Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2012-07-10 - SK 26/10
Repertorium:SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych (wobec których nie wydano postanowienia o odmowie nadania im dalszego biegu).
Sygnatura:SK 26/10
Tytuł:Postanowienie z dnia 2012-07-10
Opis: Dokumenty w sprawie
 
Publikacja w Z.U.Z.U. 2012 / 7A / 89

89/7/A/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 10 lipca 2012 r.

Sygn. akt SK 26/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat - przewodniczący

Wojciech Hermeliński

Adam Jamróz

Teresa Liszcz

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz - sprawozdawca,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 lipca 2012 r., skargi konstytucyjnej Beaty Sawickiej o zbadanie zgodności:

- art. 184 § 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie przyznaje oskarżonemu, analogicznie do prokuratora, prawa wystąpienia w postępowaniu sądowym z wnioskiem o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka w sytuacji, w której okaże się, że w czasie wydania tego postanowienia nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie,

alternatywnie:

- art. 184 § 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim obejmuje słowa „na wniosek prokuratora”,

z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 12 sierpnia 2010 r. Beata Sawicka (dalej: skarżąca) wniosła o stwierdzenie, że art. 184 § 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim nie przyznaje oskarżonemu, analogicznie do prokuratora, prawa wystąpienia w postępowaniu sądowym z wnioskiem o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka w sytuacji, w której okaże się, że w czasie wydania tego postanowienia nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji. Alternatywnie jako przedmiot skargi konstytucyjnej wskazała art. 184 § 8 k.p.k. w zakresie, w jakim obejmuje słowa „na wniosek prokuratora”.

1.1. Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującej sprawy:

Prokuratura Apelacyjna w Poznaniu skierowała do Sądu Okręgowego w Gdańsku akt oskarżenia m.in. przeciwko skarżącej o przestępstwo z art. 230 § 1 k.k. i art. 228 § 3 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. w związku z art. 12 k.k. W skład materiału dowodowego stanowiącego podstawę oskarżenia wchodzą zeznania dwóch tzw. świadków anonimowych (oznaczonych jako świadek 1 i świadek 2, będących funkcjonariuszami Centralnego Biura Antykorupcyjnego) oraz materiały wytworzone przez Centralne Biuro Antykorupcyjne, objęte klauzulą niejawności.

Na etapie postępowania jurysdykcyjnego, powołując art. 184 § 8 k.p.k., obrońcy skarżącej 28 grudnia 2009 r. wystąpili do Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu o złożenie przez Prokuratora do Sądu Okręgowego w Warszawie wniosku o uchylenie postanowienia w przedmiocie zachowania w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadków anonimowych. Obrońcy stwierdzili, że w okolicznościach tej konkretnej sprawy nie można mówić o istnieniu po stronie świadków uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia świadków i osób dla nich najbliższych, a ponadto że dekonspiracja funkcjonariusza pracującego jako agent operacyjny CBA nie może stanowić przesłanki nadania statusu świadka anonimowego. Wskazali, że tożsamość świadka nr 2 została ujawniona w mediach.

Na rozprawie 5 stycznia 2010 r. obrońcy skarżącej złożyli pismo skierowane do Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu bezpośrednio prokuratorowi oraz przekazali je do wiadomości sądu.

Pismem z 12 stycznia 2010 r. naczelnik Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu przekazał wniosek obrońców według właściwości do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, uzasadniając, że w trakcie postępowania sądowego adresatem wniosków procesowych jest sąd rozpoznający sprawę, a prokurator jako oskarżyciel nie ma uprawnień do wydawania jakichkolwiek rozstrzygnięć procesowych.

Pismem z 4 lutego 2010 r. obrońcy skarżącej bezpośrednio do Sądu Okręgowego w Warszawie złożyli wniosek o uchylenie postanowienia w przedmiocie zachowania w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadków anonimowych, uzasadniając go analogicznie jak wcześniejszy wniosek do Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu.

Jak podano w skardze konstytucyjnej Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu z 18 marca 2010 r. nie uwzględnił wniosku obrońców skarżącej z 4 lutego 2010 r. uzasadniając, że z wnioskiem takim nie wystąpił żaden z upoważnionych podmiotów, tj. prokurator lub świadek.

Na rozprawie 17 maja 2010 r. jeden z obrońców wystąpił do Sądu Okręgowego w Warszawie z wnioskiem o dezanonimizację świadka nr 2. Sąd postanowieniem z 17 maja 2010 r. odmówił uchylenia postanowienia w przedmiocie zachowania w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka anonimowego. Postanowienie to zostało dołączone do skargi konstytucyjnej.

1.2. Zdaniem skarżącej art. 184 § 8 k.p.k. w zakresie, w jakim nie przyznaje oskarżonemu, analogicznie do prokuratora, prawa wystąpienia w postępowaniu sądowym z wnioskiem o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, narusza jej prawo do rzetelnego i sprawiedliwego procesu karnego, opartego o zasadę kontradyktoryjności i równości broni stron procesu karnego, oraz prawo do obrony.

Artykuł 184 § 8 k.p.k. określa przesłanki uchylenia postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka anonimowego, jednocześnie upoważniając do wystąpienia z wnioskiem w tym przedmiocie prokuratora. Zdaniem skarżącej przepis ten przyznając takie uprawnienie wyłącznie prokuratorowi narusza wskazane prawa konstytucyjne. W jej przekonaniu rozważany przepis powinien - ze względu na gwarancję praw oskarżonego - upoważniać sąd do uchylenia wymienionego w nim postanowienia z urzędu a oskarżonego - do wystąpienia z wnioskiem o takie uchylenie. Przywołując orzecznictwo Sądu Najwyższego skarżąca wskazała jednocześnie, że oskarżony nie ma możliwości kwestionowania zasadności zastosowania instytucji świadka anonimowego na dalszych etapach postępowania zainicjowanych wniesieniem środka zaskarżenia.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 8 marca 2011 r. wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Prokurator Generalny wskazał przede wszystkim, że § 1 i 5 art. 184 k.p.k. zostały znowelizowane przez art. 108 pkt 5 lit. a i b ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228; dalej: ustawa o ochronie informacji niejawnych z 2010 r.). Zdaniem Prokuratora Generalnego zmiana ta nie ma znaczenia dla meritum skargi, ponieważ nowelizacja polegała na zastąpieniu słów „tajemnicą państwową” słowami „tajemnicą jako informacja niejawna o klauzuli tajności <> lub <<ściśle tajne>>”.

Zdaniem Prokuratora Generalnego skarga konstytucyjna nie spełnia co najmniej jednej z przesłanek warunkujących dopuszczalność jej merytorycznego rozpoznania, a mianowicie powołane przez skarżącą postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 17 maja 2010 r. nie jest ostatecznym orzeczeniem o wolnościach lub prawach skarżącej. Sąd nie uwzględnił wniosku skarżącej o dezanonimizację świadka nr 2 z przyczyn proceduralnych i nie badał ewentualnego istnienia przesłanek merytorycznych wymienionych w art. 184 § 8 k.p.k. Prokurator Generalny uznał, że tym samym rozstrzygnięcie nie dotyczyło praw skarżącej. W opinii Prokuratora Generalnego o prawach tych rozstrzygało wcześniejsze postanowienie prokuratora, wydane na podstawie art. 184 § 1 k.p.k., które podlegało kontroli sądowej na wniosek skarżącej i jej obrońców (art. 184 § 5 k.p.k.).

Prokurator Generalny stwierdził ponadto, że naruszenie praw skarżącej nie jest aktualne, gdyż świadek nr 2 został już przesłuchany we właściwym trybie, a treść jego zeznań będzie oceniona, na tle innych dowodów, w wyroku kończącym postępowanie sądowe oraz w ewentualnych środkach odwoławczych od tego wyroku i w wyroku sądu odwoławczego. Skarżąca w istocie inicjuje zatem abstrakcyjną kontrolę art. 184 § 8 k.p.k.

W swym stanowisku Prokurator Generalny dodatkowo powołał poglądy doktryny, zgodnie z którymi regulacja instytucji świadka anonimowego nie narusza standardów rzetelnego postępowania. Dodał, że wniosek prokuratora nie jest jedynym środkiem umożliwiającym uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka. Wniosek taki może bowiem w określonym stadium postępowania złożyć sam świadek (art. 184 § 7 k.p.k.).

Prokurator Generalny zaznaczył, że w sprawie Beaty Sawickiej świadek nr 2 nie występował z wnioskiem na podstawie art. 184 § 7 k.p.k. i, mimo dekonspiracji, nie zrezygnował z przyznanego mu statusu, a dekonspiracja świadka anonimowego nie pociąga za sobą automatycznie zmiany jego statusu. Prokurator Generalny zauważył nadto, że do ujawnienia danych świadka może dojść z przyczyn od niego niezależnych, a „wtedy automatyczne uchylenie postanowienia o anonimizacji mogłoby być akceptacją celowych działań godzących w anonimowość świadka”. Dodał, że nawet jeśli do dekonspiracji dochodzi, np. wskutek lekkomyślności świadka, to i w takim przypadku pełna jawność wystąpienia świadka przed sądem może nie być wolna od zagrożeń, których ryzyko prokurator musi brać pod uwagę, zwłaszcza gdy uwzględni się wymaganie „lojalności prokuratora wobec tego świadka, który sam nie wnosi o ujawnienie”. Prokurator Generalny stwierdził, że „ (…) możliwe ziszczenie się ryzyka niebezpieczeństwa dla świadka czy osób dla niego najbliższych obciążałoby prokuratora (a także sąd, jeśliby uwzględnił złożony wniosek prokuratora), nie zaś oskarżonego i obrońcę, którzy nie są podmiotami ustawowo zobowiązanymi do ochrony bezpieczeństwa świadka”.

Zdaniem Prokuratora Generalnego powyższe okoliczności i argumenty wskazują na zgodność art. 184 § 8 k.p.k. w zakwestionowanym zakresie z powołanymi przez skarżącą wzorcami konstytucyjnymi.

3. Sejm, w piśmie swego Marszałka z 13 maja 2011 r., wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Rekonstruując skargę konstytucyjną Sejm stwierdził, że mimo alternatywnego sformułowania jej petitum, zakres zaskarżenia w obu członach alternatywy jest tożsamy i dotyczy nierównego ukształtowania przez art. 184 § 8 k.p.k. pozycji oskarżonego i prokuratora w zakresie możliwości składania wniosku o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka.

Zdaniem Sejmu skarga konstytucyjna nie spełnia warunków określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, gdyż postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 17 maja 2010 r. nie jest ostatecznym orzeczeniem o konstytucyjnych wolnościach lub prawach skarżącej. Przy czym nie podzielił poglądu Prokuratora Generalnego, że taką cechę ma postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, wydane na podstawie art. 184 § 1 k.p.k., gdyż skarżąca nie kwestionuje samej instytucji świadka anonimowego.

Sejm wskazał, że w przedmiocie szczegółowego rozwiązania z art. 184 § 8 k.p.k. w postępowaniu karnym toczącym się przeciwko skarżącej zapadły dwa orzeczenia. Pierwsze z nich - postanowienie z 18 marca 2010 r. - zostało wydane na skutek wniosku obrońców skarżącej z 4 lutego 2010 r. o uchylenie statusu dwóch świadków anonimowych. Mimo takiego rozstrzygnięcia, na rozprawie 17 maja 2010 r. obrońcy po raz kolejny wystąpili z wnioskiem o uchylenie statusu świadka anonimowego, tym razem ograniczając wniosek tylko do świadka nr 2. Postanowieniem z 17 maja 2010 r. sąd nie uwzględnił tego wniosku. Sejm podkreślił, że sąd, odnosząc się do ponownego wniosku obrońców skarżącej, nie miał możliwości uczynienia tego w inny sposób niż przez wydanie kolejnego postanowienia (zob. art. 93 § 1 k.p.k.).

Sejm przyjął zatem, że w sprawie skarżącej doszło dwukrotnie do identycznego rozstrzygnięcia tej samej kwestii. Zaznaczył, że już od pierwszego postanowienia Sądu Okręgowego nie przysługiwał żaden środek odwoławczy. W tej sytuacji ponawianie wniosku przez obrońców było z góry skazane na niepowodzenie i mogło służyć jedynie celom niezwiązanym z postępowaniem karnym.

Konkludując Sejm stwierdził, że - w jego opinii - ostatecznym orzeczeniem o prawach skarżącej jest postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 18 marca 2010 r. Dodał, że blisko 5-miesięczny odstęp czasu między wydaniem tego orzeczenia w datą wniesienia skargi konstytucyjnej nakazuje przypuszczać, że „gdyby skarżąca prawidłowo zidentyfikowała w skardze ostateczne orzeczenie o jej konstytucyjnych prawach, wówczas doszłoby do przekroczenia terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK”.

4. Obrońcy skarżącej, odpowiadając na pismo przewodniczącego składu orzekającego Trybunału Konstytucyjnego, w piśmie z 15 czerwca 2012 r. podtrzymali stanowisko, że ostatecznym rozstrzygnięciem o konstytucyjnych prawach skarżącej jest postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 17 maja 2010 r.

Po pierwsze, obrońcy skarżącej nie zgodzili się ze stanowiskiem Prokuratora Generalnego, że ostatecznym rozstrzygnięciem jest postanowienie o przyznaniu świadkowi nr 2 statusu świadka anonimowego. Jeszcze raz podkreślili, że celem skarżącej nie jest kwestionowanie instytucji procesowej świadka anonimowego ani przesłanek przyznania określonemu świadkowi takiego statusu. Skarżąca kwestionuje konstytucyjność jednego z procesowych aspektów instytucji świadka anonimowego, a mianowicie brak możliwości wystąpienia przez oskarżonego i jego obrońcę z wnioskiem o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadka w sytuacji, w której zaistniały okoliczności wskazane w art. 184 § 8 k.p.k.

Po drugie, obrońcy skarżącej nie zgodzili się ze stanowiskiem Sejmu, że ostatecznym rozstrzygnięciem jest postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 18 marca 2010 r. Ich zdaniem, zarówno w postanowieniu z 18 marca 2010 r., jak i postanowieniu z 17 maja 2010 r., sąd wydał merytorycznie taki sam rodzaj rozstrzygnięcia: oddalił wnioski obrońców. Gdyby było tak, jak twierdzi Sejm, sąd nie badałby ponownie merytorycznie wniosku, ale pozostawił go bez rozpoznania, odrzucił lub odmówił jego przyjęcia, czyli wydałby rozstrzygnięcie o charakterze formalnym. Obrońcy skarżącej wskazali, że ich wniosek rozstrzygnięty przez Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z 17 maja 2010 r. nie obejmował żądania zmiany wcześniejszego postanowienia lub jego reasumpcji, ale był nowym wnioskiem merytorycznym. Ponadto podkreślili, że drugi wniosek był węższy podmiotowo i dotyczył jedynie świadka anonimowego nr 2.

Obrońcy skarżącej dołączyli do pisma m.in. protokół z rozprawy głównej z 18 marca 2010 r.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W skardze konstytucyjnej Beaty Sawickiej zakwestionowano konstytucyjność art. 184 § 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.).

Skarga ta po wstępnym rozpoznaniu w trybie art. 49 w związku z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) została przekazana na kolejny etap postępowania; spełnienie przesłanek warunkujących dopuszczalność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej nie zostało wówczas zakwestionowane. Pozytywny wynik wstępnego rozpoznania nie jest jednak wiążący dla Trybunału Konstytucyjnego na dalszym etapie postępowania. Zgodnie bowiem z dotychczasowym orzecznictwem Trybunał Konstytucyjny na każdym etapie postępowania powinien badać, czy nie zachodzi negatywna przesłanka procesowa wyłączająca dopuszczalność wydania wyroku, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania.

Uczestnicy postępowania: Sejm i Prokurator Generalny stwierdzili, że skarga konstytucyjna Beaty Sawickiej nie spełnia warunków jej dopuszczalności.

Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy skarga konstytucyjna Beaty Sawickiej spełnia warunki formalne wskazane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 47 ustawy o TK.

2. W toczącej się przeciwko skarżącej sprawie karnej zastosowano instytucję świadka anonimowego (świadka incognito). W toku postępowania jurysdykcyjnego obrońcy skarżącej, wobec zaistnienia okoliczności, które ich zdaniem uzasadniały pozbawienie świadka statusu świadka anonimowego, podejmowali czynności zmierzające do uchylenia postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadków anonimowych. Zgodnie bowiem z art. 184 § 8 k.p.k. jeżeli okaże się, że w czasie wydania postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie. Ze względu na to, że wskazany przepis upoważnienie do wystąpienia z wnioskiem o dezanonimizację świadka na etapie postępowania sądowego przyznaje prokuratorowi, obrońcy skarżącej pismem z 28 grudnia 2009 r. wystąpili do Prokuratury Apelacyjnej z wnioskiem o złożenie przez prokuratora, jako podmiot uprawniony, wniosku do sądu o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadków. Na rozprawie 5 stycznia 2010 r. pismo to obrońcy przekazali do wiadomości Sądu Okręgowego w Warszawie. Prokuratura nie ustosunkowała się do wniosku obrońców skarżącej, ale - twierdząc, że na etapie postępowania sądowego adresatem wniosków procesowych jest sąd - przekazała wniosek według właściwości do Sądu Okręgowego. Wobec nierozpatrzenia wniosku przez prokuraturę, obrońcy 4 lutego 2010 r. złożyli wniosek o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadków bezpośrednio do Sądu Okręgowego.

W postanowieniu z 18 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie nie uwzględnił wniosku obrońców (co do świadka nr 1 i 2) stwierdzając, że zgodnie z art. 184 § 8 k.p.k. w postępowaniu sądowym takie postanowienie sąd może uchylić jedynie na wniosek prokuratora lub świadka anonimowego (s. 11 i 12 protokołu z rozprawy głównej przed Sądem Okręgowym w Warszawie w dniu 18 marca 2010 r.). W protokole z rozprawy (s. 5 protokołu) obrońca stwierdza: „Wniosek pierwotnie przekazałem do prokuratury, która z kolei przesłała go sądowi. Ja oczekuję od Sądu decyzji odmownej w tej sprawie. Wniosek ten został wcześniej przekazany do Prokuratury. Otrzymałem pismo, że Prokurator w ogóle nie jest adresatem pism w czasie trwającego postępowania sądowego. Jeżeli Sąd odmówi uwzględnienia wniosku, ja przyjmę z szacunkiem, ale jednak chciałbym jakąkolwiek decyzję w tej sprawie otrzymać”.

Obrońcy skarżącej na rozprawie 17 maja 2010 r. ponowili wniosek co do świadka nr 2. Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu wydanym na rozprawie nie uwzględnił tego wniosku jako pochodzącego od podmiotu nieuprawnionego (s. 2 protokołu z rozprawy głównej 17 maja 2010 r.), a zatem z takim samym uzasadnieniem jak w wydanym wcześniej postanowieniu z 18 marca 2010 r.

Zakwestionowany w skardze konstytucyjnej art. 184 § 8 k.p.k. był podstawą obydwu powołanych postanowień sądu. Skarżąca nie kwestionuje całej treści normatywnej tego przepisu, w szczególności nie kwestionuje np. przesłanek uchylenia postanowienia o anonimizacji, a jedynie normę, która upoważnienie do wystąpienia z opisanym w tym przepisie wnioskiem na etapie postępowania sądowego przyznaje prokuratorowi, pomijając oskarżonego. Skarga konstytucyjna dotyczy zatem braku prawa oskarżonego do wystąpienia do sądu - na etapie postępowania sądowego - z wnioskiem o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka anonimowego. Z analizy zarzutów sformułowanych przez skarżącą wynika, że - jej zdaniem - zastosowanie przez sąd art. 184 § 8 k.p.k. w tak określonym zakresie doprowadziło do naruszenia przysługującego jej prawa do rzetelnej procedury oraz do naruszenia równości wobec prawa stron procesu karnego. Ostatecznym rozstrzygnięciem o tak opisanym naruszeniu nie jest zatem - jak twierdzi Prokurator Generalny - postanowienie o anonimizacji świadka, ale rozstrzygnięcie o braku uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o dezanonimizację, a taką treść mają postanowienia Sądu Okręgowego z 18 marca 2010 r. i z 17 maja 2010 r.

Skarżąca określiła zatem akt normatywny, w stosunku do którego domaga się stwierdzenia niekonstytucyjności i który był podstawą rozstrzygnięć wydanych w jej sprawie oraz wskazała, jakie konstytucyjne prawa i w jaki sposób zostały naruszone. Wątpliwości budzi jednak wniesienie przez nią skargi konstytucyjnej w oparciu o postanowienie Sądu Okręgowego z 17 maja 2010 r. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że do skargi konstytucyjnej należy dołączyć wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie, z podaniem daty jego doręczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego i wnieść ją w ciągu 3 miesięcy od tej daty (art. 46 i art. 47 ustawy o TK). Dołączone do skargi rozstrzygnięcie musi mieć przy tym charakter „ostateczny” w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Analizując przesłankę ostateczności orzeczenia, Trybunał Konstytucyjny uwzględnił, że skarga konstytucyjna Beaty Sawickiej dotyczy rozstrzygnięcia wpadkowego o charakterze formalnym: złożone przez obrońców skarżącej do sądu wnioski w sprawie dezanonimizacji świadka nie zostały uwzględnione przez sąd jako pochodzące od podmiotu, który nie jest upoważniony do ich składania. O braku upoważnienia do złożenia takiego wniosku przesądza jednoznaczna treść art. 184 § 8 k.p.k.

Przedmiotem obydwu postanowień Sądu Okręgowego jest więc rozstrzygnięcie o kompetencji określonego podmiotu (oskarżonego, jego obrońcy) do złożenia wniosku o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadka. Za każdym razem Sąd Okręgowy badał jedynie istnienie tej kompetencji i - ze względu na treść art. 184 § 8 k.p.k. - stwierdzał, że podmiot składający wniosek takiej kompetencji nie ma.

Wskazane jako podstawa skargi konstytucyjnej naruszenie prawa do rzetelnej procedury nastąpiło zatem w momencie wydania przez Sąd Okręgowy pierwszego postanowienia o nieuwzględnieniu wniosku obrońców o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadków.

Wskazane wyżej okoliczności przesądzają o tym, że z punktu widzenia cechy „ostateczności” wydane przez Sąd Okręgowy postanowienia z 18 marca 2010 r. i 17 maja 2010 r. nie są porównywalne z dotychczas ocenianymi przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięciami w sprawach wpadkowych, w których wnioski mogą być ponawiane w toku procesu karnego, takimi jak: postanowienie o zastosowaniu (przedłużeniu) tymczasowego aresztowania (zob. np. wyroki z: 24 października 2007 r., sygn. SK 7/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108; 13 lipca 2009 r., sygn. SK 46/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 109), postanowienie sądu penitencjarnego dotyczące skargi osadzonego na warunki bytowe w zakładzie karnym (zob. wyrok z 26 maja 2008 r., sygn. SK 25/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 62), zarządzenie prokuratora w przedmiocie zastrzeżenia jego obecności podczas kontaktów oskarżonego tymczasowo aresztowanego z jego obrońcą (wyrok z 17 lutego 2004 r., sygn. SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7). W sprawie takiej, jak rozpatrywana przez Trybunał Konstytucyjny, sąd bada samo istnienie upoważnienia do wystąpienia z wnioskiem, podczas gdy w pozostałych wymienionych przypadkach sąd każdorazowo bada okoliczności faktyczne, od istnienia bądź zmiany których zależy treść jego rozstrzygnięcia.

Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko Sejmu, że w sprawie skarżącej doszło dwukrotnie do identycznego rozstrzygnięcia tej samej kwestii - upoważnienia skarżącej do złożenia wniosku o uchylenie postanowienia o anonimizacji świadka. Przy czym już od pierwszego postanowienia Sądu Okręgowego skarżącej nie przysługiwał żaden środek odwoławczy. Ze względu na jednoznaczną treść art. 184 § 8 k.p.k. w zakwestionowanym zakresie oraz ze względu na charakter pierwszego postanowienia Sądu Okręgowego ponawianie wniosku przez obrońców nie mogło przynieść żadnego innego rezultatu. Rozstrzygnięcie sądu było bowiem niezależne od treści wniosku złożonego przez skarżącą; w tym od tego czy wnosiła ona o dezanonimizację dwóch świadków czy tylko jednego z nich. W takich okolicznościach prawnych i faktycznych ostatecznym orzeczeniem o braku prawa do złożenia wniosku było postanowienie z 18 marca 2010 r. i to orzeczenie powinno być podstawą wystąpienia ze skargą konstytucyjną zawierającą zarzuty niekonstytucyjności art. 184 § 8 k.p.k. w zakresie, w jakim „nie przyznaje oskarżonemu, analogicznie do prokuratora, prawa wystąpienia w postępowaniu sądowym z wnioskiem o uchylenie postanowienia o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka w sytuacji, w której okaże się, że w czasie wydania tego postanowienia nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie”. Wskazane orzeczenie w istocie „zakończyło sprawę” (przy czym należy podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny używa tu pojęcia „sprawa” w szerokim znaczeniu) zainicjowaną wnioskiem obrońców skarżącej o uchylenie postanowienia o anonimizacji. Oznacza to, że skarga konstytucyjna Beaty Sawickiej nie spełnia jednego z warunków określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, co powoduje umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Trybunał Konstytucyjny dodaje przy tym, że ocena ostateczności rozstrzygnięć wpadkowych musi być dokonywana a casu ad casum. Rozstrzygnięcia niekończące postępowania w sprawie tworzą bowiem zbiór bardzo zróżnicowany. Różnią się od siebie istotnie np. pod względem ich związku z orzeczeniem merytorycznym. Niektóre orzeczenia niekończące postępowania w sprawie mogą rzutować na treść orzeczenia merytorycznego; inne orzeczenia mogą nie mieć wpływu na treść takiego rozstrzygnięcia, a przez to niektóre z nich ingerują w prawo do rzetelnej procedury jako samoistne prawo podlegające ochronie, a niektóre - ingerują ponadto w to prawo jako prawo gwarancyjne związane z konstytucyjną ochroną konkretnego prawa o charakterze materialnym. Mając to na uwadze w przypadku skarg konstytucyjnych dotyczących kwestii wpadkowych, wniesionych w trakcie toczącego się postępowania sądowego, Trybunał Konstytucyjny musi każdorazowo ocenić charakter rozstrzygnięcia o danej kwestii.

Zdaniem Trybunału w rozpatrywanej sprawie dopuszczenie skargi konstytucyjnej w oparciu o drugie postanowienie rozstrzygające kwestię wpadkową powodowałoby uzależnienie oceny ostateczności orzeczenia oraz dochowania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, które także ze względów gwarancyjnych powinny mieć charakter obiektywny, od decyzji - w tym wypadku oskarżonego (jego obrońców) - co do wielokrotnego korzystania z tego samego środka procesowego. Nie tylko, tak jak twierdzi Sejm, takie decyzje mogłyby być uwarunkowane „celami niezwiązanymi z toczącym się postępowaniem karnym”, ale uzależnienie od nich oceny ostateczności orzeczenia, jako przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, stwarzałoby ryzyko wpływu ocen dokonywanych przez Trybunał na przebieg - toczącego się w tym samym czasie - postępowania karnego.

Zważywszy powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

8

SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
SK 59/13   Postanowienie tymczasowe z dnia 2013-10-22
Z.U. 2013 / 7A / 113
SK 23/13   Postanowienie z dnia 2013-10-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 114
SK 15/13   Postanowienie z dnia 2013-10-08
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 109
SK 14/13   Wyrok z dnia 2013-10-22
Sporządzenie uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym, na które nie przysługuje środek zaskarżenia 2013..1428 z dnia 2013-12-03    
ISAP     RCL Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 100
SK 13/13   Postanowienie z dnia 2013-04-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 4A / 45
  • Adres publikacyjny: