105/9/A/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 30 listopada 2011 r.

Sygn. akt K 26/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz - przewodniczący

Marek Kotlinowski - sprawozdawca

Andrzej Rzepliński

Piotr Tuleja

Marek Zubik,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 listopada 2011 r., wniosku grupy posłów o zbadanie zgodności:

art. 14 pkt 24 i art. 18 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (Dz. U. Nr 139, poz. 814) z art. 31 ust. 3, art. 47 oraz art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie w sprawie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. We wniosku z 22 lipca 2011 r. grupa posłów na Sejm VI kadencji (dalej: wnioskodawca) wniosła o stwierdzenie, że art. 14 pkt 24 i art. 18 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (Dz. U. Nr 139, poz. 814; dalej: ustawa z 15 kwietnia 2011 r.) jest niezgodny z art. 31 ust. 3, art. 47 oraz art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji.

2. Zgodnie z wyjaśnieniami wnioskodawcy, ustawa z 15 kwietnia 2011 r. zakłada, że w systemie informacji oświatowej będą między innymi gromadzone i przetwarzane dane osobowe dzieci objętych pomocą udzielaną przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Dotyczy to dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym we wszelkich jego formach oraz uczniów, słuchaczy i absolwentów szkół i placówek oświatowych. Gromadzone dane to tak zwane dane dziedzinowe, czyli dane opisujące, charakteryzujące dany podmiot. W wypadku zaskarżonych przepisów chodzi o dane, czy uczeń był zakwalifikowany i skorzystał z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Na podstawie art. 14 pkt 24 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. dane dziedzinowe w związku z nauką ucznia w szkole obejmują objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną organizowaną przez szkołę, z określeniem form tej pomocy. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. dane dziedzinowe w związku z objęciem ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną, obejmują: 1) rodzaj diagnozy sporządzonej przez poradnię; 2) wydanie opinii lub orzeczenia, o których mowa w art. 71b ust. 3-3b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, z określeniem: a) rodzaju niepełnosprawności ucznia, a w wypadku niepełnosprawności sprzężonych - współwystępujących niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym, b) daty wydania i numeru opinii lub orzeczenia; 3) wydanie opinii innych niż wymienione w art. 71b ust. 3-3b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, z określeniem rodzaju tych opinii; 4) rodzaj zajęć organizowanych przez poradnię, w których uczeń uczestniczy.

3. W ocenie wnioskodawcy, zaskarżone przepisy tworzą nową i niezgodną z Konstytucją regulację, która, zamiast wspierać pełną ochronę prywatności, ustanawia nakaz zbierania przez podmioty trzecie danych prywatnych o wyjątkowym stopniu wrażliwości. Dane o objęciu ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną należą, zdaniem wnioskodawcy, do najbardziej newralgicznej sfery życia prywatnego jednostki, w szczególności małoletniego ucznia. Prawo do prywatności, jak argumentuje wnioskodawca, jest jednym z najważniejszych praw jednostki, zagwarantowanym w art. 47 Konstytucji, a także w aktach prawa międzynarodowego. Prawo do prywatności przysługuje każdej osobie, podlega gwarantowanej przez państwo ochronie przed bezprawnymi i samowolnymi naruszeniami, a wszelkie jego ograniczenia muszą mieć wyjątkowy charakter i być podyktowane interesem wyraźnie ważniejszym niż to prawo. Art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji ogranicza pozyskiwanie, gromadzenie i udostępnianie informacji o obywatelach do takich tylko, które są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Obowiązek ujawniania informacji o osobie może być zaś nałożony na dany podmiot wyłącznie w ustawie. Dodatkowo art. 31 ust. 3 Konstytucji ustanawia ogólne warunki dopuszczalności ograniczania konstytucyjnych praw i wolności.

Zdaniem wnioskodawcy, powołane przepisy celowo wzmacniają ochronę prywatności i autonomii informacyjnej jednostki. Tymczasem uzasadnieniem dla ingerencji w sferę życia prywatnego uczniów na podstawie zaskarżonych przepisów jest potrzeba usprawnienia polityki oświatowej. W ocenie wnioskodawcy, jest to założenie pozbawione waloru konstytucyjnego i nie może być podstawą wkraczania administracji w życie prywatne jednostki. Usprawnienie polityki oświatowej nie zalicza się do żadnej z wartości wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji i nie jest interesem ważniejszym niż prawo do prywatności. Wnioskodawca argumentuje ponadto, że gromadzenie danych wskazanych w zaskarżonych przepisach jest ewidentnie zbędne w demokratycznym państwie prawa. Nakaz gromadzenia danych o objęciu ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną jest zatem sprzeczny z art. 47, art. 51 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

4. Wnioskodawca zwrócił także uwagę na skutki społeczne funkcjonowania zaskarżonych przepisów, przede wszystkim na ich bezpośrednie oddziaływanie na szeroko rozumianą oświatę, głównie na uczniów. Wnioskodawca podniósł, że negatywne oddziaływanie urzędowego obowiązku gromadzenia i upowszechniania indywidualnych danych dotyczących pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielonej uczniowi, ze względu na naruszenie zasady poufności, będzie miało skutek w psychice ucznia, środowisku jego codziennego funkcjonowania czy stosunkach rodzinnych. Wprowadzenie do bazy danych tak wrażliwych informacji o dziecku spowoduje naznaczenie go określoną etykietą wartościującą (stygmatyzację), która w konsekwencji zdeterminuje niesprawiedliwy i krzywdzący sposób traktowania go na dalszych szczeblach edukacji, niezależnie od tego, że w krótkim okresie osoba, wobec której podjęto działania pomocnicze, może już takiej pomocy nie potrzebować, czyli nie wypełniać przesłanek wpisu do systemu. Zdaniem wnioskodawcy, niewiadoma jest w takiej sytuacji intencja wpisu o skorzystaniu z porady psychologa lub pedagoga, który, w wypadku jego przypadkowego ujawnienia, może spowodować wyjątkowo negatywne konsekwencje dla ucznia. Zakwestionowana regulacja może spowodować również zagrożenie w postaci rezygnacji przez rodziców z korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej ze względu na pozbawienie ich prawa kontroli i ochrony ważnych informacji diagnostycznych dotyczących dziecka.

Wnioskodawca zwrócił też uwagę na niespójność zakwestionowanej regulacji z przepisami między innymi ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. Nr 73, poz. 763, ze zm.), które zobowiązują do zachowania tajemnicy zawodowej.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje.

1. Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi grupa 50 posłów. Wnioskodawcą w rozpatrywanej sprawie była grupa 71 posłów na Sejm VI kadencji. W chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawca posiadał legitymację do zainicjowania postępowania przed Trybunałem.

9 października 2011 r. odbyły się wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. 7 listopada 2011 r., stosownie do art. 98 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji oraz postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2011 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 95, poz. 960), zakończyła się VI kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji.

2. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego zakończenie kadencji Sejmu i Senatu powoduje utratę uprawnienia posłów i senatorów do występowania przed Trybunałem ze względu na wygaśnięcie ich mandatów w danej kadencji (zob. postanowienia TK z: 5 listopada 1997 r., sygn. K 4/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 53; 14 listopada 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262; 8 listopada 2005 r., sygn. K 3/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 121; 15 listopada 2005 r., sygn. K 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 124).

Utrata legitymacji wnioskodawców w rozpatrywanej sprawie z wyżej wymienionego powodu nie pozwala na jej merytoryczne rozpoznanie i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

Zdanie odrębne

sędziego TK Marka Zubika

do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego

z dnia 30 listopada 2011 r., sygn. akt K 26/11

Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie o sygn. akt K 26/11.

Zdanie odrębne uzasadniam następująco:

1. Zgadzam się z rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego w badanej sprawie. Podzielam zasadność umorzenia postępowania z uwagi na brak podmiotu legitymowanego do prowadzenia postępowania przed TK. Wniosek nie jest bowiem obecnie popierany przez grupę co najmniej 50 posłów.

2. Trybunał Konstytucyjny na każdym etapie postępowania zobowiązany jest zbadać, czy wniosek podmiotu zbiorowego, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, ma wymagane konstytucyjnie poparcie co najmniej 50 posłów. Dopiero brak spełnienia tej przesłanki aktualizuje obowiązek umorzenia postępowania w sprawie.

Wygaśnięcie mandatów poselskich na skutek upływu kadencji Sejmu nie może być traktowane jako automatyczna podstawa umorzenia postępowania w badanej sprawie. Uprawnienie grupy co najmniej 50 posłów do inicjowania abstrakcyjnej kontroli norm nie zostało, na poziomie konstytucyjnym, powiązane z konkretną kadencją Sejmu. Jeżeli mimo zmiany kadencji liczba posłów popierających uprzednio złożony wniosek nadal byłaby wystarczająca do poparcia wniosku, w myśl art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, nie może dojść do umorzenia postępowania z powodu braku podmiotu legitymowanego do wszczęcia i prowadzenia sprawy przed TK. Inaczej rzecz ujmując, Trybunał zobowiązany jest każdorazowo zbadać, czy pod wnioskiem, mimo zmiany kadencji, nadal podpisanych jest co najmniej 50 posłów.

3. Przyjęcie odmiennego stanowiska nie jest uzasadnione ani celem postępowania w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm, ani ekonomiką procesową. Biorąc m.in. pod uwagę czas postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym, uzależniałoby racjonalność występowania z wnioskami przez grupę parlamentarzystów od tego, czy skierują oni wniosek do Trybunału w ciągu kilkunastu pierwszych miesięcy po rozpoczęciu nowej kadencji izby. W przeciwnym wypadku, przy obecnym sposobie rozumienia przez TK skutków zakończenia kadencji Sejmu dla oceny istnienia wnioskodawcy, prawdopodobieństwo merytorycznego rozpoznania danego wniosku przez Trybunał maleje proporcjonalnie do upływu kadencji.

4. Dominującą, choć bynajmniej niejednolitą, praktykę Trybunału Konstytucyjnego w powyższym zakresie uważam za niewłaściwą przynajmniej od czasu odrzucenia przez ustrojodawcę konstrukcji przerwy międzykadencyjnej (1995 r.). Zgadzam się zatem z poglądem i praktyką Trybunału zastosowaną na tle sprawy o sygn. K 20/97 (OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 57). W postanowieniu z 12 listopada 1997 roku TK stwierdził, że „ze względu na brak przerwy między II a III kadencją można byłoby przyjąć ciągłość istnienia zbiorowego wnioskodawcy stosownie do art. 22 ust. 1 ustawy o TK z 1985 r. tylko w sytuacji, gdyby co najmniej 50 sygnatariuszy wniosku zostało wybranych na posłów III kadencji”, i umorzył postępowanie dopiero po stwierdzeniu braku dostatecznej liczby sygnatariuszy wniosku wybranych do Sejmu nowej kadencji.

3