145/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 22 listopada 2011 r.

Sygn. akt Ts 166/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Cersanit S.A. w sprawie zgodności:

1) art. 398³ § 3 i art. 398¹³ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.),

2) art. 424^1a § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.),

3) art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z

art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 maja 2011 r. (data nadania) Cersanit S.A. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie niezgodności przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) dotyczących skargi kasacyjnej, tzn. art. 398³ § 3, art. 398¹³ § 2, art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4, oraz odnoszących się do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, tzn. art. 424^1a § 1 i 2, z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Zgodnie z kwestionowanymi przepisami, po pierwsze - podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 398³ § 3 k.p.c.), po drugie - w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.), po trzecie - Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli: w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne; istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c.). W świetle zaś art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c. od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego nie przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zaznaczono przy tym, że orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej jest traktowane jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.

W skardze podniesiono, że zaskarżone przepisy wywołują wątpliwości konstytucyjne w zakresie, w jakim nie pozwalają na podniesienie w skardze kasacyjnej przeciwko prawomocnemu wyrokowi sądu powszechnego zarzutów dotyczących ustaleń faktów lub ocen dowodów w sytuacji, gdy taka skarga zastępuje w sprawach, w których można ją wnieść, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądu, a wyrok Sądu Najwyższego wydany na podstawie skargi kasacyjnej jest traktowany na równi z wyrokiem wydanym w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi na niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu.

Ponadto, skarżąca twierdzi, że ustawodawca zamyka jej prawo do dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem orzeczeniem sądu, skoro niedopuszczalna jest skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, od którego przysługuje skarga kasacyjna lub od którego wniesiono taką skargę, mimo że w postępowaniu kasacyjnym nie wolno kwestionować wszystkich naruszeń prawa, które przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia wyrządziły stronie szkodę.

Co więcej, zdaniem skarżącej ustawodawca w sposób nieuzasadniony i naruszający jej prawa i wolności konstytucyjne z jednej strony określił surowe przesłanki formalne przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, a z drugiej wykluczył w sprawach, w których można wnieść skargę kasacyjną lub wniesiono taką skargę, możliwość dochodzenia przed Sądem Najwyższym stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Powyższe zarzuty zostały sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 26 stycznia 2010 r., sygn. akt III APa 17/09, Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację skarżącej od wyroku Sądu Okręgowego - Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim z 29 czerwca 2009 r., sygn. akt V P 1/08, zasądzającego na rzecz powodów określone kwoty w sprawie o odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Skarżąca zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną do Sądu Najwyższego, który postanowieniem z 7 stycznia 2011 r. odmówił przyjęcia jej do rozpoznania (sygn. akt I PK 255/10). Sąd Najwyższy podkreślił, że uzasadnienie skargi kasacyjnej nie spełniało odpowiedniego standardu, w szczególności pozbawione było odpowiedniej argumentacji prawnej. Ponadto, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że przedstawione przez skarżącą wątpliwości odnoszą się do kwestii wystarczająco już wyjaśnionych. Przede wszystkim zaś stwierdził, że stanowisko Sądu Apelacyjnego wyrażone w zaskarżonym wyroku w kwestii zgodnego z prawem sposobu zawarcia z członkiem zarządu spółki umowy o pracę i umowy o zakazie konkurencji nie nasuwa zastrzeżeń. Sąd Najwyższy nie dostrzegł także potrzeby dokonywania wykładni wskazanych w skardze przepisów ani argumentów przemawiających za jej oczywistą zasadnością.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2011 r. zostało doręczone skarżącej 28 lutego 2011 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W pierwszej kolejności Trybunał zwraca uwagę, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia.

2. Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2011 r., z którym skarżąca wiąże naruszenie jej konstytucyjnych praw podmiotowych, zostało wydane na podstawie art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. Natomiast skarżąca, kwestionując zgodność art. 398³ § 3, art. 398¹³ § 2 k.p.c. oraz art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c., nie przedstawiła rozstrzygnięcia opartego na ich podstawie.

2.1. Zdaniem skarżącej potrzeba zbadania zgodności z Konstytucją art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c. wynika ze ścisłego związku tych przepisów z przepisami dotyczącymi postępowania kasacyjnego.

Trybunał podkreśla, że tylko taka norma prawna, na podstawie której - w konkretnym stanie faktycznym - rozstrzygał organ lub sąd, może stanowić przedmiot skargi konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienie TK z 9 września 2010 r., Ts 187/08, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 420 oraz ostatnio wyrok TK z 11 maja 2011 r., SK 11/09, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 32). Wskazany przez skarżącą art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c. - choć systemowo powiązany z przepisami dotyczącymi postępowania kasacyjnego - nie spełnia tego wymogu.

2.2. Skarżąca twierdzi ponadto, że podstawą postanowienia Sądu Najwyższego były przepisy dotyczące braku możliwości oparcia skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 398³ § 3 k.p.c.) oraz wprowadzające w postępowaniu kasacyjnym zakaz powoływania nowych faktów i dowodów z uwagi na związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy nawiązał co prawda w uzasadnieniu postanowienia z 7 stycznia 2011 r. do art. 398¹³ § 2 k.p.c., lecz przepis ten - w ocenie Trybunału - nie stanowił podstawy odmowy przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącą. Sąd Najwyższy zaznaczył jedynie, że gdyby przyjął do rozpoznania skargę kasacyjną, skarżąca nie miałaby możliwości weryfikowania ustaleń faktycznych prawomocnego orzeczenia wydanego w jej sprawie. Oznacza to, że skarżąca nie wykonała również ciążącego na niej obowiązku przedstawienia ostatecznego orzeczenia, które rozstrzygałoby o jej prawach lub wolnościach na podstawie powołanych wyżej art. 398³ § 3 oraz art. 398¹³ § 2 k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał odmówił nadania skardze dalszego biegu (art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym; Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w zakresie kontroli zgodności art. 398³ § 3, art. 398¹³ § 2 oraz art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c. z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

3. Trybunał przypomina, że w świetle jego jednolitego orzecznictwa naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności powinno istnieć w chwili rozpatrywania skargi, tj. musi być aktualne i realne (zob. postanowienie TK z 20 lutego 2008 r., SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23 oraz postanowienie TK z 29 listopada 2010 r., SK 8/10, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 117). Jeżeli w sprawie występuje brak naruszenia praw skarżącego lub nie potrafi on uprawdopodobnić takiego naruszenia, merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne. Skarga podlega bowiem rozpatrzeniu, o ile skarżący nie może uzyskać ochrony swych praw za pomocą innych przysługujących mu środków (zob. postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 5/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 19).

3.1. Skarżąca, podkreślając, że skarga kasacyjna zastępuje skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, twierdzi, że ustawodawca, wprowadzając „bezwzględne i surowe” przesłanki przyjęcia skargi do rozpoznania - zawarte w art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. - narusza jej prawa podmiotowe wynikające z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji. Po pierwsze, kwestionowane przepisy pozbawiają skarżącą prawa do wynagrodzenia jej szkody wywołanej bezprawnym orzeczeniem (art. 77 ust. 1 Konstytucji). Po drugie, pozbawiają ją prawa do sądu i tym samym dyskryminują względem osób, którym nie przysługuje skarga kasacyjna, a które mają możliwość - bez wykazywania tak „surowych” przesłanek - wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, koniecznej do dochodzenia stosownego odszkodowania (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji).

3.2. W ocenie Trybunału postawiony w skardze zarzut niezgodności z Konstytucją art. 398⁹ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK). Wbrew twierdzeniom skarżącej zaskarżone przepisy nie zamykają jej bowiem drogi do dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem orzeczeniem sądu.

Trybunał zwraca uwagę na ostatnią nowelizację zasad odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej - tj. na ustawę z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037; dalej: ustawa nowelizująca), która weszła w życie 25 września 2010 r. i została uchwalona w następstwie wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 1 kwietnia 2008 (SK 77/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 39). Zgodnie z ustalonym ustawą nowelizującą brzmieniem art. 417¹ § 2 zdanie pierwsze ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.), jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Przepis ten znajduje zastosowanie do orzeczeń, które uprawomocniły się od 17 października 1997 r. (art. 4 ust. 1 ustawy nowelizującej). Przepisem odrębnym, do którego odsyła art. 417¹ § 2 k.c., jest wprowadzony ustawą nowelizującą art. 424^1b k.p.c. W myśl tego przepisu w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych. Jednocześnie - na co również zwróciła uwagę skarżąca - należy przywołać art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c., który uniemożliwia złożenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia Sądu Najwyższego oraz orzeczenia sądu drugiej instancji, od którego wniesiono skargę kasacyjną.

Zgodnie zatem z art. 424^1b w zw. z art. 424^1a § 1 i 2 k.p.c. prejudykat Sądu Najwyższego nie jest konieczną przesłanką wystąpienia na podstawie art. 417¹ § 2 k.c. z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko państwu za szkodę wyrządzoną wydaniem prawomocnego orzeczenia.

3.3. Trybunał stwierdza nadto, że skarżąca nie wykazała, iż naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych jest aktualne i realne. Przede wszystkim nie zainicjowała - na zasadach ogólnych - postępowania przed właściwym sądem okręgowym o wynagrodzenie szkody wyrządzonej prawomocnym orzeczeniem wydanym w jej sprawie. W świetle powyższych argumentów Trybunał uznaje zatem skargę konstytucyjną za przedwczesną, a tym samym niedopuszczalną (art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.

2