Oddziaływanie lokalnej społeczności samorządowej na działania władz gminy nie sprowadza się jedynie do uczestnictwa w wyborach do rady gminy, organów wykonawczych, czy uczestnictwie w referendum gminnym.
Mieszkańcy mają prawo do informacji o działaniach władz samorządowych. Prawo to wynika z naczelnej – w odniesieniu do obywateli – zasady działania władzy publicznej, jaką jest zasada jawności życia publicznego.
W ramach prawa do informacji o działaniach organów gminy, mieszkańcy mogą być obecni podczas obrad rady gminy oraz na posiedzeniach komisji działających w ramach rady gminy. Zarówno na sesjach rady gminy, jak i w trakcie posiedzeń komisji, mieszkańcy mogą zabierać głos w tzw. wolnych wnioskach, aczkolwiek zasady udzielania głosu osobom nie będącym radnymi winny wynikać ze statutu gminy.
Niezmiernie istotnym uprawnieniem urzeczywistniającym prawo do informacji mieszkańców jako członków wspólnoty samorządowej, jest dostęp do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Stanowi o tym wprost norma art. 11 b ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. W ramach wspomnianego uprawnienia, mieszkańcy mogą korzystać nie tylko z zasobów ujawnionych w Biuletynie Informacji Publicznej danej gminy. Mogą również wnioskować do organów gminy, zarówno stanowiącego, jak i wykonawczego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) o kopie określonych, związanych z wykonywaniem zadań publicznych dokumentów.
Warto w tym kontekście wspomnieć również o prawie mieszkańców do informacji o zasadniczych kierunkach polityki gospodarczej i społecznej gminy, w której zamieszkują. Zgodnie bowiem z normą art. 61 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym, wójt (burmistrz, prezydent miasta) informuje mieszkańców gminy o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz wykorzystywaniu środków budżetowych. Nie ma przeszkód, by w ramach prawa do informacji o wyżej opisanych zagadnieniach, mieszkańcy mogli zadawać organowi wykonawczemu konkretne zapytania szczegółowe dotyczące polityki gospodarczej i społecznej oraz oczekiwać odpowiedzi na zadane pytania.
Istotnym uprawnieniem mieszkańców, dzięki któremu mogą realnie wpływać na kierunki rozwoju swojej _ lokalnej ojczyzny _ jest prawo do kierowania postulatów radnym gminy. Radni bowiem zgodnie z dyrektywą normy art. 23 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym winni postulaty te kierować do rozpatrzenia organom gminy z tym jednak zastrzeżeniem, że nie są związani instrukcjami wyborców.
Dość szeroki wachlarz środków dialogu pomiędzy mieszkańcami a ich przedstawicielami w gminie doznaje niestety pewnych ograniczeń. Chodzi mianowicie o brak – w świetle obowiązujących przepisów – *inicjatywy uchwałodawczej członków wspólnoty lokalnej. *Próżno bowiem szukać w ustawie o samorządzie gminnym instytucji zbliżonej do obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej.
W konsekwencji, jak podnosi się w orzecznictwie sądowym, mieszkańcy nie dysponują prawem wnoszenia do organów gminy, czy w kontakcie z radnymi projektów aktów prawa miejscowego. Wydaje się, że prawa mieszkańców gminy do proponowania gminnym decydentom konkretnych rozwiązań legislacyjnych nie jest rozwiązaniem dobrym i warto zastanowić się nad nowelizacją ustawy w tym zakresie. Oddolne inicjatywy uchwałodawcze niewątpliwie miałyby korzystny wpływ na dynamikę rozwoju konkretnej gminy i rozwiązywanie jej bieżących problemów.
Oprócz _ instrumentów dialogu społecznego _ o charakterze konsultacyjnym, członkowie lokalnej społeczności gminnej wyposażeni zostali przez ustawodawcę w środki prawne wpływania na poczynania władz samorządowych. Chodzi mianowicie o instrument, o którym mowa w art. 101 ustawy o samorządzie gminnym. Na podstawie powołanej normy, *każdy mieszkaniec, którego interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą *lub zarządzeniem organów gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej może organ naruszający wezwać do usunięcia naruszenia.
W przypadku natomiast braku pozytywnej reakcji ze strony władz lokalnych, mieszkaniec może uchwałę, która jego prawa lub interesy prawne narusza zaskarżyć do sądu administracyjnego. Skutkiem złożenia i rozpoznania skargi może być nawet sądowe orzeczenie o nieważności zaskarżonego aktu wydanego przez dany organ gminny, który dokonał naruszenia praw, bądź interesów prawnych obywatela.
Prawo mieszkańca do złożenia skargi nie sprowadza się jedynie do sprzeciwu wobec działań organów gminy. Dysponuje on bowiem również prawem do zaskarżenia naruszeń prawa bądź interesu prawnego wskutek bezczynności organów gminy, o czym stanowi norma art. 101 a ustawy o samorządzie gminnym.
Reasumując, ustawodawca daje mieszkańcom gminnej wspólnoty lokalnej prawo do kontrolowania swych przedstawicieli we władzach gminy nie tylko poprzez akt głosowania podczas wyborów czy referendum lokalnego. Członkowie wspólnoty lokalnej mogą bowiem aktywnie oddziaływać na władze swojej gminy również w trakcie kadencji, o ile opisane wyżej instrumenty wpływu na działania swoich przedstawicieli w organach gminy zechcą efektywnie wykorzystywać.
Autorka jest radcą prawnym w kancelarii Chałas i Wspólnicy Kancelaria Prawna
Oddział we Wrocławiu