Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2009-12-29 - Ts 405/08
Repertorium:Ts | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych podlegających wstępnemu rozpoznaniu.
Sygnatura:Ts 405/08
Tytuł:Postanowienie z dnia 2009-12-29
Publikacja w Z.U.Z.U. 2010 / 1B / 38

38/1/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 29 grudnia 2009 r.

Sygn. akt Ts 405/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki jawnej Rada Andrzej R. o zbadanie zgodności:

art. 484 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) z art. 20, art. 21 i art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 grudnia 2008 r. skarżąca domaga się zbadania zgodności art. 484 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 20, art. 21 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. Zaskarżony przepis, regulujący instytucję miarkowania kary umownej przewiduje, że jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 27 marca 2008 r. (sygn. akt VII P 181/07) Sąd Rejonowy w Lublinie zasądził na rzecz skarżącej zapłatę 20 000 zł tytułem kary umownej za naruszenie przez pozwanego umownej klauzuli konkurencyjnej. Wskutek apelacji pozwanego Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z 4 września 2008 r. (sygn. akt VII Pa 157/08) zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że obniżył kwotę kary umownej do 6 564 zł. Sąd stwierdził, że zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana w stosunku do odszkodowania za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej i podlega miarkowaniu na podstawie art. 484 § 2 k.c.

Skarżąca podkreśliła, że kara umowna, określona w art. 484 § 1 k.c. stanowi mechanizm zwalniający wierzyciela od wykazywania poniesienia szkody i tylko przy takim założeniu kara umowna jest odpowiednio silnym środkiem oddziaływania na niesolidnego kontrahenta. Zaskarżony przepis dopuszcza natomiast zmniejszenie (miarkowanie) kary umownej m.in. wówczas, gdy jest ona rażąco wygórowana. Następuje ono na podstawie orzeczenia sądu i stanowi wyjątek od zasady, że kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej wysokości bez względu na rozmiar poniesionej szkody. Zaskarżony art. 484 § 2 k.c. należy do prawa sędziowskiego, jednak - zdaniem skarżącej - daje on nieuzasadnione podstawy do dowolności stosowania tej instytucji prawa, wbrew podstawowej zasadzie prawa cywilnego, w myśl której umów należy dotrzymywać. W ocenie skarżącej, instytucja miarkowania kary umownej według swobodnej oceny sądu powszechnego nie może obowiązywać w państwie prawa z uwagi na sprzeczność z art. 20 Konstytucji, tj. zasadą społecznej gospodarki rynkowej, art. 22 Konstytucji (naruszenie warunków dopuszczalności ograniczenia wolności działalności gospodarczej) oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji i wynikającą z niego zasadą równości obywateli wobec prawa i równości w prawie. Norma ta, jak argumentuje skarżąca, przyznaje sądowi uznaniowość przy stosowaniu instytucji miarkowania kary umownej w sytuacji, gdy strony - podpisując umowę - wyraziły zgodę na takie unormowanie. Skarżąca wskazała, że - w jej ocenie - zastrzeżona kara umowna nie była rażąco wygórowana, gdyż została uzgodniona przez strony, żadna ze stron nie kwestionowała postanowień umownych, a ingerencję sądu powszechnego w świetle przywołanych przepisów Konstytucji należy uznać za niedopuszczalną.

Zarządzeniem sędziego Trybunału z 14 października 2009 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, jakie prawa lub wolności skarżącej określone w Konstytucji zostały naruszone wskutek wydania wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z 4 września 2008 r. (sygn. akt VII Pa 157/08) oraz określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) przez wyrok wydany na podstawie art. 484 § 2 k.c. W wykonaniu tego zarządzenia skarżąca wskazała, że wyrok Sądu Okręgowego w Lublinie naruszył jej wolność działalności gospodarczej oraz zakaz dyskryminacji w życiu gospodarczym, określone w art. 20 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. Odnośnie do drugiego punktu zarządzenia skarżąca powtórzyła, że jej konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone przez stosowanie przez sąd uznaniowości na podstawie treści art. 484 § 2 k.c., dającej możliwość ingerencji w treść zawieranych umów oraz postanowień, w których strony obrotu gospodarczego dobrowolnie przyjęły na siebie obowiązki, co ogranicza swobodę gospodarczą oraz związaną z tym swobodę zawierania umów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna, uregulowana w art. 79 ust. 1 Konstytucji, stanowi szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności, jeżeli do ich naruszenia doszło wskutek zastosowania w sprawie skarżącego zaskarżonej normy. W myśl art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarżący jest zobowiązany do określenia normy, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zgodnie natomiast z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK na skarżącym spoczywa także obowiązek wskazania sposobu naruszenia wskazanego przez niego prawa lub wolności.

W ocenie Trybunału wadliwość skargi konstytucyjnej wynika już z samego sposobu wskazania przez skarżącą przedmiotu zaskarżenia. Kluczowe znaczenie ma bowiem okoliczność, że w sprawie skarżącej umowa o zakaz konkurencji została zawarta z wraz z umową o pracę z pracownikiem mającym zdecydowanie słabszą pozycję w stosunku do pracodawcy, będącego drugą stroną umowy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 10 października 2003 r., sygn. akt I PK 528/02, OSNP z 2004 r., nr 9, poz. 336; 4 lipca 2007 r., sygn. akt II PK 356/06, OSNP z 2008 r., nr 15-16, poz. 223 i 23 stycznia 2008 r., sygn. akt II PK 127/07, OSNP z 2009 r., nr 13-14, poz. 168) podkreśla się, że jeżeli umowa o zakaz konkurencji została zawarta w związku z rozwiązaniem stosunku pracy, to jest ona umową prawa pracy, a w konsekwencji art. 483 i art. 484 k.c. znajdują do niej zastosowanie tylko odpowiednio, na zasadzie art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: k.p.). Skarżąca wskazała natomiast jako przedmiot zaskarżenia wyłącznie art. 484 § 2 k.c. pomijając to, że norma, na podstawie której został wydany wyrok w jej sprawie musi być konstruowana w oparciu art. 484 § 2 w zw. z art. 300 k.p. Treść i uzasadnienie skargi konstytucyjnej, w szczególności argumentacja odnosząca się do sposobu naruszenia wolności działalności gospodarczej, nie dają podstaw do przyjęcia, że skarżąca domaga się zbadania zgodności z Konstytucją tej właśnie normy, której treść - jak wskazuje Sąd Najwyższy w przywołanych powyżej orzeczeniach - odbiega w pewnym zakresie od normy wynikającej z samego tylko art. 484 § 2 k.c. Tym samym Trybunał stwierdza, że skarga konstytucyjna nie spełnia kryterium wskazania normy, na podstawie której zostało wydane orzeczenie w sprawie skarżącego, określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Skarga konstytucyjna dotknięta jest nadto dalszymi wadami. Skarżąca - po uzupełnieniu jej braków - wskazała, że wydane w jej sprawie orzeczenie naruszyło wolność działalności gospodarczej oraz zakaz dyskryminacji w życiu gospodarczym, określone w art. 20 i art. 32 ust. 2 Konstytucji. W odniesieniu do tych wzorców Trybunał zauważa w pierwszej kolejności, że art. 32 Konstytucji nie może być w postępowaniu w trybie skargi konstytucyjnej brany pod uwagę samodzielnie. Uznając prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, Trybunał w swoim orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że ma ono charakter niejako prawa “drugiego stopnia” (“metaprawa”), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich - niejako “samoistnie”. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej (postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225, wydane w pełnym składzie; por. też postanowienie TK z 30 maja 2007 r., SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62). Ponadto, nawet przy spełnieniu powyższego warunku, o naruszeniu zasady równości można mówić dopiero wówczas, gdy ustawodawca odmiennie potraktuje podmioty charakteryzujące się tą samą cechą relewantną (por. wyroki TK z: 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; 24 października 2001 r., SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 216 i 9 grudnia 2008 r., SK 43/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 175). Skarżąca w skardze konstytucyjnej nie tylko nie wskazała, w zakresie jakiego innego prawa lub wolności upatruje ona naruszenie zasady równości, ale również nie określiła grupy podmiotów podobnych, w obrębie której uszczerbku doznał zakaz dyskryminacji. W tym zakresie niedopuszczalne jest nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

W orzecznictwie Trybunału nie budzi natomiast wątpliwości, że wolność działalności gospodarczej podlega ochronie na podstawie art. 20 i art. 22 Konstytucji (por. wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33). Rozpoznanie zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej uzależnione jest jednak od uprawdopodobnienia przez skarżącego, że wolność ta została w jego indywidualnym przypadku naruszona przez zastosowanie zaskarżonej normy przez sąd w jego sprawie. Przesłanki tej skarżąca nie spełniła. Miarkowanie kary umownej, będące przedmiotem wątpliwości konstytucyjnych skarżącej, nie wkracza w sferę wolności działalności gospodarczej. Z zastosowania przez sąd tej instytucji nie wynika zakaz podejmowania czynności określonego typu, w szczególności zawierania umów w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Za wystarczający argument - w ocenie Trybunału - nie może być uznana okoliczność, że strony, zawierając umowę o zakaz konkurencji, nie wyrażały zastrzeżeń odnośnie do wysokości kary umownej. Nie można bowiem, również na gruncie konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej, tolerować takiej treści stosunku prawnego, która wprawdzie została mu nadana z woli stron, ale rażąco narusza interesy jednej z nich. Miarkowanie kary umownej, jakkolwiek - jak słusznie zauważa skarżąca - pozostawione uznaniu sądu, nie jest jednak w żaden sposób dowolne i nieograniczone. Przede wszystkim może zostać zastosowane dopiero wówczas, gdy kara ta jest rażąco wygórowana. Ponadto, w literaturze i orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że miarkowanie kary umownej nie może naruszyć jej funkcji kompensacyjnej (por. P. Drapała [w:] E. Łętowska (red.), System Prawa Prywatnego, Prawo zobowiązań - część ogólna, tom 5, Warszawa 2006, s. 977), jak też powinno uwzględniać również jej funkcję stymulującą i represyjną (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 14 kwietnia 20005 r., sygn. akt II CK 626/04, PUG z 2006 r., nr 8, s. 34 i 30 listopada 2006 r., sygn. akt I CSK 259/2006, niepubl.). W tym świetle bezspornie nie można mówić o naruszeniu wolności działalności gospodarczej przez miarkowanie przez sąd kary umownej w stosunkach między byłym pracownikiem i byłym pracodawcą. To zaś - w świetle art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK - przesądza o niedopuszczalności nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Z powyższych względów, działając na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

4

Ts | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
Ts 93/11   Postanowienie-Zażalenie z dnia 2012-02-02
 
Z.U. 2012 / 1B / 132
Ts 93/11   Postanowienie z dnia 2011-07-04
 
Z.U. 2012 / 1B / 131
Ts 9/11   Postanowienie-Zażalenie z dnia 2012-02-15
 
Z.U. 2012 / 1B / 107
Ts 9/11   Postanowienie z dnia 2011-04-14
 
Z.U. 2012 / 1B / 106
Ts 85/11   Postanowienie z dnia 2011-12-05
 
Z.U. 2012 / 1B / 130
  • Adres publikacyjny: