14/1/B/2012

POSTANOWIENIE

z dnia 25 stycznia 2011 r.

Sygn. akt Ts 56/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Rymar,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krystyny R. o zbadanie zgodności:

1) art. 410 § 2 w zw. z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 409 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 lutego 2009 r. skarżąca zarzuciła niezgodność art. 410 § 2 w zw. z art. 405 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) w zakresie, w jakim obowiązkiem strony powodowej jest zwrot świadczenia pieniężnego uzyskanego od strony pozwanej na podstawie i w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu, który został następnie uchylony przez Sąd Najwyższy na skutek skargi kasacyjnej, z art. 2 i art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji oraz niezgodność art. 409 k.c. w zakresie, w jakim strona, która uzyskała świadczenie pieniężne na podstawie i w wykonaniu prawomocnego wyroku sądowego, musi liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia do czasu wniesienia i zakończenia postępowania kasacyjnego, z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W ocenie skarżącej, wyrok wydany na podstawie zaskarżonych norm narusza konstytucyjnie ukształtowaną legitymację i ciężar odpowiedzialności Skarbu Państwa za następstwa wydanego niezgodnie z prawem prawomocnego wyroku oraz zakaz nieprzerzucania tego ciężaru na stronę postępowania sądowego (art. 77 ust. 1 Konstytucji), prawo do równej dla wszystkich ochrony prawnej (art. 64 ust. 2 Konstytucji), zakaz nierównego ukształtowania legitymacji biernej podmiotów, które uzyskały świadczenie pieniężne na podstawie i w wykonaniu prawomocnego wyroku i gwarancję niesurogacji odpowiedzialności odszkodowawczej państwa konstrukcją bezpodstawnego wzbogacenia. Skarżąca zarzuca, że obowiązek zwrotu świadczenia wyegzekwowanego na podstawie prawomocnego wyroku, uchylonego następnie przez Sąd Najwyższy, prowadzi do sytuacji, w której odpowiedzialność za skutki niezgodnego z prawem orzeczenia ponosi strona postępowania sądowego, a nie państwo. Stoi przy tym na stanowisku, w myśl którego strona ma na podstawie art. 77 ust. 1 Konstytucji zagwarantowane bezpieczeństwo prawne, polegające na tym, że nie będzie na nią przerzucany ciężar odpowiedzialności za wydanie przez sąd prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. Uzasadniając naruszenie art. 64 ust. 2 Konstytucji, skarżąca podnosi, że spośród podmiotów odznaczających się cechą relewantną - uzyskaniem świadczenia na podstawie i w wykonaniu prawomocnego wyroku - obowiązek zwrotu tego świadczenia dotyka tylko te strony, w których sprawie przysługiwała skarga kasacyjna.

W odniesieniu do art. 409 k.c. skarżąca podnosi, że na jego podstawie została wykreowana norma zawieszająca materialnoprawną skuteczność prawa do sądu. Skarżąca argumentuje, że konieczność liczenia się z obowiązkiem zwrotu wypłaconego świadczenia co najmniej do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego narusza prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sądowego i pewność obrotu. Wyraża także pogląd, w myśl którego postępowanie kasacyjne nie jest kolejną instancją, lecz ma inne cele. Skarżąca zauważa jednak, że uchronienie się przed skutkami wykonania prawomocnego wyroku jest proceduralnie możliwe, wymóg liczenia się z obowiązkiem zwrotu nawiązuje jednak do przymiotów, które prowadzą do uprzywilejowania osób niewykształconych, innego zawodu niż skarżąca i występujących bez profesjonalnego pełnomocnika.

Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. Nakazem zapłaty z 19 września 2007 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze nakazał skarżącej zapłacenie powodowi kwoty uzyskanej przez nią na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 14 lipca 2007 r. (sygn. akt III Apa 61/05), uwzględniającego w części jej apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z 20 stycznia 2005 r. (sygn. akt VII P 15/03). Wyrok ten został następnie - na skutek skargi kasacyjnej pozwanego - uchylony przez Sąd Najwyższy wyrokiem z 13 września 2006 r. (sygn. akt II PK 352/05), a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 8 maja 2007 r. (sygn. akt III APa 116/06) oddalił apelację skarżącej. Skarżąca wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty, wyrokiem z 14 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze uwzględnił jednak powództwo i zasądził obowiązek zapłaty przez skarżącą dochodzonej pozwem kwoty. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wyrokiem z 28 maja 2008 r. uchylił wyrok Sądu Rejonowego, zniósł postępowanie objęte rozprawą z dnia 14 grudnia 2007 r. i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Wyrokiem z 17 lipca 2008 r. (sygn. akt IV Pm 13/08) Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze uwzględnił powództwo. Apelację skarżącej od tego wyroku Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze oddalił wyrokiem z 29 października 2008 r. (sygn. akt VII Pa 69/08).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna służy ochronie określonych w Konstytucji praw i wolności, które zostały naruszone wskutek wydania ostatecznego orzeczenia opartego na przepisach, które skarżący czyni przedmiotem skargi. Obowiązek wskazania tych praw oraz orzeczenia prowadzącego do ich naruszenia, wraz ze wskazaniem norm, na podstawie których zostało wydane, nakłada na skarżącego art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Brak spełnienia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK prowadzi do niedopuszczalności rozpoznania zawartych w skardze konstytucyjnej zarzutów. Skarga konstytucyjna nie może bowiem przybrać formy actio popularis, środka zmierzającego do poddania kontroli Trybunału norm, które - w konkretnej sytuacji skarżącego - nie doprowadziły do ingerencji w konstytucyjnie chronione prawa lub wolności (por. postanowienia TK z 9 października 2002 r., SK 13/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 73 i 13 listopada 2007 r., SK 40/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 137 oraz wyrok TK z 12 stycznia 2010 r., SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1).

Odnosząc się do zarzutów dotyczących art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c., Trybunał stwierdza, że orzeczenie przedstawione przez skarżącą nie mogło doprowadzić do naruszenia prawa określonego w art. 77 ust. 1 Konstytucji. Norma ta gwarantuje bowiem temu, kto poniósł szkodę wskutek niezgodnego z prawem działania władzy publicznej, prawo do uzyskania odszkodowania od państwa. Zagadnienie to nie było przedmiotem postępowania, w związku z którym skarżąca wniosła skargę konstytucyjną. Skarżąca nie domagała się w nim - bezskutecznie - naprawienia szkody wyrządzonej jej przez niezgodne z prawem orzeczenie. Nie mogło zatem dojść do naruszenia jej prawa do uzyskania odszkodowania od Skarbu Państwa, zagwarantowanego w art. 77 ust. 1 Konstytucji. Nie sposób przy tym nie zauważyć, że podejmując próbę wykazania niezgodności zaskarżonego art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c. z art. 77 ust. 1 Konstytucji, skarżąca kwestionuje w istocie system środków zaskarżenia (w szczególności o charakterze nadzwyczajnym) i domaga się przeniesienia kontroli prawidłowości orzeczeń wyłącznie na płaszczyznę odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Teza taka nie może znaleźć oparcia w regulacjach konstytucyjnych.

W ocenie Trybunału, wadliwe są również zarzuty zmierzające do uprawdopodobnienia naruszenia przez zastosowanie art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c. prawa do równej ochrony praw majątkowych określonego w art. 64 ust. 2 Konstytucji. Kryterium różnicowania we - wskazanej przez skarżącą - grupie osób, które uzyskały świadczenie na podstawie prawomocnego wyroku (niezgodnego z prawem), nie jest zawarte w zaskarżonym art. 410 § 2 w zw. z art. 405 k.c. To, w jakich sytuacjach sąd może orzec obowiązek zwrotu świadczenia spełnionego na podstawie i w wykonaniu prawomocnego wyroku, wynika z ukształtowania skutków nadzwyczajnych środków zaskarżenia, w szczególności skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania. Trzeba też zauważyć, że to, czy w danych okolicznościach dojdzie do orzeczenia obowiązku zwrotu świadczenia, zależy nie tylko od tego, czy w sprawie przysługuje skarga kasacyjna - ale również od tego, jakie rozstrzygnięcie zapadnie po uchyleniu prawomocnego wyroku wskutek uwzględnienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia.

Rozpoznaniu zarzutów odnoszących się do art. 409 k.c. stoi na przeszkodzie okoliczność, że norma wywiedziona z jego treści i zakwestionowana przez skarżącą nie stanowiła podstawy ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze w uzasadnieniu swojego wyroku wskazał bowiem jednoznacznie, że skarżąca nie udowodniła, iż uzyskaną korzyść w jakikolwiek sposób zużyła lub utraciła; z tego względu bezprzedmiotowe było rozważanie, czy powinna była liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu. Uwagi odnoszące się do tej ostatniej przesłanki Sąd uczynił jedynie na marginesie swoich rozważań. Jej wyeliminowanie - wskutek orzeczenia Trybunału - nie mogłoby zatem w sprawie skarżącej wywrzeć żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia Sądu. Z tego względu norma wywiedziona z art. 409 k.c., w myśl której należy liczyć się z obowiązkiem zwrotu korzyści do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego, nie spełnia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

3