47/5/A/2011

POSTANOWIENIE

z dnia 20 czerwca 2011 r.

Sygn. akt SK 1/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz - przewodniczący

Andrzej Rzepliński

Piotr Tuleja

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz - sprawozdawca

Marek Zubik,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 czerwca 2011 r., skargi konstytucyjnej Adama Gizy o zbadanie zgodności:

art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.)

1) w zakresie, w jakim wbrew zasadzie oznaczoności kary, umożliwia przyjęcie do wykonania przez sąd krajowy kary, która nie jest znana wewnętrznemu porządkowi prawnemu, z art. 2 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji,

2) w zakresie, w jakim wbrew zasadzie równości wobec prawa i z niej wynikającej zasadzie równego prawa do resocjalizacji skazanych, nakazuje wykonanie kar, które nie są znane wewnętrznemu porządkowi prawnemu, według jego przepisów wykonawczych, które nie są do nich dostosowane, a w szczególności nie zawierają instrumentów indywidualno-prewencyjnych, które odnosiłyby się do takich nieznanych z rodzaju czy wymiaru kary, z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji,

postanawia:

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 5 października 2010 r. Adam Giza wniósł o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.).

1.1. Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującej sprawy:

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 31 maja 2006 r. skarżący, ścigany na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, przekazany został władzom wymiaru sprawiedliwości Królestwa Belgii w celu przeprowadzenia przeciwko niemu na terytorium tego państwa postępowania karnego. Przekazanie nastąpiło pod warunkiem, że będzie on odesłany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończeniu tego postępowania.

Wyrokiem Sądu Przysięgłych Miasta Stołecznego Brukseli z 23 września 2008 r. skarżący został uznany za winnego popełnienia przestępstw określonych w art. 461, art. 463, art. 468, art. 471 i art. 474 belgijskiego kodeksu karnego, za które wymierzono mu karę 20 lat pozbawienia wolności. Z informacji przekazanych przez stronę belgijską wynikało, że skarżący będzie mógł ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, począwszy od 2 października 2013 r.

Skarżący 21 kwietnia 2010 r. przekazany został do Polski w celu odbycia kary pozbawienia wolności.

Sąd Okręgowy w Warszawie 6 maja 2010 r. wydał postanowienie, w którym określił kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego oraz karę podlegającą wykonaniu w Polsce. Na podstawie art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 3 i 4 k.p.k. oraz art. 63 § 1 k.k. stwierdził, że czyn, za który skazano skarżącego, wyczerpuje dyspozycję art. 280 § 2 w związku z art. 156 § 3 w związku z art. 11 § 2 k.k. oraz że karą podlegającą wykonaniu jest kara 20 lat pozbawienia wolności, orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu belgijskiego. Na poczet tej kary zaliczono okres rzeczywistego pozbawienia skarżącego wolności, tj. od 27 kwietnia 2006 r., czyli od dnia jego tymczasowego aresztowania w Polsce w związku z rozpoczęciem procedury na podstawie europejskiego nakazu aresztowania.

Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z 6 lipca 2010 r. nie uwzględnił zażalenia skarżącego na wyżej wskazane postanowienie sądu okręgowego.

1.2. Skarżący sformułował dwa zarzuty wobec zakwestionowanych przepisów: zarzut niezgodności z art. 2 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji oraz zarzut niezgodności z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący stwierdził, że przewidziane w tych przepisach postanowienia dotyczące określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego oraz kary podlegającej wykonaniu ma charakter prawno-kształtujący. Wyznacza bowiem warunki, na jakich osoba skazana podlega odpowiedzialności karnej na terenie kraju. Art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 k.p.k. stanowią, że sąd, wydając takie postanowienie, jest „związany wymiarem orzeczonej kary”, co oznacza, iż nie może kary orzeczonej za granicą w jakikolwiek sposób modyfikować. Regulacja ta w zakresie, w jakim wbrew zasadzie oznaczoności kary, umożliwia przyjęcie do wykonania przez sąd krajowy kary, która nie jest znana wewnętrznemu porządkowi prawnemu, narusza wynikającą z art. 42 ust. 1 Konstytucji zasadę nulla poena sine lege. „Groźba kary”, o której mówi wskazany przepis konstytucyjny, musi być określona przez przepisy wewnętrznego porządku prawnego.

Zdaniem skarżącego, jego prawo do resocjalizacji może być zapewnione jedynie wtedy, kiedy rodzaj wymierzonej mu kary będzie dostosowany do instrumentów prawnych przewidzianych dla jej wykonania. Możliwość stwierdzenia, już na samym początku odbywania kary, że do jej wykonania pozostało 20 lat, powoduje, iż sytuacja skarżącego powinna być porównana ze skazanymi w kraju na karę 25 lat pozbawienia wolności, którzy np. przez 5 lat poddawani byli resocjalizacyjnemu wpływowi kary. Dlatego zakwestionowana regulacja w zakresie, w jakim wbrew zasadzie równości wobec prawa i z niej wynikającej zasadzie równego prawa skazanych do resocjalizacji, nakazuje, by kary nieznane wewnętrznemu porządkowi prawnemu wykonywać według jego przepisów wykonawczych do tych kar niedostosowanych (np. co do instrumentów indywidualno-prewencyjnych), jest niezgodna z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Alternatywnie skarżący wniósł o stwierdzenie, że art. 607t § 2 k.p.k. w związku z art. 607s § 4 k.p.k. w zakresie, w jakim jego ewentualne zastosowanie może prowadzić do ustalenia wymiaru kary orzeczonej wyrokiem sądu zagranicznego z pominięciem rozstrzygnięcia dotyczącego okresu, po którym skazany będzie mógł ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z wykonania reszty kary pozbawienia wolności, jeżeli takie nie zostało wskazane wprost w wyroku, pomimo iż zasady jego stosowania wynikają z przepisów prawa wewnętrznego państwa wydającego wyrok w sposób odmienny od przepisów prawa krajowego, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 27 kwietnia 2011 r. zajął stanowisko, że postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej Adama G. na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) podlega umorzeniu ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów przed wydaniem orzeczenia.

2.1. Prokurator Generalny przypomniał, że europejski nakaz aresztowania został wprowadzony decyzją ramową Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między Państwami Członkowskimi (2002/584/WSiSW; dalej: decyzja ramowa). Decyzję tę impelmentowano do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 69, poz. 626). Decyzja nie zawierała przepisów, w których uregulowany byłby bezpośrednio zakres stosowania procedury exequatur w razie powrotnego przekazania obywatela polskiego w trybie określonym w art. 607t § 2 k.p.k. Przepisem pośrednio odnoszącym się do sytuacji skarżącego, jest art. 5 pkt 3 decyzji ramowej, który - precyzując gwarancje wydającego europejski nakaz aresztowania państwa członkowskiego udzielane w szczególnych przypadkach - stanowi, że w razie gdy osoba, której dotyczy europejski nakaz aresztowania do celów ścigania, jest uznawana za obywatela lub osobę stale przebywającą w wykonującym nakaz państwie członkowskim, przekazanie następuje pod warunkiem, że osoba ta po rozprawie zostaje przekazana do wykonującego nakaz państwa członkowskiego w celu odbycia tam kary pozbawienia wolności lub wykonania środka zabezpieczającego, orzeczonych w wydającym nakaz państwie członkowskim. Zdaniem Prokuratora Generalnego, nie da się, z tak ogólnego stwierdzenia, zawartego w końcowym fragmencie wymienionego przepisu, wyprowadzić kategorycznego wniosku, że wymiar kary orzeczonej w państwie wydania nakazu wiąże sąd państwa przejmującego tę karę do wykonania.

Prokurator Generalny przywołał uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 3 marca 2009 r., sygn. akt I KZP 30/08 (OSNKW nr 4/2009, poz. 26), uzupełniając je konkluzją, że wprawdzie decyzja ramowa z 13 czerwca 2002 r. nie obligowała polskiego ustawodawcy do wprowadzenia zasady związania sądu polskiego wymiarem kary orzeczonej przez sąd innego państwa członkowskiego, to zarazem rozwiązania takiego, podyktowanego wolą pełnej realizacji zasady wzajemnego uznawania wyroków sądowych w sprawach karnych, nie wykluczała. Oceny tej nie podważały postanowienia wydanej później decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z dnia 27 listopada 2008 r. (2008/909/WSiW) o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności - w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej (Dz. U. UE L 327 z 15.12.2008 r., s. 27).

2.2. Uzasadniając stanowisko dotyczące umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, Prokurator Generalny wskazał, że ustawodawca polski uznał za celowe dostosowanie dotychczasowych postanowień zawartych w art. 607s § 4 k.p.k. do wariantu, który dopuszcza art. 8 ust. 2 decyzji ramowej z 27 listopada 2008 r. Ustawą z dnia 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 48, poz. 245; dalej: ustawa nowelizująca) znowelizowano § 4 w art. 607s k.p.k. oraz wprowadzono regulację przejściową (art. 4). Zgodnie z art. 5 ustawy nowelizującej, przepis nadający nowe brzmienie art. 607s § 4 k.p.k. oraz przepis przejściowy weszły w życie 22 marca 2011 r.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, nadanie nowego brzmienia artykułowi 607s § 4 k.p.k. wpływa decydująco na stosowanie art. 607t § 2 k.p.k., który w swej treści odsyła m. in. do art. 607s § 4 k.p.k. Nowelizacja dotyczy zdania drugiego art. 607s § 4 k.p.k. i polega na zastąpieniu zwrotu „Sąd związany jest wymiarem orzeczonej kary” regulacją, która nakazuje sądowi polskiemu (przez zwrot „sąd określa”) określenie podlegającej wykonaniu kary w wysokości odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia, jeśli kara, orzeczona przez sąd państwa obcego, była wyższa od tego ustawowego zagrożenia, przewidzianego w prawie polskim. Przepis przejściowy, zawarty w art. 4 ustawy nowelizującej, nakazuje (przez użycie zwrotu „wznawia się”) wznowienie wszystkich postępowań sądowych zakończonych prawomocnymi orzeczeniami, w których orzeczono o wykonaniu kary pozbawienia wolności przekraczającej górną granicę ustawowego zagrożenia czynu zgodnie z kwalifikacją prawną przyjętą w postanowieniu dostosowującym wyrok do prawa polskiego. W sytuacji skarżącego oznacza to, że postępowanie w jego sprawie musi być wznowione z urzędu w celu określenia kary pozbawienia wolności według zasady określonej w znowelizowanym art. 607s § 4 k.p.k. Będzie to więc kara 15 lat pozbawienia wolności, jako że ten wymiar kary odpowiada górnej granicy ustawowego zagrożenia za czyn zakwalifikowany, według prawa polskiego, jako przestępstwo określone w art. 280 § 2 k.k. Kara w tym wymiarze pokrywać się będzie z tą, o jaką wnosił skarżący w środku odwoławczym od postanowienia sądu pierwszej instancji. Prokurator Generalny stwierdził też, że w związku z tym nieaktualne stają się też argumenty skarżącego dotyczące trudności w stosowaniu instrumentów indywidualno-prewencyjnych podczas wykonywania kary nieprzewidzianej w wewnętrznym porządku prawnym. Jeśli bowiem - w świetle znowelizowanego art. 607s § 4 zdanie drugie k.p.k. - kara orzeczona w wyroku przejętym do wykonania dostosowana będzie w pełnym zakresie do systemu kar przewidzianych w polskim porządku prawnym, to tym samym zarówno kwestia ewentualnego warunkowego przedterminowego zwolnienia, jak i przebiegu procesu resocjalizacji skarżącego, podlegać będą regulacjom prawa polskiego (art. 607s § 5 k.p.k.).

W opinii Prokuratora Generalnego, treść normy przejściowej, zawartej w art. 4 ustawy nowelizującej, przemawia za przyjęciem, że ewentualne merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej skarżącego jest zbędne z punktu widzenia realizacji celu określonego w art. 190 ust. 4 Konstytucji. Ustawodawca zagwarantował skarżącemu wznowienie z urzędu postępowania w jego sprawie i osiągnięcie celu, w jakim skarga została wniesiona. Innymi słowy - ustawodawca zapewnił skarżącemu weryfikację treści orzeczenia, z którym skarżący łączy naruszenie jego konstytucyjnych praw, i zmianę tego orzeczenia przez właściwy organ sądowy.

3. Sejm, w piśmie swego Marszałka z 10 czerwca 2011 r., wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego unormowania.

Sejm, podobnie jak Prokurator Generalny, stwierdził, że wskutek zmiany dokonanej ustawą nowelizującą i zawartych w niej przepisów intertemporalnych w sprawie skarżącego powinno nastąpić wznowienie postępowania z urzędu. Przy czym wznowienie to musi zostać ograniczone do określenia podlegającej wykonaniu kary według prawa polskiego. W sprawie skarżącego doprowadzi to do orzeczenia wobec niego kary 15 lat pozbawienia wolności, a więc odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za jego czyn w prawie polskim.

Zdaniem Sejmu, przedstawione przez skarżącego zarzuty skargi konstytucyjnej wraz z wejściem w życie ustawy nowelizującej uległy dezaktualizacji. Sądy polskie nie są już bezwzględnie związane wymiarem kary orzeczonej przez sąd państwa obcego i w sytuacji, gdy kara ta przekracza górną granicę zagrożenia ustawowego przewidzianego w prawie polskim, określają tę karę w wysokości odpowiadającej tej górnej granicy.

Sejm wskazał, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK), bo kwestionowane przez skarżącego unormowanie nie może już znaleźć zastosowania w jego wznowionej sprawie. W sprawie tej będą stosowane wyłącznie nowe, korzystniejsze dla niego uregulowania.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W skardze konstytucyjnej Adam Giza zakwestionował zgodność art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.):

1) w zakresie, w jakim wbrew zasadzie oznaczoności kary, umożliwia przyjęcie do wykonania przez sąd krajowy kary, która nie jest znana wewnętrznemu porządkowi prawnemu, z art. 2 w związku z art. 42 ust. 1 Konstytucji oraz

2) w zakresie, w jakim wbrew zasadzie równości wobec prawa i z niej wynikającej zasadzie równego prawa skazanych do resocjalizacji, nakazuje wykonanie kar nieznanych wewnętrznemu porządkowi prawnemu, według jego przepisów wykonawczych, które nie są do tych kar dostosowane, a w szczególności nie przewidują instrumentów indywidulano-prewencyjnych odnoszących się do takich nieznanych z rodzaju czy wymiaru kar, z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Zakwestionowane przez skarżącego art. 607t i art. 607s k.p.k. w dniu wydania ostatecznego orzeczenia w jego sprawie, a także w dniu wniesienia skargi konstytucyjnej miały następującą treść:

„Art. 607t § 1. Jeżeli nakaz europejski został wydany w celu ścigania osoby, która jest obywatelem polskim albo korzysta w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że osoba ta będzie odesłana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej po prawomocnym zakończeniu postępowania w państwie wydania nakazu europejskiego.

§ 2. W razie skazania osoby, o której mowa w § 1, na karę pozbawienia wolności albo orzeczenia wobec niej innego środka polegającego na pozbawieniu wolności stosuje się odpowiednio przepisy art. 607s § 3-5”.

„Art. 607s § 1. Nie podlega wykonaniu nakaz europejski wydany w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka polegającego na pozbawieniu wolności wobec osoby ściganej, będącej obywatelem polskim albo korzystającej w Rzeczypospolitej Polskiej z prawa azylu, jeżeli nie wyrazi ona zgody na przekazanie.

§ 2. Można także odmówić wykonania nakazu europejskiego, jeżeli został on wydany w celu, o którym mowa w § 1, a osoba ścigana ma miejsce zamieszkania lub stale przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 3. Odmawiając przekazania, z przyczyn określonych w § 1 lub § 2, sąd orzeka o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego.

§ 4. W postanowieniu, o którym mowa w § 3, sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego. Sąd związany jest wymiarem orzeczonej kary. Jeżeli do nakazu europejskiego nie dołączono dokumentów lub informacji niezbędnych do wykonania kary na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd odracza posiedzenie i zwraca się do właściwego organu państwa wydania nakazu europejskiego o nadesłanie takich dokumentów lub informacji.

§ 5. Wykonanie kary odbywa się według przepisów prawa polskiego”.

Ze sformułowanych w skardze zarzutów i z ich uzasadnienia wynika, że podstawowym przepisem, z którego treścią skarżący wiąże naruszenie jego praw konstytucyjnych, jest art. 607s § 4 k.p.k. w tej części, w jakiej stanowi, że sąd orzekający o wykonaniu kary albo środka, orzeczonych przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego, jest związany wymiarem orzeczonej kary. W sprawie skarżącego sąd okręgowy na podstawie art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 3 i 4 k.p.k. oraz art. 63 § 1 k.k. wydał postanowienie, w którym określił kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego oraz karę podlegającą wykonaniu w Polsce. Stwierdził w nim między innymi, że karą podlegającą wykonaniu jest kara 20 lat pozbawienia wolności, orzeczona prawomocnym wyrokiem sądu belgijskiego. Wobec tego, że w wyroku sądu belgijskiego dotyczącym Adama Gizy nie zapadły żadne rozstrzygnięcia dotyczące warunkowego przedterminowego zwolnienia, sąd okręgowy nie poczynił ustaleń w tym zakresie i stwierdził, że mają tu zastosowanie przepisy kodeksu karnego wykonawczego. Sąd odwoławczy wskazał, że w obu systemach prawa, tj. belgijskim i polskim, warunkowe przedterminowe zwolnienie ma charakter fakultatywny, nie jest to więc prawo podmiotowe, które skazany miałby nabywać automatycznie, po spełnieniu przesłanek podanych w art. 77 i art. 78 k.k. Zdaniem sądu apelacyjnego, stosuje się w takich przypadkach wyłącznie zasady wskazane w art. 607s § 5 k.p.k.

Sądy polskie orzekające w sprawie skarżącego odwoływały się do uchwały Sądu Najwyższego z 3 marca 2009 r. (sygn. akt I KZP 30/08), w której przyjęto, że norma zawarta w art. 607s § 4 k.p.k. w zdaniu drugim (w związku z art. 607t § 2 k.p.k.) w odniesieniu do skazanego obywatela polskiego, przekazanego uprzednio innemu państwu członkowskiemu Unii Europejskiej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, a następnie odesłanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w celu wykonania kary, wyłącza w stosunku do niego procedurę przekształcenia kary przewidzianą w art. 114 § 4 k.k. w związku z art. 611c § 2 k.p.k. oraz w art. 10 i art. 11 Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzonej w Strasburgu, z dnia 21 marca 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279) oraz że określenie w wyroku sądu innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, podlegającym wykonaniu w Polsce na podstawie art. 607s § 4 i art. 607t § 2 k.p.k., warunków, od których spełnienia uzależnione jest ubieganie się przez skazanego o warunkowe przedterminowe zwolnienie, stanowi element wymiaru kary i w związku z tym wiąże sąd orzekający w przedmiocie wykonania tej kary w Rzeczypospolitej Polskiej.

Należy przy tym zauważyć, że przywołana uchwała zapadła na tle sprawy, w której wykonaniu podlegało orzeczenie sądu państwa członkowskiego Unii Europejskiej (Wielkiej Brytanii) zawierające elementy probacyjne.

W uzasadnieniu uchwały SN wskazał, że w sytuacjach określonych w art. 607s § 4 i art. 607t § 2 k.p.k. reguły orzekania w przedmiocie wykonania kar orzeczonych przez sądy innych państw członkowskich Unii Europejskiej ukształtowano w sposób niewymagany treścią zobowiązań prawnomiędzynarodowych. SN w szczególności podkreślił, że w świetle uregulowań decyzji ramowej z dnia 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności - w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej (2008/909/WSiSW, Dz.U. UE L 327 z 5.12.2008 r., s. 27) dopuszczalne jest ograniczenie orzeczonej kary do maksymalnego zagrożenia karnego przewidzianego w państwie wykonania, jeżeli orzeczona kara przekracza ten wymiar. SN sformułował do ustawodawcy postulat, by rozważył, czy powinno się utrzymać w prawie krajowym rozwiązania, które wprawdzie zgodne są z abstrakcyjnie pojmowaną zasadą wzajemnego uznawania, niemniej wydają się wątpliwe z punktu widzenia potrzeby zapewnienia harmonijnego rozwoju prawa karnego w Unii Europejskiej, a przede wszystkim z punktu widzenia potrzeby zapewnienia sprawiedliwego traktowania sprawców przestępstw niezależnie od tego, gdzie zostali schwytani i w jakim trybie przekazano ich w celu wykonania orzeczonej kary do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

2. W Dzienniku Ustaw z 2011 r. Nr 48, pod poz. 245, oznaczonym datą 7 marca 2011 r., ogłoszona została ustawa z dnia 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz ustawy - Kodeks karny skarbowy (dalej: ustawa nowelizująca). Art. 2 pkt 2 tej ustawy nadał nowe, następujące brzmienie art. 607s § 4 k.p.k.: „W postanowieniu, o którym mowa w § 3, sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego. Jeżeli kara lub środek, orzeczone przez organ sądowy państwa wydania nakazu europejskiego, przekracza górną granicę ustawowego zagrożenia, sąd określa podlegającą wykonaniu karę lub środek według prawa polskiego, w wysokości odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia, uwzględniając okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonaną tam karę lub środek. Jeżeli do nakazu europejskiego nie dołączono dokumentów lub informacji niezbędnych do wykonania kary na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, sąd odracza posiedzenie i zwraca się do właściwego organu państwa wydania nakazu europejskiego o nadesłanie takich dokumentów lub informacji”.

Równocześnie ustawa ta zawiera przepis przejściowy (art. 4) o następującej treści: „Art. 4. 1. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem, o którym mowa w art. 607s § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, wydanym w okresie od dnia 1 maja 2004 r. do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, wznawia się, jeżeli sąd orzekł o wykonaniu kary lub środka polegającego na pozbawieniu wolności w wymiarze przekraczającym górną granicę ustawowego zagrożenia zgodnie z określoną przez ten sąd kwalifikacją prawną czynu i z uwzględnieniem ustawowych przesłanek zaostrzenia kary według stanu prawnego na dzień orzekania. Wznowienie postępowania jest ograniczone wyłącznie do określenia podlegającej wykonaniu kary lub środka według prawa polskiego.

3. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w sprawach, w których kara lub środek zostały wykonane”.

Zgodnie z art. 5 ustawy nowelizującej jej art. 2 pkt 2 i art. 4 weszły w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

W uzasadnieniu projektu rządowego ustawy nowelizującej (druk sejmowy nr 3597/IV kadencja) wskazano m.in.: „W chwili obecnej Polska jest związana wieloma instrumentami prawa międzynarodowego, przewidującymi przejmowanie do wykonania zagranicznych orzeczeń skazujących na karę pozbawienia wolności. Rzeczywiste znaczenie dla obrotu prawnego ma jednak wyłącznie Konwencja Rady Europy o przekazywaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r. (...) oraz decyzja ramowa Rady 2002/5 84/WSiSW z 13.06.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (...). Przepisy transponujące te akty prawne w różny sposób regulują możliwość adaptacji kary orzeczonej przez sąd zagraniczny do polskiego porządku prawnego.

W odniesieniu do konwencji strasburskiej art. 611c § 2 k.p.k. przewiduje zastosowanie procedury exequatur w myśl powołanego art. 114 § 4 k.k. Tymczasem przepisy implementujące decyzję ramową w sprawie ENA zawierają normę art. 607s § 4 k.p.k., zgodnie z którą sąd jest związany wymiarem orzeczonej kary, a zatem wykluczającą jej adaptację. Wydaje się to nie do pogodzenia z postulatem systemowej spójności prawa karnego. Co więcej, zróżnicowanie sytuacji osób skazanych w zależności od tego, czy zostali oni przekazani na podstawie przepisów implementujących decyzję ramową Rady Unii Europejskiej, czy też wydani na podstawie umowy międzynarodowej, musi budzić wątpliwości natury sprawiedliwościowej”.

Uzasadniając regulację przejściową wyrażoną w art. 4 ustawy nowelizującej, wskazano: „Przepisy implementujące decyzję ramową w sprawie ENA zostały wprowadzone w Polsce z dniem 1 maja 2004 r. Od tej chwili polskie sądy rozpoznały kilkaset ENA, w tym w części wydanych w celu wykonania kary pozbawienia wolności. Nie jest znana liczba spraw, w których uznano i przyjęto do wykonania w Polsce karę pozbawienia wolności w wymiarze przekraczającym pułap zagrożenia ustawowego przewidzianego za taki sam czyn w prawie polskim. Niemniej jednak, mając na względzie chociażby ENA, do którego odnosiła się wspomniana uchwała Sądu Najwyższego, istnienie pewnej ilości takich spraw nie ulega wątpliwości.

W związku z tym należało rozważyć, czy projektowana zmiana powinna odnosić się wyłącznie do spraw rozpoznawanych po jej wejściu w życie, czy też powinna mieć charakter retroaktywny. Jedynym argumentem za pierwszym rozwiązaniem był wzgląd na ogólną zasadę lex retro non agit oraz na pewność obrotu prawnego w odniesieniu do spraw prawomocnie osądzonych. Za rozwiązaniem drugim przemawiały natomiast względy sprawiedliwościowe oraz konstytucyjny standard równości wobec prawa i zasady równego traktowania przez władze publiczne. Obowiązek wznowienia postępowania, z natury rzeczy, nie będzie odnosić się do spraw, w których wykonanie kary albo środka zostało zakończone”.

4. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) postępowanie podlega umorzeniu, jeżeli wydanie wyroku jest zbędne lub niedopuszczalne. Przepis ten w ust. 3 przewiduje także, że ujemną przesłanką procesową jest utrata mocy obowiązującej zakwestionowanego aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, przy czym nie umarza się postępowania z tej przyczyny, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK).

W niniejszej sprawie - ze względu na zmianę stanu prawnego oraz treść regulacji przejściowej zawartej w ustawie nowelizującej - doszło do kumulacji ujemnych przesłanek procesowych.

Po pierwsze, kwestionowana norma prawna, wywodzona przez skarżącego z art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 k.p.k., utraciła moc obowiązującą. Wprawdzie nowe brzmienie zostało nadane tylko jednej ze wskazanych przez skarżącego jednostek redakcyjnych, ale powoduje zmianę treści normy prawnej odtwarzanej z powołanych przepisów związkowych.

Po drugie, ze względu na treść art. 4 ustawy nowelizującej naruszenie praw skarżącego utraciło cechę aktualności. Skarga konstytucyjna jest nadzwyczajnym środkiem prawnym ochrony wolności i praw, dopuszczalnym wtedy, gdy skutki ich naruszenia nie mogą być usunięte w inny sposób. Trybunał wielokrotnie przy tym zwracał uwagę, że ochrona konstytucyjnych wolności i praw skarżącego musi mieć charakter aktualny i rzeczywisty. Wymagane jest więc wykazanie, że naruszenie ma charakter aktualny, a nie potencjalny - konieczne jest istnienie aktualnego interesu prawnego skarżącego w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi. Art. 4 ustawy nowelizującej nakazuje wznowienie wszystkich postępowań sądowych zakończonych prawomocnymi orzeczeniami, w których orzeczono o wykonaniu kary pozbawienia wolności przekraczającej górną granicę ustawowego zagrożenia czynu zgodnie z kwalifikacją prawną przyjętą w postanowieniu dostosowującym wyrok do prawa polskiego. W sytuacji skarżącego oznacza to, że postępowanie w jego sprawie musi być wznowione w celu określenia kary pozbawienia wolności według zasady określonej w znowelizowanym art. 607s § 4 k.p.k. Jak wskazuje Prokurator Generalny, będzie to kara 15 lat pozbawienia wolności, jako że ten wymiar kary odpowiada górnej granicy ustawowego zagrożenia za czyn zakwalifikowany, według prawa polskiego, jako przestępstwo określone w art. 280 § 2 k.k. Kara w tym wymiarze pokrywać się będzie z tą, o jaką wnosił skarżący w środku odwoławczym od postanowienia sądu pierwszej instancji. W związku z powyższym aktualność straciły także zarzuty skargi dotyczące stosowania instrumentów indywidualno-prewencyjnych.

Co do tych zarzutów Trybunał Konstytucyjny wskazuje na jeszcze jedną okoliczność. Przesłanką skutecznego zainicjowania kontroli konstytucyjności w trybie skargi konstytucyjnej jest określenie przez skarżącego, które z jego konstytucyjnych wolności lub praw oraz w jaki sposób zostały naruszone (art. 47 ustawy o TK). Kwestionując art. 607t § 2 w związku z art. 607s § 4 k.p.k. co do instrumentów indywidualno-prewencyjnych skarżący wskazał jako wzorce kontroli art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, zarzucając naruszenie zasady równości i wynikającej z niej „zasady równego prawa do resocjalizacji skazanych”. Skarżący nie wskazał tu jednoznacznie żadnego prawa podmiotowego lub wolności wyrażonych w innych normach konstytucyjnych (odnośnie do art. 32 Konstytucji jako samodzielnego wzorca kontroli w ramach postępowania zainicjowanego skargą konstytucyjną zob. przede wszystkim postanowienie pełnego składu TK z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Co do art. 2 Konstytucji skarżący nie przedstawił odrębnych argumentów uzasadniających zarzut jego naruszenia, nie wskazał na naruszenie jakiegokolwiek prawa znajdującego oparcie w omawianym przepisie Konstytucji, a powołał go przede wszystkim dla wzmocnienia argumentacji dotyczącej zarzutu naruszenia zasady równości.

Po trzecie, w obecnym stanie prawnym brak jest podstaw do przyjęcia, że wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który przed wydaniem orzeczenia utracił moc obowiązującą, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Ustawodawca rozwiązaniem zawartym w przepisie przejściowym ustawy nowelizującej zagwarantował skarżącemu wznowienie postępowania w jego sprawie i osiągnięcie celu, w jakim skarga została wniesiona. Należy tu przychylić się do poglądu Prokuratora Generalnego i Sejmu, że ustawodawca zapewnił skarżącemu weryfikację treści orzeczenia, z którym skarżący łączy naruszenie jego konstytucyjnych praw, i zmianę tego orzeczenia przez właściwy organ sądowy.

Przesłanki umorzenia postępowania co do „podstawowego” przedmiotu skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie przesądzają także o braku aktualności żądania ewentualnego (alternatywnego) zawartego w petitum skargi.

Zważywszy wszystkie powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

7