33/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 11 stycznia 2012 r.

Sygn. akt Ts 167/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Stanisława J. w sprawie zgodności:

art. 2 ust. 1 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.) z art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.),

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 lipca 2009 r. (data nadania) Stanisław J. (dalej: skarżący) zażądał stwierdzenia niezgodności art. 2 ust. 1 i art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm.; dalej: u.s.p.p.) z art. 2, art. 32, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja). Wątpliwości konstytucyjne skarżącego dotyczą pominięcia przez ustawodawcę w kwestionowanych przepisach możliwości złożenia skargi na naruszenie prawa strony do rozpatrzenia sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w sytuacji braku doręczenia stronie w ustawowym terminie odpisu prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji, kończącego postępowanie w sprawie, wraz z jego pisemnym uzasadnieniem.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 u.s.p.p. strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania). Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie (art. 5 ust. 1 u.s.p.p.).

Skarżący podnosi, że kwestionowane przepisy pozbawiają go możliwości złożenia skargi na naruszenie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, czym zamykają mu drogę sądową dochodzenia jego praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Tym samym, zdaniem skarżącego, ustawodawca sankcjonuje praktykę przekraczania terminu instrukcyjnego zawartego w art. 387 § 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), gdyż uniemożliwia stronom złożenie skargi na nieterminowe doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Wąski zakres skargi na przewlekłość postępowania narusza zatem także prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżący podnosi również, że zaskarżone przepisy godzą w zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę zaufania do państwa i prawa, a także zasadę prawidłowej legislacji (art. 2 Konstytucji).

Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący wniósł 14 lipca 2008 r. skargę o wznowienie postępowania, która została odrzucona na rozprawie postanowieniem Sądu Okręgowego w Toruniu z 17 listopada 2008 r. (sygn. akt VI Ga 96/08). Następnie, 21 listopada 2008 r. skarżący złożył wniosek o doręczenie tego postanowienia wraz z pisemnym uzasadnieniem. W związku z bezskutecznym oczekiwaniem na doręczenie odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem skarżący wniósł do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z 6 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I S 22/09) odrzucił wniesioną skargę. Postanowienie Sądu Apelacyjnego zostało doręczone skarżącemu 15 kwietnia 2009 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia na podstawie zaskarżonej normy. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z kolei art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wskazują niezbędne wymogi formalne skargi konstytucyjnej, które muszą zostać zachowane, aby skarga podlegała merytorycznemu rozpoznaniu. Tylko taka skarga, która spełnia przesłanki dopuszczalności (art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), przesłanki formalne i nie jest oczywiście bezzasadna, może być skierowana do rozpoznania merytorycznego.

Trybunał podkreśla ponadto, że - zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji - przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie obowiązująca norma prawna zastosowana przez sąd lub organ władzy publicznej (postanowienie TK z 19 października 2004 r., SK 13/03, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 101). Skarga konstytucyjna nie jest więc środkiem chroniącym przed zaniechaniem ustawodawcy w zakresie wydania określonych norm, które skarżący uznaje za niezbędne dla ochrony przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. W swoim dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny przyjmował konsekwentnie, że nie ma kompetencji do orzekania o zaniechaniach ustawodawcy, polegających na niewydaniu aktu normatywnego, choćby obowiązek jego wydania wynikał z norm konstytucyjnych (zob. m.in. postanowienie TK z 8 września 2004 r., SK 55/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 86). Od powyższej sytuacji odróżnić należy natomiast przypadek, w którym Trybunał Konstytucyjny, orzekając o konstytucyjności obowiązującego aktu normatywnego, ma kompetencję do oceny, czy w przepisach tego aktu nie brakuje unormowań, bez których może on budzić wątpliwości natury konstytucyjnej. Zarzut niekonstytucyjności może więc dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w akcie tym pominął, choć - postępując zgodnie z Konstytucją - powinien był unormować (zob. postanowienie TK z 14 lipca 2009 r., SK 2/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 117 i wyrok TK z 6 maja 1998 r., K 37/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 33 oraz powołane tam wcześniejsze orzeczenia). Ocenie Trybunału Konstytucyjnego podlega zawsze treść normatywna zaskarżonego przepisu, a więc także brak pewnych elementów normatywnych, których istnienie warunkowałoby konstytucyjność danej regulacji (zob. postanowienie z 9 maja 2000 r., Ts 84/99, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 244). Z drugiej jednak strony, zarzuty formułowane przez podmiot kwestionujący określone unormowania „nie mogą polegać na wskazaniu, że przepis nie zawiera konkretnej regulacji, której istnienie zadowalałoby wnioskodawcę” (wyrok TK z 19 listopada 2001 r., K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251).

Z uwagi na okoliczność, że skarżący kwestionuje braki w ramach istniejącej regulacji prawnej, należy więc na wstępie rozstrzygnąć, czy przedmiotem skargi konstytucyjnej czyni w niniejszym przypadku zaniechanie czy pominięcie legislacyjne.

Ustawa, której przepisy skarżący zakwestionował w swojej skardze konstytucyjnej, ma za przedmiot „prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki”, a w razie jego naruszenia - „skargę na przewlekłość postępowania”. Tymczasem analiza treści zarzutów skarżącego wskazuje, że odnoszą się one do sytuacji zaistniałej już po rozpoznaniu sprawy, która związana jest z możliwością zaskarżenia zwłoki w doręczeniu prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wraz z uzasadnieniem. Wobec powyższego należało stwierdzić, że skarżący w rzeczywistości domaga się, aby ustawodawca uregulował nie tylko prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, ale także prawo do doręczenia bez zbędnej zwłoki prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie wraz z uzasadnieniem. Zdaniem Trybunału tak skonstruowany zarzut zmierza więc w istocie do stwierdzenia niekonstytucyjności zaniechania legislacyjnego, a to czyni niemożliwym wydanie merytorycznego orzeczenia w sprawie skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Trybunał zwraca też uwagę, że nawet przyjęcie założenia odmiennego (skarga przeciwko pominięciu ustawodawczemu), nie może zmienić negatywnej - z punktu widzenia przesłanki oczywistej bezzasadności - oceny zarzutów skarżącego dotyczących naruszenia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Przede wszystkim nie jest trafny pogląd, że brak doręczenia bez zbędnej zwłoki orzeczenia wraz z uzasadnieniem ogranicza prawo skarżącego do złożenia skargi w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Skarżący nie wykazał bowiem w tym zakresie, by ochrona przyznana Konwencją mieściła się w zakresie prawa do sądu wywodzonego z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarga konstytucyjna służy w sytuacji naruszenia praw lub wolności określonych w Konstytucji, nie zaś w ratyfikowanych umowach międzynarodowych, będących aktami hierarchicznie niższymi aniżeli Konstytucja.

Ponadto Trybunał stwierdza, że wadliwe są także argumenty skarżącego mające przemawiać za tezą o zamknięciu przez zaskarżone przepisy u.s.p.p. drogi sądowej dochodzenia praw przez skarżącego (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Skarżący nie wyjaśnił bowiem, w zakresie jakich praw lub wolności dochodzenie ich naruszenia byłoby uniemożliwione przez zakwestionowane przepisy u.s.p.p.

Trybunał wskazuje również, że - co podkreśla się w literaturze - przekroczenie terminu instrukcyjnego z art. 387 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. „nie pociąga za sobą ujemnych skutków procesowych” dla strony (zob. wśród wielu - K. Piasecki, komentarz do art. 387, nb 3, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 367-505³⁷. Tom II, red. K. Piasecki, Warszawa 2010). Kwestia ta jest istotna, choćby w kontekście obliczania terminów do wniesienia skargi kasacyjnej (art. 398⁵ § 1 k.p.c.) lub skargi konstytucyjnej (art. 46 ust. 1 ustawy o TK).

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał ocenił zarzuty skarżącego jako oczywiście bezzasadne.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 32 Konstytucji Trybunał konsekwentnie prezentuje w swoim orzecznictwie stanowisko, zgodnie z którym prawo do równości ma charakter prawa drugiego stopnia (metaprawa), do naruszenia którego może dojść tylko w zakresie innych praw podmiotowych lub wolności (por. postanowienia TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225, wydane w pełnym składzie i 30 maja 2007 r., SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62). Analizując prawo do równości jako wzorzec kontroli konstytucyjności, Trybunał podkreślał w związku z tym, że o jego naruszeniu można mówić wówczas, gdy do uprzywilejowania lub dyskryminacji dochodzi w stosunku do podmiotów prawa (adresatów norm prawnych) charakteryzujących się daną cechą istotną (relewantną). Punktem wyjścia orzekania o równości musi być zatem zawsze uprzednie ustalenie, czy istnieje wspólność cechy relewantnej pomiędzy porównywalnymi sytuacjami; innymi słowy - czy zachodzi podobieństwo tych sytuacji (por. wyroki TK z: 14 października 2001 r., SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 216; 3 kwietnia 2008 r., K 6/05, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 41 i 9 grudnia 2008 r., SK 43/05, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 175). Zawarte w skardze stwierdzenie, że „sąd powiększa swoje prawa pomniejszając prawa strony” w żadnym razie nie uzasadnia - w świetle przedstawionych wyżej uwag - zarzutu naruszenia prawa do równego traktowania.

Skarżący, powołując art. 2 Konstytucji jako wzorzec kontroli zakwestionowanych przepisów, nie wskazał wynikających z niego praw podmiotowych, naruszonych przez zaskarżone unormowania u.s.p.p. Tymczasem zasady wywodzone z art. 2 Konstytucji stanowić mogą samoistną podstawę kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną dopiero wówczas, gdy skarżący doprecyzuje treść przysługujących mu praw podmiotowych, dekodowanych z tych zasad. To na skarżącym ciąży obowiązek dokładnego określenia zarówno adresata takiego konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (zob. w szczególności postanowienie TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie). Trybunał ustalił, że takiej argumentacji skarżący nie przedstawił. Z zasady zaufania do państwa i prawa, a także zasady prawidłowej legislacji nie wynikają dla skarżącego jakiekolwiek konkretne prawa podmiotowe. Tym samym skarżący nie zrealizował w tym zakresie obowiązku wynikającego z art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji, Trybunał podkreśla, że jedynymi dopuszczalnymi wzorcami kontroli unormowań kwestionowanych w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną mogą być tylko przepisy Konstytucji wyrażające prawa lub wolności skarżącego (art. 79 ust. 1 Konstytucji). Badanie przez Trybunał aktów normatywnych pod kątem zgodności z aktami prawa międzynarodowego jest zatem niedopuszczalne (zob. wyroki TK z: 17 grudnia 2003 r., SK 15/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103; 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 20; 20 listopada 2007 r., SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125 oraz 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).

Wobec powyższych okoliczności, Trybunał - na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK - odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4