63/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 13 października 2011 r.

Sygn. akt Ts 38/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Michała K. w sprawie zgodności:

art. 23 w zw. z art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074) z art. 2 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 12 lutego 2010 r. skarżący zarzucił art. 23 w zw. z art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074) - który wydłużył okres przedawnienia należności z 5 do 10 lat, bez zastrzeżenia, że dotyczy to należności, które stały się wymagalne po dniu jego wejścia w życie - sprzeczność z art. 2 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.

Decyzją z 15 października 2008 r. (znak 560000/411/V/2008/60/DDR) Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał skarżącego do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji Sąd Okręgowy w Toruniu - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z 15 stycznia 2009 r. (sygn. akt VU 1792/08). Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z 23 września 2009 r. (sygn. akt III AUa 266/09) oddalił apelację wniesioną od orzeczenia sądu I instancji.

Skarżący ze wskazanymi powyżej orzeczeniami wiąże naruszenie zasady ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, do którego doszło przez wydanie aktu prawnego sprzecznego z zasadą niedziałania prawa wstecz, oraz naruszenie zasady ochrony praw nabytych, wynikającej z art. 2 Konstytucji. Zaskarżony przepis przedłużył termin przedawnienia należności z tytułu składek z 5 do 10 lat. Okoliczność, że zmiana ta znalazła zastosowanie także do już wymagalnych należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne uzasadnia - w ocenie skarżącego - naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz. Skarżący w dalszej części uzasadnienia naruszenia konstytucyjnych praw odwołał się do rozumienia zasady niedziałania prawa wstecz na gruncie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, a także omówił przypadki, w których dopuszczalne jest jej naruszenie. Wskazał, że złamanie zasad wynikających z art. 2, takich jak: poczucie pewności prawa, swoboda w dysponowaniu swoim majątkiem, czy zaufanie do organów administracji publicznej, wynika - w sprawie będącej przedmiotem skargi konstytucyjnej - nie tylko z samego braku stosownych regulacji intertemporalnych, ale i z jego konsekwencji. Ten brak wymusił bowiem na organach stosujących prawo dokonanie odpowiedniej wykładni kwestionowanej regulacji, w efekcie której przyjęto, że zaskarżony przepis znajduje zastosowanie do należności powstałych przed datą wejścia w życie ustawy, a jeszcze nieprzedawnionych. W jego ocenie nie ma żadnego uzasadnienia dla naruszenia zasad wynikających z art. 2 Konstytucji, jako że nie ma żadnych praw lub wolności konstytucyjnych, których ochrona przemawia za ich naruszeniem. Głównym celem wprowadzenia zaskarżonego przepisu było - zdaniem skarżącego - poprawienie „skuteczności ściągalności składek na system ubezpieczenia społecznego”. Brak tej skuteczności wynika - jak wywodzi dalej skarżący - nie z powodu okoliczności niezależnych od podmiotów odpowiedzialnych za ustalenie i egzekucję składek, tylko z nienależytego wykonywania przez ZUS nałożonych nań mocą ustawy obowiązków. Wydłużenie zaś do 10 lat okresu przedawnienia składek prowadzi do zmniejszenia pewności obrotu prawnego, tym bardziej że - co raz jeszcze podkreśla skarżący - zastosowanie kwestionowanej regulacji do sytuacji prawnych powstałych przed dniem jej wejścia w życie było konsekwencją nie wyraźnego brzmienia przepisów intertemporalnych, ale wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy.

Skarżący wskazuje także na naruszenie prawa podmiotowego wynikającego z art. 64 ust. 2 Konstytucji. Jego zdaniem, w dniu wymagalności roszczenia nabył on prawo do uchylania się od obowiązku spełnienia świadczenia po upływie 5 lat. Jak dalej wywodzi: „Pozostając w uzasadnionym przypuszczeniu, że należność przedawniła się po upływie 5 lat, skarżący nie uwzględnił obowiązku jej uiszczenia w swoim budżecie. W ten sposób powstało po jego stronie przysporzenie nabyte zgodnie z prawem”.

Skarżący wskazuje raz jeszcze na fakt, że brak jest uregulowania kwestii intertemporalnych dotyczących przedawnienia należności składek w przepisach wprowadzających wydłużenie okresu przedawnienia. W jego ocenie dokonanie ograniczenia prawa powinno nastąpić w sposób jasny i precyzyjny, niebudzący wątpliwości. Zdaniem skarżącego szerokie rozumienie terminu „mienie”, którego ochrony każdy ma prawo się domagać, daje podstawy do traktowania jako mienie również usprawiedliwionego oczekiwania skarżącego co do istnienia możliwości uchylenia się od realizacji wierzytelności.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować w trybie skargi konstytucyjnej zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że warunkiem koniecznym wniesienia skargi konstytucyjnej jest istnienie konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności, które doznały naruszenia na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o niekonstytucyjny przepis.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się także - wskazując na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK - że to na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia, w jaki sposób prawa te lub wolności doznały uszczerbku na skutek wydania na podstawie kwestionowanych przepisów ostatecznego rozstrzygnięcia.

Skarżący z wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia wiąże naruszenie art. 64 ust. 2 Konstytucji. Z przepisu tego nie wynika jednak - w ocenie Trybunału Konstytucyjnego - wskazane przez skarżącego konstytucyjne prawo podmiotowe, którego naruszenie mogłoby podlegać ochronie w trybie wniesionej skargi konstytucyjnej.

Instytucja przedawnienia i jej konstytucyjnoprawne uwarunkowanie były wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału, pomimo obowiązywania dotyczących przedawnienia art. 43 i art. 44 Konstytucji, nie można przyjąć, że istnieje konstytucyjne „prawo do przedawnienia”, czy choćby ekspektatywa takiego prawa. Konstytucja nie zawiera przepisu, który w jakiejkolwiek formie przyznawałby komukolwiek prawo do przedawnienia (por. wyrok TK z 25 maja 2004 r., SK 44/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 46). Nie ma także podstaw, aby takie prawo wywodzić z art. 64 ust. 2 Konstytucji. W tym kontekście należy się przychylić do tezy wyrażonej w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 20 stycznia 2009 r. (Ts 249/07, niepubl.), w którym stwierdzono, że nie stanowią adekwatnych wzorców do kontroli norm regulujących przedawnienie roszczeń cywilnoprawnych wzorce wynikające z art. 64 ust. 2 Konstytucji (prawo do równej ochrony własności i innych praw majątkowych). Precyzując powyższą tezę, należy podkreślić, że odnosi się ona do przypadków, w których regulacje instytucji przedawnienia kwestionuje strona, której roszczenie winno - w jej przekonaniu - ulec przedawnieniu. Za niezasadne należy bowiem uznać twierdzenie skarżącego, że z momentem powstania wymagalności roszczenia powstaje prawo do uchylenia się od jego spełnienia po upływie 5-letniego okresu. Przedawnienie to instytucja prawa procesowego nie materialnego. Nie prowadzi ona do wygaśnięcia roszczenia majątkowego, tylko do przekształcenia je w zobowiązanie naturalne, czyli takie, wobec którego może być podniesiony zarzut przedawnienia. Sprzeczne z zasadami państwa prawnego byłoby zatem twierdzenie o istnieniu prawa podmiotowego do niewykonania ciążącego na dłużniku zobowiązania. Należy także przypomnieć, że wydłużenie okresu przedawnienia w kontekście roszczeń o charakterze publicznoprawnym - podatków - było już przedmiotem badania w trybie wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych, także w kontekście ochrony praw nabytych. Trybunał Konstytucyjny stwierdził wtedy, że „zasada ochrony praw nabytych służy ochronie praw dobrze nabytych, nie zaś ochronie naruszania prawa przez unikanie opodatkowania, czy też >>oczekiwania, że się nie zapłaci, że nastąpi przedawnienie<<” (postanowienie TK z 7 września 2009 r., Ts 389/08, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 431).

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 pkt 1 i 2 ustawy o TK.

3