93/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 7 marca 2011 r.

Sygn. akt Ts 215/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 394 § 1 pkt 10 oraz art. 54 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 27 sierpnia 2010 r. MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła, że art. 394 § 1 pkt 10 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim nie dotyczy organów wskazanych w art. 54 k.p.c., jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji. Jednocześnie wniosła - używając słów skarżącej - o alternatywne uznanie, że art. 54 k.p.c. w zakresie zwrotu „a wniosek o wyłączenie pozostałych osób przekazuje się odpowiedniemu organowi nadrzędnemu” jest niezgodny z powyższymi postanowieniami Konstytucji.

Niniejsza skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Pismem z 23 lipca 2009 r. skarżąca złożyła w Sądzie Rejonowym w Tychach wniosek o wyłączenie referendarza sądowego w Wydziale VI Gospodarczym. Zarządzeniem z dnia 10 sierpnia 2009 r. (znak: Adm.008-62/09) Prezes Sądu Rejonowego w Tychach oddalił wniosek skarżącej w trybie art. 54 k.p.c. Pismem z 17 sierpnia 2009 r. skierowanym do Sądu Rejonowego w Tychach skarżąca wniosła o pisemne uzasadnienie zarządzenia. Postanowieniem z dnia 2 września 2009 r. (znak: Prez. Adm. 008-62/09) Sąd Rejonowy w Tychach - Wydział VI Gospodarczy odmówił sporządzenia uzasadnienia zarządzenia Prezesa Sądu Rejonowego w Tychach w przedmiocie wyłączenia referendarza sądowego. W uzasadnieniu wskazał między innymi, że wydane w przedmiocie wyłączenia ze sprawy referendarza sądowego rozstrzygniecie wniosku następuje nie w drodze postępowania sądowego, lecz w drodze administracyjno-służbowej. Rozstrzygnięcie Prezesa Sądu w sprawie wyłączenia referendarza jest zatem w świetle art. 54 k.p.c. niezaskarżalne. Na powyższe postanowienie skarżąca wniosła zażalenie do Sądu Okręgowego w Katowicach - Wydział XIX Gospodarczy. Postanowieniem z dnia 30 listopada 2009 r. (sygn. akt XIX Gz 410/09) Sąd ten oddalił złożony wniosek. W uzasadnieniu wskazał, że wbrew temu, co zarzuca skarżąca, zarządzenie Prezesa jest niezaskarżalne, a zatem zgodnie z dyspozycją art. 357 k.p.c. nie podlega uzasadnieniu.

W piśmie z 3 lutego 2010 r. skierowanym do Prezesa Sądu Rejonowego w Tychach skarżąca wniosła o przekazanie zażalenia na postanowienie z dnia 2 września 2009 r. do organu nadrzędnego, względnie o przekazanie do rozpoznania właściwemu sądowi administracyjnemu, zgodnie z art. 3 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.), oraz poinformowanie jej o dokonanej czynności pod rygorem złożenia skargi na bezczynność organu administracji publicznej. W odpowiedzi na pismo Prezes Sądu Rejonowego w Tychach wskazał, że postanowieniem z dnia 30 listopada 2009 r. Sąd Okręgowy w Katowicach - Wydział IX Gospodarczy Odwoławczy rozpoznał zażalenie skarżącej na postanowienie z dnia 2 września 2009 r. w trybie k.p.c., w związku z czym zażalenie nie podlega ponownemu rozpoznaniu.

Pismem z 15 lutego 2010 r. skarżąca wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skargę na bezczynność organu - Prezesa Sądu Rejonowego w przedmiocie rozpoznania wniosku administracyjnego o wyłączenie referendarza sądowego od orzekania. W odpowiedzi na skargę z dnia 4 marca 2010 r. (znak: Prez. Adm. 008-62/09) Prezes Sądu Rejonowego w Tychach wniósł o jej odrzucenie, ewentualnie - oddalenie.

Postanowieniem z dnia 29 marca 2010 r. (sygn. akt IV SAB/GI 9/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach odrzucił skargę. Sąd orzekł, że sprawa o wyłączenie referendarza sądowego w sądzie powszechnym (także w zakresie bezczynności właściwego organu) nie należy do właściwości sądu administracyjnego, a zatem złożona skarga jest niedopuszczalna. Wniesioną w sprawie skargę kasacyjną oddalił Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z dnia 9 lipca 2010 r. (sygn. akt I OSK 1048/10). W uzasadnieniu podkreślił, że czynności Prezesa Sądu, a więc sądu powszechnego w przedmiocie wyłączenia referendarza sądowego niezależnie od oceny, czy mają one charakter procesowy, czy też pozostają z zakresu administracji sądowej, nie należą do czynności z zakresu administracji publicznej, a zatem nie podlegają kognicji sądu administracyjnego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 października 2010 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków skargi konstytucyjnej przez: dokładne określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej przez sprecyzowanie, co skarżąca rozumie jako alternatywne uznanie niekonstytucyjności art. 54 k.p.c., sformułowanie zarzutu naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji, wskazanie ostatecznego - w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji - orzeczenia, z którym skarżąca wiąże naruszenie wolności lub praw oraz daty jego doręczenia wraz z uzasadnieniem, wykazanie, że przepisy określone jako przedmiot skargi konstytucyjnej stanowiły podstawę ostatecznego orzeczenia, oraz wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw.

Pismem procesowym z 15 października 2010 r. pełnomocnik odniósł się do powyższych braków. W szczególności wskazał, że ostatecznym orzeczeniem - w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji jest doręczony 26 lipca 2010 r. (błędnie wskazany w piśmie uzupełniającym braki jako doręczony 26 października 2010 r.) wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 lipca 2010 r. (sygn. akt I OSK 1048/10) oddalający skargę kasacyjną skarżącego od postanowienia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 29 marca 2010 r. (sygn. akt IV SAB/GI9/10) odrzucającego skargę na bezczynność organu - Prezesa Sądu Rejonowego w Tychach w przedmiocie rozpoznania wniosku o wyłączenie referendarza sądowego. W piśmie tym skarżący cofnął również zarzut naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji, zastępując go zarzutem naruszenia art. 77 ust. 2 ustawy zasadniczej. Odnosząc się do punktu pierwszego zarządzenia, pełnomocnik oświadczył, że skarżąca wnosi o - jak określił - uznanie w pierwszej kolejności za sprzeczny z powołanymi wzorcami ustawy zasadniczej art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c., a w przypadku uznania normy prawnej za zgodną z powołanymi wzorcami Konstytucji, o rozpoznanie zarzutu niekonstytucyjności art. 54 k.p.c. w zakresie zwrotu „a wniosek o wyłączenie pozostałych osób przekazuje się odpowiedniemu organowi nadrzędnemu”.

W ocenie skarżącej zaskarżone przepisy naruszają konstytucyjne standardy dwuinstancyjnego postępowania. Skarżąca zarzuciła, że decyzje organów administracyjnych nadzoru sądowego pozostają poza wszelką kontrolą zarówno sądów powszechnych, jak i administracyjnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu, gdyż nie spełnia przesłanek dopuszczalności przekazania jej do merytorycznego rozpoznania określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i - rozwijających jego postanowienia - art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Na wstępie należy podkreślić że zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej gdy skarga jest oczywiście bezzasadna lub braki nie zostały usunięte w określonym terminie. W niniejszej sprawie zarządzeniem sędziego Trybunału z dnia 5 października 2010 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany między innymi do wykazania, że przepisy określone jako przedmiot skargi konstytucyjnej stanowiły podstawę ostatecznego orzeczenia - w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Pełnomocnik skarżącej w piśmie procesowym z 15 października 2010 r. nie podjął nawet próby uzupełnienia powyższego braku. W związku z tym należy uznać, że nadesłane pismo procesowe nie wykonuje zarządzenia sędziego z dnia 5 października 2010 r. Zważywszy, że skarga konstytucyjna jest wysoce sformalizowanym instrumentem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, już choćby ta okoliczność uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu.

Skarga konstytucyjna obarczona jest również innymi poważnymi uchybieniami, które obligują Trybunał do podjęcia negatywnego - z punktu widzenia skarżącej - rozstrzygnięcia.

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, która realizowana jest przez poddanie kontroli Trybunału Konstytucyjnego przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Dopuszczalnym przedmiotem skargi jest więc wyłącznie przepis wykazujący złożoną kwalifikację. Po pierwsze, winien być on podstawą prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego i naruszającego określone w Konstytucji prawa lub wolności. Po drugie, to w treści kwestionowanego przepisu tkwić winna bezpośrednia i pierwotna przyczyna niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych skarżącego. Wymóg uprzedniego zastosowania przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego w sprawie, w związku z którą wniesiona została skarga konstytucyjna, powoduje, że stanowi ona formę inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Właśnie okoliczność powiązania skargi konstytucyjnej z ostatecznym orzeczeniem, którego podstawę prawną stanowił zakwestionowany przepis, przesądza o dopuszczalności zakwestionowania tego przepisu za pomocą skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony wolności i praw określonych w Konstytucji.

W przypadku analizowanej skargi opisana wyżej zależność nie występuje. Jej przedmiotem skarżąca uczyniła art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c. w brzmieniu: „Zażalenie do sądu drugiej instancji przysługuje na postanowienia sądu pierwszej instancji kończące postępowanie w sprawie, a ponadto na postanowienia sądu pierwszej instancji i zarządzenia przewodniczącego, których przedmiotem jest: (…) oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego”. Skargę konstytucyjną powiązała jednak skarżąca z postępowaniem sądowym, którego przedmiotem była skarga na bezczynność organu - Prezesa Sądu Rejonowego w Tychach. Jako ostateczne orzeczenie wskazała natomiast wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, którym Sąd oddalił skargę kasacyjną.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zakwestionowany w skardze art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c., a także art. 54 k.p.c. (stanowiący alternatywny przedmiot skargi), nie były podstawą orzeczenia wskazanego przez skarżącą jako ostateczne. Podstawą orzekania zarówno Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, jak również Naczelnego Sądu Administracyjnego były wyłącznie przepisy p.p.s.a. dotyczące właściwości rzeczowej tych sądów. Trybunał zwraca uwagę, że oddalając wyrokiem z dnia 9 lipca 2010 r. skargę kasacyjną skarżącej, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jedynie, iż postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach odrzucające skargę na bezczynność Prezesa Sądu Rejonowego „w przedmiocie rozpoznania wniosku administracyjnego o wyłączenie referendarza sądowego od orzekania” jest prawidłowe. W uzasadnieniu podniósł, że czynności Prezesa Sądu Rejonowego, a więc sądu powszechnego, w przedmiocie wyłączenia referendarza sądowego - niezależnie od oceny, czy mają one charakter procesowy, czy też pozostają z zakresu administracji sądowej - nie należą do czynności z zakresu administracji publicznej, a zatem nie podlegają kognicji sądu administracyjnego.

Innymi słowy, sądy, orzekając w postępowaniu zainicjowanym skargą na bezczynność organu, oceniały jedynie swoją właściwość rzeczową do rozpoznania skargi. W żadnym jednak razie podstawą ich decyzji nie były przepisy wskazane jako przedmiot skargi konstytucyjnej.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4