24/1/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 24 listopada 2009 r.

Sygn. akt Ts 171/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Stanisława O. w sprawie zgodności:

art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, ze zm.) z art. 2, art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 28 maja 2008 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, ze zm.) sprzeczność z art. 2, art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji. Stwierdził także, że wydane w sprawie rozstrzygnięcia na podstawie zakwestionowanej regulacji naruszają art. 45 ust. 1 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji.

Decyzją ZUS z 25 stycznia 2005 r. (nr Al.-12524) odmówiono skarżącemu udzielenia ulgi w spłacie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Odwołanie od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z 16 lutego 2006 r. (sygn. akt VIII U 77/06). Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku postanowieniem z 17 grudnia 2007 r. (sygn. akt III AUa 1404/06) uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie w sprawie. W toku postępowania ustalono bowiem, że dług skarżącego z tytułu wypłaconych przez zlikwidowany fundusz alimentacyjny świadczeń alimentacyjnych został uregulowany w całości, tak więc odpadła podstawa żądania skarżącego.

Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, które upatruje w uznaniowym charakterze zaskarżonego przepisu, uzależniającym przyznanie obywatelowi określonego prawa od uznania urzędnika. Zdaniem skarżącego oznacza to, że przepis ten nie spełnia zasady dobrej legislacji. W ocenie wnoszącego skargę, jego sytuacja była wyjątkowa w rozumieniu kwestionowanej regulacji i powinna prowadzić do rozłożenia płatności na raty. Odmowa zgody w tym przypadku była dla niego krzywdząca i naraziła go na konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów. Ponadto, skarżący wskazuje na zawężenie w skarżonym przepisie podstaw do umorzenia czy rozłożenia na raty płatności świadczenia alimentacyjnego do określonej sytuacji rodzinnej i zdrowotnej, z pominięciem sytuacji majątkowej.

W dalszej części uzasadnienia skargi skarżący odniósł się do konstrukcji uznania administracyjnego, wskazując m.in., że w przypadku, w którym organ działa na podstawie uznania, ciąży na nim obowiązek przeprowadzenia dokładnego postępowania, czyli zbadania okoliczności indywidualnych danej sprawy. Tymczasem w sprawie skarżącego organ nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego, w tym wywiadu środowiskowego. Ani sytuacja zdrowotna, ani rodzinna skarżącego nie zostały zatem ocenione.

Skarżący niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu upatruje także w naruszeniu art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji. Wskazuje, że w okresie pozostawania bez pracy wysokość otrzymywanego zasiłku dla bezrobotnych kolidowała z zapisem art. 67 ust. 2 Konstytucji, gdyż nie uwzględniała kwoty orzeczonej wyrokiem alimentacyjnym. Tym samym dług alimentacyjny zwiększał się, skarżący stawał się w coraz większym stopniu dłużnikiem państwa z przyczyn przez siebie niezawinionych.

W dalszej kolejności skarżący wskazuje, że prowadzone w sprawie postępowanie sądowe naruszyło art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji, jako że orzekające w sprawie sądy albo odmówiły mu - osobie niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika - pomocy, albo udzielały pouczeń w sposób niewystarczający i niezrozumiały. Oba sądy nie odniosły się także do podnoszonej przez niego kwestii niekonstytucyjności zaskarżonej regulacji. Błędy popełnione przez orzekające w sprawie sądy, a także zaniedbania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pozbawiały skarżącego prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2008 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia w terminie 7 dni braku skargi konstytucyjnej przez dokładne określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że treść art. 67 ust. 2 Konstytucji pozwala wnioskować, że osobie spełniającej zawarte w nim kryteria przysługuje w stosunku do państwa roszczenie o pomoc w zakresie zabezpieczenia społecznego, a na państwie i jego organach ciąży obowiązek udzielenia tej pomocy. Skarżący odwołuje się do zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, która wyraża się w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, aby nie stało się ono „pułapką” dla obywatela. Wskazuje także na fakt, że ustawa o funduszu alimentacyjnym powstała w zupełnie innych warunkach społeczno-gospodarczych oraz na potrzebę dokonania zmian w zakresie obowiązującego prawa. Podkreśla, że przeniesienie niektórych przepisów z ustawy o funduszu alimentacyjnym do ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, jak również powierzenie obowiązku zarządzania aktywami i pasywami funduszu prezesowi ZUS mogły rodzić u skarżącego przekonanie, że w momencie utraty w sposób niezawiniony pracy będzie mógł skorzystać z decyzji prezesa ZUS wydanej na zasadzie swobodnego uznania, zgodnie z art. 68 ust. 1 zaskarżonej ustawy. Skarżący wskazuje raz jeszcze, że w zaskarżonym przepisie nie uwzględniono sytuacji materialnej osoby, na której ciążył obowiązek alimentacyjny, jako kryterium dającego podstawę do umorzenia (rozłożenia na raty lub odroczenia terminu płatności) należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego, a posłużono się jedynie kryterium zdrowotnym i rodzinnym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest nadzwyczajnym środkiem ochrony indywidualnych praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym i konstytucyjnych wolności, którego rozpoznanie warunkowane jest spełnieniem szeregu przesłanek, wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.). W świetle powołanego przepisu Konstytucji przedmiotem rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej może być tylko przepis aktu normatywnego, którego zastosowanie w konkretnej sprawie doprowadziło do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się także - wskazując na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym - że to na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia, w jaki sposób prawa te lub wolności doznały uszczerbku na skutek wydania na podstawie kwestionowanych przepisów ostatecznego rozstrzygnięcia. Przy czym do spełnienia przesłanek skargi konieczne jest wykazanie bezpośredniego związku pomiędzy treścią kwestionowanych w skardze norm a naruszeniem przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw i wolności, czyli uprawdopodobnienie, że naruszenie praw było wynikiem określonego sformułowania kwestionowanej regulacji, któremu skarżący zarzuca sprzeczność z Konstytucją.

Należy wskazać, że konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w prawie polskim wyklucza merytoryczne rozpoznanie skargi, której zarzuty skierowane są przeciwko postępowaniu orzekających w sprawie organów, koncentrują się na wykazaniu błędnego zastosowania przez nie zaskarżonego przepisu, czy też wykazaniu innych uchybień popełnionych w procesie wydawania rozstrzygnięcia; tego typu naruszenia nie korzystają z ochrony przewidzianej w trybie skargi konstytucyjnej.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że naruszenie praw wynikających z art. 45 oraz art. 178 Konstytucji stanowi - zdaniem skarżącego - efekt nieprawidłowego prowadzenia postępowania przez orzekające w sprawie organy. Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w drodze skargi konstytucyjnej nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje zapadłe w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których rozstrzygnięcia te zostały wydane. Trybunał Konstytucyjny nie jest kolejnym w toku instancji organem legitymowanym do badania prawidłowości wydanego rozstrzygnięcia, jako że nie posiada kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, tylko do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją przepisów prawa, w celu wyeliminowania z systemu prawnego przepisów z nią niezgodnych (zob. postanowienia z: 26 lutego 1999 r., Ts 156/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 105; 29 listopada 1999 r., Ts 46/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 193; 11 października 1999 r., Ts 113/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 24; 29 grudnia 1999 r., Ts 137/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 37; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222).

Skarżący wskazuje także na naruszenie zasad wynikających z art. 2 Konstytucji. Kwestia dopuszczalności powoływania się na art. 2 Konstytucji, jako źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, była wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego wskazany przepis Konstytucji nie może stanowić samoistnej podstawy skargi konstytucyjnej (zob. przede wszystkim postanowienia z 12 grudnia 2000 r. i 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60). Przepis ten wyraża bowiem zespół zasad ustrojowych, ale jako taki nie jest podstawą wolności lub prawa podmiotowego. Powołanie się zatem na takie zasady, jak zasada sprawiedliwości społecznej, zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, nie może być samoistną podstawą skargi konstytucyjnej. Odwołanie się do tych zasad może mieć znaczenie tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże prawo podmiotowe mające swoje źródło w innym przepisie Konstytucji, które doznało uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad. Sytuacja taka w niniejszej skardze nie miała jednak miejsca. Niedopuszczalne jest natomiast - jak uczynił to skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej - uzasadnianie naruszenia zasad wywodzonych z art. 2 Konstytucji poprzez wskazanie na nieprawidłowości w prowadzonym postępowaniu sądowym.

Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje także w naruszeniu art. 67 ust. 1 i 2 Konstytucji. Uzasadnienie powyższego zarzutu wskazuje, że za źródło naruszenia uznaje on nieuwzględnienie przy określaniu wysokości zasiłku dla bezrobotnych wysokości ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych. Należy przypomnieć jednak, że określenie wysokości zasiłku dla bezrobotnych nie stanowiło przedmiotu rozstrzygnięć, z których wydaniem skarżący wiąże fakt naruszenia przysługujących mu praw, nie pozostaje też w merytorycznym związku z treścią kwestionowanej regulacji, która określa zasady rozłożenia na raty zaległości alimentacyjnych. Tym samym przytoczony zarzut nie uzasadnia tezy o naruszeniu wskazanych praw poprzez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia na podstawie przepisu, którego konstytucyjność się podważa.

Skarżący niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu (jego sprzeczności z art. 67 Konstytucji) upatruje także w fakcie niezamieszczenia w katalogu kryteriów decydujących o umorzeniu świadczeń z funduszu alimentacyjnego kryterium majątkowego. Analiza wydanych w sprawie orzeczeń wskazuje jednak jednoznacznie, że terminem „sytuacja rodzinna”, użytym w zaskarżonym przepisie, orzekające w sprawie ograny obejmują także sytuację majątkową skarżącego. Należy wskazać, że w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego (sygn. akt VIII U 77/06) odwołano się do wysokości uzyskiwanych przez skarżącego dochodów w celu wykazania, iż sytuacja rodzinna jest na tyle dobra, że nie odpowiada warunkom wskazanym w art. 68 zaskarżonej ustawy. Powyższy fakt przesądza o niezasadności postawionego przez skarżącego zarzutu, zgodnie z którym to brak odwołania się do kryterium majątkowego w kwestionowanej regulacji uzasadnia sprzeczność zaskarżonego przepisu z art. 67 ust. 2 Konstytucji.

Mając powyższe na względzie, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

4