. posłów i senatorów, członków Trybunału Stanu, sędziów, czy też prokuratorów. W przypadku przestępstw ściganych na wniosek (np. gwałt), postępowanie z chwila złożenia wniosku toczy się z urzędu.

Katalog zawarty w art. 17 kpk nie jest katalogiem zamkniętym. Kodeks postępowania karnego zawiera szereg innych przypadków, kiedy postępowanie może być umorzone (np. art. 11 kpk - Postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia).

Umorzenie postępowania może wystąpić zarówno z urzędu, jak i na wniosek, zgodnie z ogólna zasadą art. 9 § 2 kpk, że strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu.

Autor jest aplikantem adwokackim w Kancelarii Siwek Gaczyński