50/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 26 października 2011 r.

Sygn. akt Ts 290/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Elżbiety Z. w sprawie zgodności:

1) art. 40 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 10, art. 30, art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1, art. 61, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 178, art. 47 oraz art. 60 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

1) podjąć zawieszone postępowanie,

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej Elżbiety Z., skierowanej do Trybunału Konstytucyjnego 4 grudnia 2009 r., skarżąca zarzuciła niezgodność art. 40 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) z art. 10, art. 30, art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1, art. 61, art. 77 ust. 1 i 2 oraz art. 178, art. 47 oraz art. 60 Konstytucji oraz art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692; dalej: ustawa zmieniająca) z art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Wyrokiem z 23 maja 2007 r. (sygn. akt I C 1793/05) Sąd Okręgowy w Płocku - I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącej przeciwko Skarbowi Państwa o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację, którą wyrokiem z 16 kwietnia 2009 r. (sygn. akt VI ACa 1596/07) Sąd Apelacyjny w Warszawie - VI Wydział Cywilny oddalił jako nieuzasadnioną. Od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie skarżąca 17 października 2009 r. wniosła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Postanowieniem z 22 stycznia 2010 r. Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym. Wyrokiem z 2 grudnia 2010 r. (sygn. akt I CSK 111/10) Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną skarżącej.

Pod adresem art. 40 § 1 p.u.s.p. skarżąca sformułowała zarzut naruszenia art. 10, art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1 oraz art. 61, art. 77 ust. 1 i 2 i art. 178 Konstytucji, gdyż przepis ten nie przewiduje „możliwości wniesienia środka odwoławczego od postanowienia w przedmiocie tzw. wytyku judykacyjnego, mimo że takie rozstrzygnięcie pozbawia sędziego I instancji prawa do awansu i wydłuża o trzy lata oczekiwanie na wyższą stawkę uposażenia”. W dalszej części skargi skarżąca stwierdza, że kwestionowany przepis p.u.s.p. narusza prawo obywatela do uzyskiwania informacji o działalności władzy publicznej, gdyż „nie przewiduje obowiązku sporządzenia uzasadnienia do wydanego na posiedzeniu niejawnym rozstrzygnięcia w przedmiocie wytyku judykacyjnego”.

Z kolei pod adresem art. 5 ustawy zmieniającej skarżąca sformułowała zarzut niezgodności z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu podniosła, że nierówne traktowanie dotyczy osób, które doznały szkody wyrządzonej prawomocnym orzeczeniem sądowym przed 1 września 2004 r. w porównaniu z adresatami takich orzeczeń zapadłych po tej dacie, gdyż ustawodawca nie przewidział trybu stwierdzania niezgodności z prawem orzeczeń wydanych przed określoną powyżej datą. Skoro strony postępowania sądowego toczącego się przed 1 września 2004 r. nie mają możliwości uzyskania prejudykatu o bezprawności judykacyjnej, zostają - wywodzi dalej skarżąca - pozbawione prawa do odszkodowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi konstytucyjnej - zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegóławiających go art. 46 i art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) - jest każdy, czyje wolności lub prawa zostały naruszone przez wydanie ostatecznego orzeczenia organu władzy publicznej, którego podstawą prawną jest przepis aktu normatywnego. Z przepisów tych wynika, że jednostki podlegają ochronie przed nadmierną ingerencją organów władzy publicznej, organy te są natomiast zobowiązane do podjęcia działań gwarantujących realizację konstytucyjnych wolności i praw. Podmioty realizujące władztwo publiczne nie mogą więc składać skarg konstytucyjnych, gdyż nie są adresatami uprawnień wynikających z poszczególnych praw konstytucyjnych, lecz adresatami obowiązków związanych z realizacją praw innych podmiotów.

Ponadto, skarga konstytucyjna jest dopuszczalna tylko pod warunkiem spełnienia łącznie następujących przesłanek. Po pierwsze, zaskarżony przepis stanowi podstawę prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie skarżącego. Po drugie, orzeczenie to prowadzi do naruszeń wskazanych w skardze konstytucyjnych wolności lub praw przysługujących skarżącemu. Po trzecie wreszcie, źródłem naruszenia jest normatywna treść kwestionowanych przepisów, zaś sposób naruszenia powinien być wskazany przez samego skarżącego w uzasadnieniu wnoszonej skargi (art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego rozpatrywana skarga konstytucyjna powyższych wymogów nie spełnia.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że wytyk udzielany w trybie art. 40 § 1 p.u.s.p. jest instytucją skierowaną zawsze do sądu I instancji. Jego podstawą może być przy tym tylko obraza przepisów prawa stwierdzona przy rozpoznawaniu sprawy przez sąd odwoławczy. Przedmiotem oceny formułowanej przez sąd II instancji nie jest więc zachowanie osoby, która korzysta z konstytucyjnie gwarantowanych wolności lub praw, lecz działanie organu władzy publicznej. Z tego względu próba weryfikacji tej oceny za pomocą skargi konstytucyjnej byłaby sprzeczna z ratio legis skargi oraz jej podstawową funkcją - tj. ochroną jednostki przed działaniami władzy publicznej, wkraczającymi w jej gwarantowane konstytucyjnie prawa podmiotowe. Skarga konstytucyjna nie służy kształtowaniu wzajemnych relacji organów władzy publicznej, w tym wypadku sądów (zob. postanowienia TK z 6 września 2006 r., Ts 103/05, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 185 oraz 22 czerwca 2010 r., Ts 295/09, niepubl.). Zarówno zakres podmiotowy, jak i cel postępowania wytykowego kształtują wytyk jako instytucję o charakterze ustrojowym, funkcjonującą między poszczególnymi organami władzy sądowniczej, zmierzającą do zapewnienia jednolitości orzecznictwa. Postępowanie, które legło u podstaw rozpatrywanej skargi konstytucyjnej, dotyczy materii ustrojowej, odnosi się do sfery sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o której mowa w art. 173 Konstytucji. Rozszerzenie zakresu podmiotowego praw konstytucyjnych mogłoby doprowadzić do utożsamienia podmiotów ingerujących w te prawa z ich nosicielami. Już sama ta okoliczność przesądza o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie odnoszącym się do art. 40 § 1 p.u.s.p.

Niezależnie od powyższego Trybunał podkreśla, że wbrew twierdzeniom skarżącej nie można przyjąć, że zaskarżony art. 40 § 1 p.u.s.p. stanowił podstawę orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej. W postępowaniu sądowym, w związku z którym została złożona rozpoznawana skarga konstytucyjna, sądy odnosiły się do treści tego przepisu jedynie w celu ustalenia, czy zachodziła przesłanka bezprawności działania, niezbędna do stwierdzenia naruszenia dóbr osobistych skarżącej. Sądy nie dokonywały natomiast szczegółowych ocen zasadności udzielenia wytyku, a ich orzeczenia nie mogły doprowadzić do uchylenia lub zmiany postanowienia zawierającego wytyk orzeczniczy. Z tego powodu, jak wynika z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, skardze konstytucyjnej nie może zostać nadany dalszy bieg.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego niezbędne jest także zwrócenie uwagi na nieprawidłowości dotyczące wskazanych konstytucyjnych wzorców kontroli - część z nich nie jest źródłem praw podmiotowych jednostki, inne natomiast nie pozostają w związku treściowym z ostatecznym orzeczeniem, z wydaniem którego skarżąca wystąpiła z rozpatrywaną skargą konstytucyjną.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 10 oraz art. 176 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji nie są źródłem konstytucyjnych praw podmiotowych skarżącej. Z brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że wzorcami kontroli w sprawie wszczętej na skutek złożenia skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy wyrażające wolności lub prawa skarżącego.

Z kolei powołane art. 45 ust. 1, art. 61 i art. 77 ust. 2 Konstytucji są źródłem praw podmiotowych, nie stanowiły one jednak przedmiotu rozważań sądów cywilnych rozpoznających jedynie zasadność powództwa o ochronę dóbr osobistych. Ponadto, okoliczność, że rozstrzygnięcie sądowe jest niesatysfakcjonujące, nie oznacza naruszenia prawa do sądu, czy - tym bardziej - zamknięcia sądowej drogi dochodzenia praw (por. wyrok TK z 24 kwietnia 2007 r., SK 49/05, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 39). To prawda, że sądy obu instancji oddaliły żądanie powódki. Uczyniły to jednak po rozważeniu merytorycznych przesłanek zasadności żądania pozwu, a nie z powodu wystąpienia jakichkolwiek przeszkód w rozpoznawaniu tychże żądań.

Skarga nie zawiera precyzyjnego wyjaśnienia, na czym polega niezgodność zakwestionowanego art. 40 p.u.s.p. z art. 30 i art. 47 Konstytucji -nie spełnia więc w tym zakresie wymogów określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK.

Zasadnicza część skargi (s. 6-11) koncentruje się na naruszeniu prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji). Także w tym zakresie nie spełnia ona wymagań ustawowych.

Skarga konstytucyjna w polskim systemie prawnym, jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, nie stanowi swoistej actio popularis. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w postępowaniu skargowym, choć wywiera skutki erga omnes, jednak w szczególności dotyczy podmiotu, który postępowanie zainicjował. Oznacza to, że w jego sprawie musi dojść, w wypadku zasadnego i skutecznego podważenia kwestionowanego przepisu, do faktycznej ochrony konstytucyjnych praw lub wolności (zob. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 8 września 2004 r., SK 55/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 86 oraz 21 września 2006 r., SK 10/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 117). W rozpatrywanej sprawie takie konsekwencje nie mogą powstać, gdyż Sąd Apelacyjny w Warszawie oraz Sąd Najwyższy orzekły, że nie doszło do naruszenia dóbr osobistych skarżącej. Jak wskazano powyżej, mimo że art. 40 p.u.s.p. został powołany w wyrokach sądowych wydanych w sprawie skarżącej, to nie mógł stanowić źródła naruszenia jej wolności lub praw w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. W konsekwencji nawet hipotetyczne uwzględnienie przez Trybunał Konstytucyjny skargi i uznanie, że kwestionowany przepis jest niezgodny ze wskazanymi w niej wzorcami kontroli konstytucyjnej, nie zmieniłoby sytuacji prawnej skarżącej. Brak tego związku powoduje, że skardze konstytucyjnej nie może zostać nadany dalszy bieg (por. postanowienie pełnego składu TK z 13 czerwca 2011 r., SK 26/09 niepubl.).

Podsumowując, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga w zakresie, w jakim zarzuca niezgodność art. 40 § 1 p.u.s.p. z art. 10, art. 45 ust. 1, art. 61, art. 77 ust. 1 i 2, art. 176 ust. 1 i art. 178 Konstytucji, jest niedopuszczalna.

Odnosząc się do drugiej części skargi - dotyczącej art. 5 ustawy zmieniającej, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że za odmową merytorycznego rozpoznania skargi w tym zakresie przemawiają co najmniej dwa argumenty.

Po pierwsze, w skardze brak jest uzasadnienia tezy o niekonstytucyjności art. 5 ustawy zmieniającej. Skarżąca zdaje się nawiązywać do treści tego przepisu dopiero na 12 stronie skargi, jednak wywody tam zawarte nie dostarczają argumentów za jego niekonstytucyjnością.

Po drugie, w petitum skargi zarzuty zostały sformułowane w sposób jednoznacznie wadliwy, gdyż skarżąca kwestionuje art. 5 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim nie reguluje on procedury stwierdzania niezgodności z prawem orzeczeń wydanych przed 1 września 2004 r. Odnosząc się do tej części skargi, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że niezrozumiałe jest oczekiwanie skarżącej zamieszczenia przepisów proceduralnych w przepisie intertemporalnym. Ponadto, należy podkreślić, że tak sformułowany zarzut dotyczy zaniechania ustawodawczego, które nie podlega kognicji Trybunału Konstytucyjnego.

Mając na uwadze powyższe, Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w oparciu o art. 47 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o TK postanowił jak w sentencji.

4