3/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 27 lipca 2011 r.

Sygn. akt Tw 10/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie zgodności:

1) art. 2 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. Nr 102, poz. 690, ze zm.);

2) § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (Dz. U. Nr 49, poz. 299) z

art. 2, art. 24, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i 4 oraz art. 73 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.

UZASADNIENIE

W dniu 26 kwietnia 2011 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: NSZZPWS) o zbadanie zgodności art. 2 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. Nr 102, poz. 690, ze zm.; dalej: ustawa zmieniająca) oraz § 17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (Dz. U. Nr 49, poz. 299; dalej: rozporządzenie z 2010 r.) z art. 2, art. 24, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i 4 oraz art. 73 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez ogólnokrajowy organ związku zawodowego podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny, czy braki zostały usunięte w określonym terminie (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).

2. W myśl kwestionowanego we wniosku art. 2 ust. 1 ustawy nowelizującej, urzędnicy oraz osoby odbywające staż urzędniczy, zatrudnieni w sądach i prokuraturze przed dniem wejścia w życie ustawy (tj. 26 czerwca 2007 r.), którzy nie spełniają wymagań, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą (tzn. nie ukończyli co najmniej studiów prawniczych pierwszego stopnia i nie uzyskali tytułu zawodowego), obowiązani są do ukończenia studiów pierwszego stopnia i uzyskania tytułu zawodowego w okresie 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy.

Jednocześnie art. 2 ust. 2 tejże ustawy (w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r.; Dz. U. Nr 26, poz. 157) zwalnia z tego obowiązku urzędników, którzy najpóźniej w dniu wejścia w życie tejże ustawy (tzn. 4 marca 2009 r.) ukończyli 40 rok życia i mają co najmniej 15-letni staż pracy w sądzie lub prokuraturze, pod warunkiem, że w okresie 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy ukończą studium zawodowe jako cykliczną formę doskonalenia zawodowego w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

Natomiast, stosownie do art. 2 ust. 3 ustawy nowelizującej, w przypadku niewywiązania się z obowiązku, o którym mowa w ust. 1 lub 2, właściwy prezes sądu lub prokurator rozwiązuje stosunek pracy z urzędnikiem w drodze wypowiedzenia.

Wnioskodawca zarzuca niezgodność art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej z art. 2, art. 24, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i art. 70 ust. 4 oraz art. 73 Konstytucji.

3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że powołane wyżej przepisy ustawy zasadniczej nie stanowią adekwatnych wzorców kontroli, przez co zarzuty sformułowane wobec zaskarżonego art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej cechuje oczywista bezzasadność.

Trybunał ustalił, że żaden z naruszonych, zdaniem NSZZPWS, przepisów Konstytucji ani nie wyłącza (ogranicza) możliwości wprowadzenia wymogu uzyskania przez urzędników sądów i prokuratury oraz osoby odbywające staż urzędniczy określonego poziomu wykształcenia, który ustawodawca uznaje za konieczny ze względu na wykonywanie powierzonych im zadań, ani też nie gwarantuje kontynuowania zatrudnienia, jeśli pracownicy nie uzyskają założonego poziomu wykształcenia.

3.1. W odniesieniu do art. 2 Konstytucji wnioskodawca odwołuje się ogólnie do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej oraz wskazuje na naruszenie zasad: lex retro non agit, zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz ochrony praw nabytych.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty sformułowane przez wnioskodawcę nie zostały poparte dowodami uzasadniającymi naruszenie art. 2 Konstytucji.

3.1.1. Wymaga podkreślenia, że zaskarżona regulacja nie ma charakteru retroaktywnego. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału, zasada niedziałania prawa wstecz oznacza, że prawo powinno - co do zasady - działać „na przyszłość”. Nie należy więc ustanawiać norm prawnych, które miałyby być stosowane do zdarzeń zaszłych i zakończonych przed ich wejściem w życie. Następstwa prawne zdarzeń mających miejsce pod rządami dawnych norm należy oceniać według tych norm, nawet jeżeli w momencie dokonywania oceny obowiązują już nowe przepisy (zob. np. wyroki TK z 12 maja 2009 r., P 66/07, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 65 oraz 19 listopada 2008 r., Kp 2/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 157 i powołane tam orzeczenia).

Obowiązek podniesienia (uzupełnienia) wykształcenia zawodowego adresowany do pracowników sądów i prokuratury nie narusza zakazu retroakcji. Jego niespełnienie w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej nie prowadzi do rozwiązania stosunku pracy w drodze wypowiedzenia. Oczywiste jest przy tym, że realizacja tego obowiązku ma nastąpić w przyszłości, gdyż art. 2 ust. 1 tejże ustawy w odniesieniu do osób zatrudnionych przed 26 czerwca 2007 r. przewiduje dziesięcioletni okres przejściowy, umożliwiający spełnienie warunków ustawowych, co stanowi gwarancję kontynuacji zatrudnienia.

3.1.2. Zmiany wprowadzonej przez art. 2 ust. 1 zaskarżonej ustawy nie można także uznać za naruszenie zasady ochrony praw nabytych. Przedmiotem gwarancji ustanawianych na mocy tej zasady są bowiem prawa podmiotowe jednostki. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, z zasady ochrony praw nabytych nie wynika zakaz zmiany przepisów kształtujących sytuację prawną osoby, jeżeli przepisy te nie wyrażają przysługującego jej prawa podmiotowego (zob. np. wyrok TK z 30 marca 2005 r., K 19/02, OTK ZU nr 3/A/2005 poz. 28 i powołane tam orzeczenia). Takim prawem nie jest ciągłość zatrudnienia na stanowisku pracownika sądu lub prokuratury. Jest to bowiem stosunek pracy, który może być wypowiedziany zarówno przez urzędnika, jak i przez jego pracodawcę. Nie można przyjąć, że osoba, która zostaje zatrudniona jako urzędnik sądu lub prokuratury, ma prawo podmiotowe do tego, aby pozostać na swoim stanowisku bez uzyskiwania dodatkowych kwalifikacji dopóki taka będzie jej wola.

Wobec wprowadzenia w art. 2 ust. 1 ustawy długiego okresu przejściowego, pozwalającego, by osoby, które chcą pozostać urzędnikami sądowymi lub prokuratorskimi, uzyskały wymagane wykształcenie, nie można przyjąć, że nowa regulacja zaskakuje urzędników, nie dając im czasu na uzupełnienie kwalifikacji. Trybunał uznaje więc, że wnioskodawca nie uprawdopodobnił naruszenia przez art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, ani żadnej innej zasady wynikającej z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

3.2. Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej art. 24 Konstytucji, Trybunał przypomina natomiast, że jest to przepis wyznaczający kierunek polityki państwa w zakresie stosunków pracowniczych. Wynika z niego (m.in.) obowiązek ustanowienia przez państwo gwarancji ochrony praw pracowników (zob. np. wyrok TK z 4 października 2005 r., K 36/03, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 98 oraz postanowienie TK z 9 maja 2007 r., SK 98/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 56). Nie stwarza on jednak jednostce gwarancji zatrudnienia ani nie wyłącza możliwości wymagania od pracowników, aby w trakcie trwania stosunku pracy podwyższali swoje kwalifikacje. Zarzut jego naruszenia przez zaskarżone przepisy jest więc oczywiście bezzasadny.

3.3. Ukształtowanie warunków zatrudnienia na stanowisku urzędnika sądu lub prokuratury nie stanowi również ingerencji w wolność jednostki gwarantowaną przez art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji. Jak wielokrotnie zauważał Trybunał Konstytucyjny, przepisy te statuują ogólną zasadę wolności, rozumianą przede wszystkim jako wolność decydowania o własnym postępowaniu. Stanowią przy tym dopełnienie przepisów określających poszczególne wolności konstytucyjne (zob. np. wyroki TK z 19 października 2010 r., P 10/10, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 78 oraz 1 marca 2011 r., P 21/09, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 7 i powołane tam orzeczenia).

Ani gwarancja prawnej ochrony wolności, ani zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, nie wykluczają nałożenia - na osoby wykonujące określone zawody - ustawowego obowiązku uzyskania koniecznych kwalifikacji. Również w tym zakresie zarzuty wnioskodawcy cechuje oczywista bezzasadność.

3.4. Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej art. 70 ust. 1 Konstytucji, Trybunał podkreśla, że ustanowienie w tym przepisie obowiązku nauki do 18 roku życia nie oznacza, iż od osób ubiegających się o zatrudnienie na konkretnych stanowiskach nie można wymagać kwalifikacji, które - co do zasady - są uzyskiwane po ukończeniu tego wieku (np. wykształcenie wyższe). Powołany wyżej art. 70 ust. 1 Konstytucji wyznacza jedynie minimalny okres nauki, którego obowiązkowe odbycie ma zapewnić pewien podstawowy poziom wykształcenia całego społeczeństwa. Nie oznacza natomiast, że osoba, która taki minimalny okres odbyła i podjęła pracę, ma prawo do zatrudnienia na dowolnie wybranym stanowisku bez konieczności dalszego podnoszenia swoich kwalifikacji. Wskazany przez wnioskodawcę art. 70 ust. 1 Konstytucji nie jest zatem adekwatnym wzorcem kontroli zgodności art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej.

3.5. Podobnie, wbrew twierdzeniom NSZZPWM, gwarantowane w art. 73 Konstytucji wolność prowadzenia badań naukowych oraz wolność nauczania pozostają bez związku z treścią zaskarżonej regulacji. Powołany wyżej przepis Konstytucji chroni jednostkę i inne podmioty prawa przed nieuzasadnioną ingerencją ze strony państwa w przedmiot i metody badań naukowych oraz w treść i metody nauczania w szczególności, choć nie wyłącznie, w szkołach wyższych (zob. np. wyroki TK z 7 lutego 2006 r., SK 45/04, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 15 oraz 28 kwietnia 2009 r., K 27/07, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 54). Nie oznacza natomiast, że na osoby zajmujące określone stanowiska nie można nałożyć obowiązku uzyskania wymaganego poziomu wykształcenia lub podniesienia kwalifikacji w danej dziedzinie.

3.6. Argumentacja naruszenia przez art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej art. 70 ust. 4 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji koncentruje się na wykazaniu, że sytuacja pracowników jest zróżnicowana, gdyż jedynie część z nich może uzyskać dofinansowanie studiów oraz otrzymać urlopy na przygotowanie się do egzaminów. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone przepisy nie regulują jednak ani zasad udzielania pracownikom sądów i prokuratury dofinansowania kosztów kształcenia, ani udzielania im urlopów. W konsekwencji sformułowane przez wnioskodawcę zarzuty naruszenia art. 70 ust. 4 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji abstrahują od treści normatywnej art. 2 ust. 1 i 3 ustawy nowelizującej, co przesądza o ich oczywistej bezzasadności.

4. Wnioskodawca kwestionuje również konstytucyjność § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2010 r. w brzmieniu: „urzędnik lub inny pracownik zatrudniony w sądzie albo w prokuraturze, który nie spełnia wymagań kwalifikacyjnych przewidzianych w niniejszym rozporządzeniu dla stanowiska zajmowanego przez niego w dniu wejścia w życie rozporządzenia [tzn. 31 marca 2010 r.], może być nadal zatrudniony na tym stanowisku”. NSZZPWS zarzuca, że przepis ten - w stosunku do urzędników nieposiadających odpowiedniego wykształcenia - wyłącza możliwość awansu, a także wskazuje na sprzeczność pomiędzy tym przepisem a ustawowym wymogiem podnoszenia wykształcenia pod rygorem rozwiązania stosunku pracy.

4.1. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2010 r. nie reguluje zasad awansu urzędnika (pracownika) sądu lub prokuratury, a jedynie stwarza możliwość dalszego zatrudnienia na określonym stanowisku osobie, która była na nim zatrudniona przez wejściem w życie rozporządzenia, choć obecnie nie spełnia wymogów kwalifikacyjnych. W konsekwencji sformułowane przez wnioskodawcę zarzuty naruszenia art. 2, art. 24, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i 4 oraz art. 73 Konstytucji abstrahują od treści normatywnej § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2010 r., co przesądza o ich oczywistej bezzasadności.

4.2. Podobnie, niezasadne jest twierdzenie o sprzeczności tej regulacji z przepisami ustawy nakładającymi obowiązek podnoszenia kwalifikacji przez urzędników zatrudnionych przed dniem jej wejścia w życie. Zaskarżony § 17 ust. 1 rozporządzenia z 2010 r. pozwala bowiem dalej zatrudniać osoby, które w dniu jego wejścia w życie pracują w sądach lub prokuraturze, zaś art. 2 ust. 1 i 2 ustawy nowelizującej wyznacza 10-letni okres, w jakim możliwe będzie podniesienie kwalifikacji. Natomiast niespełnienie tego obowiązku pozwoli rozwiązać stosunek pracy z urzędnikiem w drodze wypowiedzenia (art. 2 ust. 3 tejże ustawy).

Biorąc pod uwagę oczywistą bezzasadność postawionych zarzutów, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi.

5