102/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 18 października 2011 r.

Sygn. akt Ts 347/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary Ł. w sprawie zgodności:

1) art. 13, art. 365 i art. 366 oraz art. 523 w związku z art. 398 i art. 510 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 398⁹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z:

a) art. 398¹ oraz art. 398² ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.),

b) art. 45 oraz art. 64 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 21 grudnia 2010 r., sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data nadania), Barbara Ł. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność: po pierwsze, art. 13, art. 365 i art. 366 oraz art. 523 w związku z art. 398 i art. 510 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z Konstytucją; po drugie, art. 398⁹ k.p.c. z art. 398¹ i art. 398² k.p.c. oraz art. 45 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z wydaniem przez Sąd Najwyższy - Izbę Cywilną postanowienia z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt II CSK 18/10) o odmowie przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej na postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi - III Wydział Cywilny Odwoławczy z 22 czerwca 2009 r. (sygn. akt III Cz 693/09) oddalające zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi - I Wydział Cywilny z 17 marca 2009 r. (sygn. akt I Ns 663/07) w przedmiocie odrzucenia wniosku skarżącej o zasiedzenie nieruchomości.

W uzasadnieniu skargi zacytowano treść art. 64 Konstytucji, a następnie podniesiono, co następuje:

„Wniesienie niniejszej skargi konstytucyjnej jest związane z koniecznością interwencji Trybunału Konstytucyjnego w związku z ciągłymi zmianami w ustawodawstwie, przykładem może być zmiana przepisów Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego - vide ustawa z 22 lipca 2010 r. (…). Dalej wynika to również z ewolucji stanowiska Sądu Najwyższego z jednej strony, z drugiej strony niedostosowaniem się sądownictwa do zmian przepisów prawnych wynikających z transformacji ustrojowej, to samo dotyczy też stanowiska doktryny prawniczej. Ostrożność prawna, zaufanie do Trybunału Konstytucyjnego, dobrze rozumiana elegancja i ekonomika procesowa wymaga li tylko stwierdzenia i podkreślenia, że został naruszony art. 45 Konstytucji RP o prawie do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy. Dotychczasowe orzeczenia sądów i dokonywana przez nie wykładnia prawa, tak jak w przypadku skarżącej stoi wyraźnie w sprzeczności z art. 45 ust. 1 i 77 ust. 2 Konstytucji RP. Zdaniem skarżącej, przy odpowiedniej wykładni, obowiązujący system prawa daje możliwość sanacji dotychczasowych orzeczeń i dokonania nowej, spójnej wykładni przepisów ustawowych i związanych z nimi orzeczeń. (…) Okres transformacji ustrojowej trwający od 1989 r., okres dostosowywania prawa krajowego polskiego do prawa Unii Europejskiej powoduje, niestety z jednej strony ciągłą nienadążalność ustawodawczą w stosunku do zmian (stan oczywisty, stale powtarzający się), z drugiej zaś niespójność, nieadekwatność do stanu bieżącego, orzecznictwa sądowego, w dużej części wynikającego z przyjętego ww. stanowiska sądowego - do dochodzenia prawdy formalnej sądowej, a nie istniejącej w ocenie konstytucyjnej i społecznej prawdy materialnej. Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 lipca 2010 r., o sygnaturze akt: II CSK 18/10 w przedmiocie odmowy przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i poprzedzające je postanowienia sądowe naruszyły przysługujące skarżącej konstytucyjne prawa zagwarantowane w art. 45 ust. 1 i 77 ust. 2 Konstytucji RP. (…) Ochrona własności i praw nabytych (zasiedzenie) określona w art. 64 Konstytucji RP stoi w sprzeczności z zaszłościami orzeczniczymi, opartymi na uprzednich stanach faktycznych, nieadekwatnych do aktualnego stanu faktycznego skarżącej, jak i akcesoryjnym stanowiskiem doktryny prawniczej” (pisownia oryginalna).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 31 maja 2011 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącej 9 czerwca 2011 r.) wezwano skarżącą do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez - stosownie do art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) - wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności wywodzonych przez skarżącą z art. 45 Konstytucji, które - jej zdaniem - zostały naruszone przez zaskarżony art. 398⁹ k.p.c., wraz z uzasadnieniem sposobu naruszenia tych praw lub wolności, oraz wyjaśnienie, czy powołany na s. 3 uzasadnienia skargi konstytucyjnej art. 64 Konstytucji stanowi wzorzec kontroli dla zaskarżonego art. 398⁹ k.p.c., a jeżeli tak - stosownie do art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK - wskazanie konstytucyjnych praw lub wolności wywodzonych przez skarżącą z tego przepisu Konstytucji, które zostały - jej zdaniem - naruszone przez art. 398⁹ k.p.c., wraz z uzasadnieniem sposobu naruszenia tych praw lub wolności.

W piśmie procesowym z 16 czerwca 2011 r., sporządzonym przez radcę prawnego i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego tego samego dnia (data nadania), podniesiono, że naruszenie art. 45 Konstytucji przez art. 398⁹ k.p.c. polega na tym, iż „sądy orzekające [w sprawie leżącej u podstaw wniesienia skargi konstytucyjnej] nie respektują art. 523 k.p.c. zdania drugiego”, a przez to skarżąca „została pozbawiona w ten sposób konstytucyjnego prawa do sądu i sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy”. Z kolei art. 64 Konstytucji „stanowi między innymi wzorzec kontroli dla zaskarżonego przepisu art. 398⁹ k.p.c.”, ponieważ wskazany przepis ustawy „z uwagi na § 1. p. 4 wydaje się, za zapewnia prawa konstytucyjne. Jest to jednak pozorna prawda - zaniedbano okoliczności, pozornie ze względów formalnych wąsko pojmowanych wykładni, drobne lub mniejszej wagi naruszenia przepisów, które prowadzą w gruncie rzeczy do niemożności obrony słusznych praw przez stronę” (pisownia oryginalna).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Trybunał Konstytucyjny nie jest kolejną instancją sądową, lecz sądem prawa, którego zadaniem - z woli ustawodawcy konstytucyjnego - jest ocena zgodności z przepisami Konstytucji podstawy normatywnej ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie podmiotu wnoszącego skargę konstytucyjną. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy o TK skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał bada, czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, w konsekwencji niespełnienia przesłanek określonych w art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny. Ponadto wstępne rozpoznanie służy eliminacji skarg „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych w ustawie przesłanek uzasadnia nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

2. W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że konstrukcja rozpatrywanej skargi konstytucyjnej - nie wyłączając wątpliwego w warstwie argumentacji jurydycznej uzasadnienia - w sposób oczywisty nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych przesłanek warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie, co uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze.

3. Skarżąca domaga się zbadania zgodności przepisów art. 13, art. 365 i art. 366 oraz art. 523 w związku z art. 398 i art. 510 k.p.c. z Konstytucją, jednocześnie nie wskazując w petitum skargi, które z postanowień ustawy zasadniczej czyni w niniejszej sprawie wzorcami kontroli. Co prawda, w uzasadnieniu skargi skarżąca cytuje treść art. 64 Konstytucji (s. 3) oraz powołuje się na art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji (s. 3 i 4), jednakże ani nie precyzuje, do których przepisów Kodeksu postępowania cywilnego odnosi ona wskazane regulacje konstytucyjne, ani też nie uzasadnia zarzutu niezgodności z nimi tych przepisów Kodeksu.

3.1. Wobec powyższego należy przypomnieć, że art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką dopuszczalności nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w ustawie zasadniczej wolności lub praw człowieka i obywatela, z których wynikają przysługujące skarżącemu konstytucyjne prawa podmiotowe. Skarga konstytucyjna winna zatem zawierać - zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK - przede wszystkim wskazanie, które z określonych w Konstytucji wolności lub praw zostały naruszone, oraz wskazanie sposobu tego naruszenia (por. wyrok TK z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; a także postanowienia TK z: 25 października 1999 r., SK 22/98, OTK ZU nr 6/1999, poz. 122; 24 lipca 2000 r., SK 26/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 151; 8 marca 2005 r., Ts 6/05, OTK ZU nr 2/B/2006, poz. 89 oraz 18 listopada 2008 r., SK 23/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 166), czego w analizowanej sprawie nie uczyniono.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie podkreślano, że prawidłowe wykonanie przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności (i w jaki sposób) zostały naruszone przez przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polegać musi nie tylko na wskazaniu (numerycznym) postanowień Konstytucji, z którymi - zdaniem skarżącego - niezgodne są kwestionowane przepisy, ale również na precyzyjnym przedstawieniu treści prawa lub wolności, wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez prawodawcę. Powinna temu towarzyszyć szczegółowa i jurydyczna argumentacja uprawdopodabniająca stawiane zarzuty (art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Z powyższego obowiązku nie może zwolnić skarżącego, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który - zgodnie z art. 66 ustawy o TK - orzekając, jest związany granicami skargi konstytucyjnej (por. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). W konsekwencji niedopuszczalne jest samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej uzasadnianie, jedynie ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienie TK z 4 lutego 2009 r., Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138).

3.2. Wobec powyższego należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej - we wskazanym wyżej zakresie - ze względu na jej niedopuszczalność i oczywistą bezzasadność (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

4. Skarżąca jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 2 ustawy o TK wskazała postanowienie Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z 7 lipca 2010 r. (sygn. akt II CSK 18/10) w przedmiocie odmowy przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej. Podstawą normatywną wydania tego orzeczenia był art. 398⁹ k.p.c., gdyż skarga kasacyjna skarżącej nie spełniała przesłanek określonych w § 1 tego artykułu, tzn. nie wskazywała okoliczności uzasadniających przyjęcie skargi do rozpoznania (występowanie istotnego zagadnienia prawnego w sprawie; potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie; nieważność postępowania; wykazanie oczywistej zasadności skargi kasacyjnej). W związku z powyższym niedopuszczalne byłoby badanie przez Trybunał konstytucyjności art. 13, art. 365 i art. 366 oraz art. 523 w związku z art. 398 i art. 510 k.p.c., ponieważ przepisy te nie stanowiły - w myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK - podstawy normatywnej wskazanego postanowienia Sądu Najwyższego. Z tego też powodu zarzuty skargi konstytucyjnej w tym zakresie należało uznać za niedopuszczalne (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

5. Skarżąca wniosła o zbadanie zgodności art. 398⁹ k.p.c. z art. 398¹ oraz art. 398² k.p.c. Należy w tym miejscu zauważyć, że kontrola zgodności przepisu aktu normatywnego (tu: Kodeksu postępowania cywilnego) z innym przepisem tego aktu, a więc posiadającego tę samą rangę w hierarchii źródeł prawa (czyli tzw. „kontrola pozioma prawa”), nie mieści się w zakresie kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, bowiem może on dokonywać jedynie kontroli hierarchicznej zgodności norm (art. 188 Konstytucji). Ponadto, wzorcami kontroli w trybie skargi konstytucyjnej mogą być wyłącznie przepisy Konstytucji wyrażające prawa lub wolności albo statuujące obowiązki skarżącego (art. 79 ust. 1 Konstytucji), nie zaś przepisy innych aktów normatywnych. W powyższym zakresie należało zatem odmówić nadania dalszego biegu skardze ze względu na jej niedopuszczalność (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

6. Skarżąca nie uzasadniła zarzutu naruszenia art. 45 oraz art. 64 Konstytucji przez art. 398⁹ k.p.c., a tym samym nie wykonała dyspozycji art. 47 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że w trybie art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o TK wezwał skarżącą do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez jej uzupełnienie, polegające na uzasadnieniu zarzutu niezgodności zakwestionowanego przepisu ustawy z art. 45 oraz art. 64 Konstytucji. Nadesłane w odpowiedzi pismo procesowe w ogóle jednak nie stanowiło wykonania zarządzenia sędziego TK z 31 maja 2011 r., co w konsekwencji - na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK - przekłada się na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 45 oraz art. 64 Konstytucji.

7. Ponadto - w związku ze sformułowaniem na s. 4 uzasadnienia skargi konstytucyjnej zarzutu naruszenia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji przez postanowienie Sądu Najwyższego oraz postanowienia sądów obu instancji zapadłych w sprawie skarżącej - Trybunał Konstytucyjny przypomina, że niedopuszczalna jest na gruncie obowiązujących przepisów konstytucyjnych ocena zgodności z ustawą zasadniczą rozstrzygnięć sądowych zapadłych na podstawie prawa materialnego czy proceduralnego w jakichkolwiek sprawach indywidualnych, gdyż nie mieści się ona w kognicji polskiego sądu konstytucyjnego (por. postanowienie TK z 21 czerwca 1999 r., Ts 56/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 143).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

5