30/3/A/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 7 marca 2012 r.

Sygn. akt SK 23/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak - przewodniczący

Wojciech Hermeliński

Adam Jamróz

Marek Kotlinowski - sprawozdawca

Teresa Liszcz,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 marca 2012 r., skargi konstytucyjnej Iwony Nowak o zbadanie zgodności:

art. 74 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 180 ust. 1, art. 180 ust. 1 w związku z art. 32, art. 65 ust. 1 w związku z art. 32, art. 180 ust. 1 w związku z art. 2, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2, art. 180 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 15 maja 2011 r. skarżąca Iwona Nowak (dalej: skarżąca) wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 74 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.) z art. 180 ust. 1, art. 180 ust. 1 w związku z art. 32, art. 65 ust. 1 w związku z art. 32, art. 180 ust. 1 w związku z art. 2, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2, art. 180 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Zaskarżony przepis ma następujące brzmienie: „Sędzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn, o których mowa w art. 71 § 3 ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli ustały przyczyny będące podstawą przeniesienia w stan spoczynku”. Przyczyny wymienione w art. 71 § 3 u.s.p., do którego odsyła zaskarżona regulacja, to zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów sądowych.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego: Skarżąca będąca sędzią sądu rejonowego uległa w 1996 r. wypadkowi drogowemu podczas przejazdu na miejsce czynności sądowych. Po leczeniu wróciła do pracy w sądzie, jednak nasilające się dolegliwości bólowe zmusiły ją do zaprzestania pracy i wystąpienia o przeniesienie w stan spoczynku, co stwierdziła Krajowa Rada Sądownictwa (dalej: KRS) w uchwale nr 4/2004 z 14 stycznia 2004 r. W związku z podjętym leczeniem nastąpiła poprawa stanu zdrowia skarżącej, która 16 maja 2010 r. zwróciła się z wnioskiem do KRS o przywrócenie na dotychczas zajmowane stanowisko sędziego sądu rejonowego. KRS podjęła 28 lipca 2010 r. uchwałę odmowną (nr 1050/2010), uzasadniając, że wniosek nie ma podstaw prawnych, bo u.s.p. nie przewiduje możliwości przywrócenia na poprzednio zajmowane stanowisko sędziego przeniesionego w stan spoczynku z powodu trwałej niezdolności do pełnienia urzędu sędziego stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS. Od tej uchwały skarżąca wniosła odwołanie do Sądu Najwyższego, które zostało oddalone wyrokiem z 20 stycznia 2011 r., sygn. akt III KRS 19/10. Wyrok SN, doręczony skarżącej 15 lutego 2011 r., jest prawomocny i nie służy od niego żaden środek odwoławczy.

Skarżąca, uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 74 § 1 u.s.p., wskazała, że przepis ten ogranicza konstytucyjne prawo powrotu do czynnej służby sędziów, wobec których ustały inne (konkretnie chodzi o ustanie przyczyn przeniesienia w stan spoczynku sędziów uznanych za trwale niezdolnych do pełnienia obowiązków sędziego) niż organizacyjne przyczyny przeniesienia ich w stan spoczynku. Tym samym narusza on art. 180 ust. 1 Konstytucji, gwarantujący nieusuwalność sędziów. Przepis ten różnicuje także sytuację prawną sędziów przeniesionych w stan spoczynku z powodu uznania ich za trwale niezdolnych do pełnienia obowiązków sędziego i sędziów przeniesionych w stan spoczynku z powodu zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych, przez co narusza art. 180 ust. 1 w związku z art. 32 Konstytucji. Została ograniczona, zdaniem skarżącej, ponad dopuszczalne ramy określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji, wolność wykonywania zawodu sędziego przez osoby, wobec których ustały przyczyny przeniesienia w stan spoczynku z powodu trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego, przez co naruszono art. 65 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącej, art. 74 § 1 u.s.p. jednocześnie pozbawia sędziego instrumentu prawnego do egzekwowania prawa nieusuwalności w razie ustania przyczyn niezdolności do pracy, a to uzasadnia jego niezgodność z art. 180 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

2. W piśmie z 18 listopada 2011 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w toczącym się postępowaniu.

3. W piśmie z 26 stycznia 2012 r. stanowisko w sprawie w imieniu Sejmu zajął jego Marszałek. Wniósł on o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) z uwagi na utratę mocy obowiązującej przepisu w zakwestionowanym zakresie przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.

Dokonując analizy formalnoprawnej skargi konstytucyjnej, Marszałek zaczął od kwestii, czy w rozpatrywanej sprawie mamy do czynienia z zaniechaniem, czy z pominięciem ustawodawczym. W konkluzji stwierdził, że z zarysowanego kontekstu normatywnego wynika, że w ocenie skarżącej, został za wąsko ukształtowany zakres podmiotowy przepisu wskazanego jako przedmiot kontroli, co jest typowym przykładem zarzutu pominięcia ustawodawczego, którego ocena mieści się w kognicji Trybunału.

Marszałek zwrócił jednak uwagę, że zasadnicze znaczenie dla oceny dopuszczalności merytorycznego orzeczenia w rozpatrywanej sprawie ma zmiana stanu prawnego zaistniała po złożeniu skargi konstytucyjnej do Trybunału. W dniu 18 sierpnia 2011 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192, ze zm.; dalej: ustawa zmieniająca), która między innymi zmodyfikowała art. 74 u.s.p. Nowelizacja weszła w życie 12 października 2011 r. Zmiany w zakresie mającym znaczenie w rozpatrywanej sprawie polegają na dodaniu do art. 74 u.s.p. nowej jednostki redakcyjnej (§ 1a), zgodnie z którą prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio albo stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu ma także sędzia przeniesiony w stan spoczynku z powodu choroby lub utraty sił, jeżeli przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zmodyfikowany został ponadto art. 74 § 2 u.s.p. w ten sposób, że ujętą w nim procedurę podejmowania decyzji o przywróceniu na stanowisko odniesiono także do sędziów będących w stanie spoczynku ze względów zdrowotnych. Tym samym nowelizacja spełniła oczekiwania skarżącej wyartykułowane w skardze. W zaistniałej sytuacji, zdaniem Marszałka, rozważenia wymaga zatem kwestia celowości i zasadności podejmowania merytorycznego rozstrzygnięcia przez Trybunał. Biorąc pod uwagę dwie konkurencyjne przesłanki umorzenia postępowania: zbędność oraz utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego w zakwestionowanym zakresie, w ocenie Marszałka, należy wziąć pod uwagę drugą z wymienionych. Marszałek przywołał poglądy Trybunału dotyczące pojęcia utraty mocy obowiązującej przepisu. Odnosząc je do rozpatrywanej sprawy, zwrócił uwagę, że zmiana w tym wypadku nie polegała na uchyleniu czy zmianie brzmienia zakwestionowanego przepisu, jednakże interwencja ustawodawcy spełniła oczekiwania skarżącej. Uwzględniając praktykę orzeczniczą Trybunału, należy zatem przyjąć, że art. 74 § 1 u.s.p. w zaskarżonym zakresie utracił moc obowiązującą. Marszałek zwrócił uwagę, że nowelizacja nie określiła w przepisach przejściowych, w jaki sposób powinny być rozstrzygane kwestie intertemporalne, co przesądza o bezpośrednim stosowaniu ustawy nowej. Tym samym prawo powrotu zostało zagwarantowane sędziom niezależnie od tego, kiedy zostali przeniesieni w stan spoczynku ze względów zdrowotnych, i niezależnie od tego, kiedy nastąpiła taka poprawa ich stanu zdrowia, która uczyniła ich ponownie zdolnymi do wykonywania obowiązków sędziego. Skarżąca może zatem ponownie zgłosić KRS zamiar powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko. Wydanie wyroku przez Trybunał Konstytucyjny nie jest zatem konieczne dla ochrony jej konstytucyjnych wolności i praw.

4. W piśmie z 30 stycznia 2012 r. stanowisko zajął Prokurator Generalny, który wniósł o umorzenie postępowania ze względu na utratę mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

W uzasadnieniu Prokurator wskazał, że na mocy art. 1 pkt 48 lit. a ustawy zmieniającej do art. 74 u.s.p. dodano § 1a, na podstawie którego sędzia przeniesiony w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia ma prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio albo stanowisko równorzędne, jeżeli przedstawi zaświadczenie o zdolności do pełnienia obowiązków sędziego. W znowelizowanym art. 74 § 2 u.s.p. odniesiono ujętą w nim procedurę podejmowania decyzji o przywróceniu na stanowisko także do sędziów będących w stanie spoczynku z przyczyn zdrowotnych. Regulacje te weszły w życie 12 października 2011 r. Tym samym przepis będący przedmiotem zaskarżenia stracił moc obowiązującą. Stanowi to podstawę umorzenia postępowania przez Trybunał na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Prokurator zwrócił jednocześnie uwagę, że nie zachodzi sytuacja, o której mowa w art. 39 ust. 3 ustawy o TK, a więc wydanie orzeczenia nie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, jako że w jej sytuacji może zostać zastosowana nowa regulacja.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiotem kontroli w rozpatrywanej sprawie jest art. 74 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: u.s.p.), który wyłącza możliwość powrotu sędziego na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymania stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu z przyczyn innych niż zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów sądowych. W ocenie skarżącej, przepis ten, jako nieobejmujący wypadku powrotu na stanowisko sędziego przeniesionego w stan spoczynku z przyczyn zdrowotnych, jest niezgodny z art. 180 ust. 1, art. 180 ust. 1 w związku z art. 32, art. 65 ust. 1 w związku z art. 32, art. 180 ust. 1 w związku z art. 2, art. 65 ust. 1 w związku z art. 2, art. 180 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

2. Aby ocenić dopuszczalność merytorycznego orzeczenia w rozpatrywanej sprawie, przede wszystkim trzeba wskazać zaistniałą już po wniesieniu skargi konstytucyjnej zmianę stanu prawnego. Mianowicie 18 sierpnia 2011 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192; dalej: ustawa zmieniająca), na mocy której do art. 74 u.s.p. został dodany § 1a w następującym brzmieniu: „Sędzia przeniesiony w stan spoczynku z przyczyn, o których mowa w art. 70 § 1 i art. 71 § 1, ma prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio albo stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli przedstawi zaświadczenie stwierdzające, że jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, wydane przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych”. Ustawą zmieniającą znowelizowano także art. 74 § 2 u.s.p. w ten sposób, że dostosowano procedurę powrotu sędziego na dotychczas zajmowane stanowisko albo stanowisko równorzędne także do sytuacji, w której sędzia przeszedł w stan spoczynku z przyczyn zdrowotnych. Zmiany weszły w życie 12 października 2011 r. W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy zmieniającej (Sejm VI kadencji, druk nr 3655) wskazano, że „projekt przewiduje wprowadzenie przepisów umożliwiających powrót do służby sędziego przeniesionego w stan spoczynku ze względu na stan zdrowia, która to możliwość do tej pory była wyłączona nawet w przypadku całkowitego odzyskania przez sędziego zdolności do pełnienia służby sędziowskiej. Taka regulacja jest niezbędna z uwagi na postęp medycyny, która obecnie pozwala na osiągnięcie efektu całkowitego wyleczenia również w przypadku najcięższych schorzeń. Pozostawanie sędziów w pełni zdolnych do pełnienia służby sędziowskiej, i pragnących tę służbę pełnić, w stanie spoczynku, nie znajduje żadnego uzasadnienia”.

3. Należy zatem stwierdzić, że dokonana nowelizacja spełniła oczekiwania skarżącej, która źródła naruszenia jej konstytucyjnych praw upatrywała w braku stosownego unormowania wynikającego z dotychczasowego brzmienia art. 74 § 1 u.s.p. Jednocześnie brak przepisów intertemporalnych towarzyszących przyznaniu prawa powrotu na stanowisko sędziowskie sędziom przeniesionym w stan spoczynku ze względów zdrowotnych przesądza o bezpośrednim skutku ustawy nowej. To znaczy, że zmienione przepisy są stosowane także do spraw w toku. Innymi słowy, prawo powrotu na stanowisko sędziowskie zostało przyznane sędziom bez względu na to, kiedy zostali przeniesieni w stan spoczynku ze względów zdrowotnych i kiedy nastąpiła poprawa ich stanu zdrowia, umożliwiająca powrót do wykonywania obowiązków sędziego. W obecnej sytuacji prawnej nie istnieją zatem żadne przeszkody, aby skarżąca mogła ponownie złożyć Krajowej Radzie Sądownictwa wniosek o przywrócenie jej na poprzednio zajmowane stanowisko.

Okoliczność ta powoduje, że wydanie wyroku w sprawie zakwestionowanego przepisu stało się zbędne. Biorąc pod uwagę wskazane wyżej argumenty Trybunał postanowił umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

4