32/1/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 11 września 2009 r.

Sygn. akt Ts 263/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Antoniego S. w sprawie zgodności:

§ 15, § 38 oraz § 39 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz. U. Nr 58, poz. 391) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

1) umorzyć postępowanie w odniesieniu do § 15 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz. U. Nr 58, poz. 391) z powodu cofnięcia skargi konstytucyjnej w tym zakresie;

2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do § 38 oraz § 39 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz. U. Nr 58, poz. 391).

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z dnia 25 sierpnia 2008 r. zakwestionowano zgodność z Konstytucją przepisów rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 14 marca 2007 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli akademickich (Dz. U. Nr 58, poz. 391; dalej: rozporządzenie MNiSzW), wydanego na podstawie art. 149 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm., dalej: p.sz.w.). Skarżący zarzucił w szczególności, że niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji są § 15, § 38 oraz § 39 rozporządzenia MNiSzW.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wobec skarżącego prowadzone było postępowanie dyscyplinarne w związku z zarzutem postępowania uchybiającego obowiązkom nauczyciela akademickiego i godności zawodu nauczycielskiego. W toku tego postępowania, orzeczeniem z dnia 28 lutego 2006 r. (nr WKD-RG-0022-4/06), Komisja Dyscyplinarna przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego częściowo uwzględniła odwołanie obrońcy skarżącego od orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej ds. nauczycieli akademickich przy Śląskiej Akademii Medycznej. Wskutek tego orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej I instancji w części zostało uchylone, a postępowanie w tym zakresie umorzone, w części zaś orzeczenie to utrzymano w mocy. Następnie pełnomocnik skarżącego wystąpił z wnioskiem o wznowienie na korzyść skarżącego postępowania zakończonego opisanym wyżej orzeczeniem z dnia 28 lutego 2006 r. Postanowieniem Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 18 grudnia 2007 r. odmówiono wznowienia postępowania. W uzasadnieniu tego postanowienia wskazano, że skarżący wadliwie powołał w swoim wniosku przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące wznowienia postępowania, które w niniejszym postępowaniu nie mają zastosowania. Wynika to z zasady odpowiedniego jedynie stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscyplinarnym oraz uregulowania kwestii wznowienia postępowania w unormowaniach p.sz.w. (art. 146 ust. 5) oraz rozporządzenia MNiSzW (rozdział 6). Ponadto, Komisja Dyscyplinarna stwierdziła, że podniesiony przez skarżącego zarzut podpisania uzasadnienia orzeczenia wyłącznie przez przewodniczącego składu orzekającego nie może być zakwalifikowany jako rażące naruszenie prawa, które miało wpływ na treść wydanego i podpisanego przez wszystkich członków komisji orzeczenia. W dalszym toku sprawy skarżący wystąpił ponownie z wnioskiem o wznowienie postępowania dyscyplinarnego, motywując to wydaniem postanowienia o odmowie wznowienia przez osobę, która uczestniczyła w podjęciu orzeczenia z dnia 28 lutego 2006 r. Wniosek ten został pozostawiony bez rozpoznania na mocy postanowienia Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 15 maja 2008 r. Komisja stwierdziła w jego uzasadnieniu, że problem wyłączenia członka komisji uregulowany jest w § 15 rozporządzenia MNiSzW, co powoduje, że nie znajdują tu zastosowania przepisy kodeksu postępowania karnego dotyczące tej materii.

Uzasadniając szczegółowo zarzuty postawione przepisom rozporządzenia MNiSzW, pełnomocnik skarżącego wskazał na niedopuszczalne zróżnicowanie, w porównaniu do regulacji kodeksu postępowania karnego, sytuacji osoby, wobec której prowadzone jest postępowanie dyscyplinarne w zakresie określenia przesłanek wznowienia postępowania, jak i wyłączenia członka komisji orzekającej. Zdaniem skarżącego, wobec braku regulacji w unormowaniach p.sz.w. instytucji wznowienia postępowania odpowiednie zastosowanie znajdować winny przepisy kodeksu postępowania karnego, nie zaś - sprzeczne z nimi - unormowania § 38 i § 39 rozporządzenia MNiSzW. To one bowiem skutkują wyłączeniem właściwości sądu do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania. Podobny mankament wykazuje § 15 rozporządzenia MNiSzW w odniesieniu do instytucji wyłączenia członka komisji dyscyplinarnej. Katalog przyczyn wyłączenia jest w tym przepisie ustalony odmiennie, aniżeli w art. 40 oraz art. 41 k.p.k., co wywołuje naruszenie prawa do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd. Zdaniem skarżącego konsekwencją powyższych nieprawidłowości jest naruszenie art. 31 ust. 3 i art. 92 ust. 1 Konstytucji w związku z gwarantowanym każdemu prawem do sądu. Zgodnie bowiem z treścią art. 547 k.p.k., na postanowienie o odmowie wznowienia postępowania przysługuje zażalenie do sądu wyższej instancji, chyba że orzekł o tym sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy. Ponadto, orzekanie w przedmiocie wznowienia postępowania przez osobę, która uczestniczyła już w wydaniu orzeczenia w sprawie, dopuszczalne w świetle § 15 rozporządzenia MNiSzW, byłoby wykluczone, gdyby w sprawie mogły znaleźć zastosowanie przepisy k.p.k.

Pismem z 28 kwietnia 2009 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do dokładnego określenia sposobu, w jaki zakwestionowany § 15 rozporządzenia MNiSzW naruszył prawa i wolności skarżącego wynikające z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W piśmie z 11 maja 2009 r. pełnomocnik powtórzył argumentację zaprezentowaną już w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, dotyczącą zbyt wąskiego określenia w rozporządzeniu MNiSzW przesłanek wyłączenia członka komisji dyscyplinarnej w porównaniu do regulacji kodeksowej (k.p.k.). Godzi to - zdaniem skarżącego - w standardy niezawisłego i bezstronnego rozpatrzenia sprawy gwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, w piśmie ponownie podniesiono zarzut, że przyjęty w rozporządzeniu MNiSzW sposób unormowania, jako sprzeczny z postanowieniami obowiązujących ustaw, prowadzi też do naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji. W końcowej części pisma pełnomocnik skarżącego stwierdził, że w wypadku uznania przez Trybunał Konstytucyjny, że braki skargi konstytucyjnej w odniesieniu do § 15 rozporządzenia MNiSzW nie zostały prawidłowo uzupełnione - cofa skargę konstytucyjną w tym zakresie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 693, ze zm., dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przepis, który stanowił podstawę prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego, a zarazem doprowadził do naruszenia wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnych wolności lub praw. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów stanowiących przedmiot wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Ponadto, zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skarżący jest zobligowany do wyjaśnienia sposobu, w jaki kwestionowana regulacja prawna narusza unormowania Konstytucji statuujące określone prawa lub wolności.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego analizowana skarga konstytucyjna, w zakresie jej przedmiotu - § 15, § 38 oraz § 39 rozporządzenia MNiSzW, wymienionych wyżej wymogów nie spełnia. Dodatkowo zaś, w odniesieniu do pierwszego z zakwestionowanych przepisów, wobec cofnięcia skargi w tym zakresie, postępowanie w sprawie winno zostać umorzone (art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

Na wstępie zauważyć należy, że kwestionując § 38 oraz § 39 rozporządzenia MNiSzW, skarżący formułuje wobec nich zarzut naruszenia elementów kształtujących konstytucyjne prawo do sądu. Po pierwsze, naruszenie miałoby dotknąć samego dostępu do sądu, jako organu właściwego do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania dyscyplinarnego. Po drugie, ograniczenie praw skarżącego ma być związane z wyłączeniem możliwości wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia komisji dyscyplinarnej przy Radzie Głównej odmawiającego wznowienia postępowania dyscyplinarnego. Uzasadnienie obydwu zarzutów koncentruje się więc na problemie niemożności odpowiedniego zastosowania przepisów kodeksu postępowania karnego przy rozpoznawaniu wniosku o wznowienie postępowania wnoszonego na podstawie art. 146 ust. 5 pkt 1 p.sz.w.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego powyższa argumentacja jest w części oczywiście bezzasadna, w części zaś nie jest powiązana z orzeczeniem, które wykazywałoby kwalifikację wymaganą w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu wyłączenia właściwości sądu w zakresie rozpoznania wniosku skarżącego o wznowienie postępowania dyscyplinarnego stwierdzić należy, że argumentacja skargi opiera się na wybiórczej i wadliwej interpretacji zarówno przepisów p.sz.w., jak i rozporządzenia MNiSzW. Zauważyć bowiem należy, że kwestionowany przepis rozporządzenia MNiSzW zamieszczony jest w akcie normatywnym wydanym na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 149 ust. 3 p.sz.w. Zgodnie z jego brzmieniem minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego upoważniony został m.in. do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowego trybu postępowania dyscyplinarnego oraz możliwości jego wznawiania. Ustanawiając więc unormowania dotyczące instytucji wznowienia postępowania dyscyplinarnego, organ wydający rozporządzenie nie był upoważniony do samodzielnego przesądzania o właściwości organów, które są właściwe w przedmiocie wznowienia postępowania dyscyplinarnego. Właściwość ta przesądzona została w treści art. 142 p.sz.w., ustanawiającego kompetencję komisji dyscyplinarnych (uczelnianej komisji dyscyplinarnej oraz komisji dyscyplinarnej przy Radzie) do orzekania w sprawach dyscyplinarnych. Unormowanie § 38 rozporządzenia MNiSzW, wskazujące na właściwość w zakresie wznowienia postępowania komisji, która wydała prawomocne orzeczenie w sprawie, ściśle nawiązuje więc do regulacji ustawy upoważniającej. Argument skarżącego dotyczący wyłączenia na mocy aktu podustawowego właściwości sądu powszechnego całkowicie abstrahuje od powyższej okoliczności. Inaczej ujmując problem, można postawić tezę, że odmienne uregulowanie rozporządzenia, tzn. przypisujące sądom taką kompetencję, pozostawałoby w sprzeczności z unormowaniami p.sz.w., które właściwość sądów powszechnych kształtują w sposób wyraźny i jednoznaczny (por. art. 146 ust. 4 p.sz.w.). Warto przy tej okazji zauważyć, że - wbrew zarzutom skargi konstytucyjnej - podstawą prawną orzekania na etapie sądowym są wówczas przepisy kodeksu postępowania cywilnego, nie zaś kodeksu postępowania karnego, na których opiera swoją argumentację skarżący.

W odniesieniu do zarzutów kierowanych pod adresem § 38 oraz § 39 rozporządzenia MNiSzW, a dotyczących niemożności wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia odmawiającego wznowienia postępowania dyscyplinarnego, stwierdzić należy, że skarga konstytucyjna nie jest powiązana z orzeczeniem, które pozbawiałoby skarżącego tego rodzaju uprawnienia. Orzeczeniem, które - zdaniem skarżącego - prowadzi do naruszenia jego konstytucyjnych praw, jest bowiem postanowienie komisji dyscyplinarnej odmawiające wznowienia postępowania dyscyplinarnego, nie zaś orzeczenie (komisji, bądź jakiegokolwiek innego organu) odmawiające merytorycznego rozpoznania środka odwoławczego wniesionego na takie postanowienie. Tym samym, nie można przyjąć, aby w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, doszło do wydania na podstawie kwestionowanych przepisów rozporządzenia MNiSzW orzeczenia spełniającego wymóg z art. 79 ust. 1 Konstytucji. W tym więc zakresie przedstawionych zarzutów skarga konstytucyjna stanowi próbę abstrakcyjnego, a więc inicjowanego bez uprzedniego zastosowania w sprawie skarżącego, zakwestionowania postanowień rozporządzenia MNiSzW.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do § 38 i § 39 rozporządzenia MNiSzW.

W pozostałym zakresie jej przedmiotu, tj. § 15 rozporządzenia MNiSzW, nie doszło - mimo wezwania zawartego w zarządzeniu sędziego TK - do uzupełnienia braku formalnego skargi konstytucyjnej. Polegał on na niewskazaniu przez skarżącego sposobu, w jaki zakwestionowany przepis naruszył konstytucyjne prawa i wolności skarżącego. Już w tym miejscu należy stwierdzić, że wyjaśnienie to dotyczyć winno praw i wolności wywodzonych z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Pozostałe wskazane w skardze konstytucyjnej wzorce kontroli uznać należało bowiem za całkowicie nieadekwatne. Przywołany w skardze art. 77 ust. 2 Konstytucji, statuujący zakaz ustawowego zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw i wolności, nie może znaleźć zastosowania do oceny przepisu, który nie pozostaje w żadnym merytorycznym związku z problemem dopuszczalności tej drogi ani określeniem sądu właściwego do wymierzenia sprawiedliwości w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczyciela akademickiego. Z kolei art. 91 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, nie jest przepisem dającym podstawę do dekodowania praw podmiotowych, których ochrona mogłaby być realizowana za pomocą skargi konstytucyjnej. Przepis ten ma charakter ściśle przedmiotowy, adresowany jest do organów wyposażonych przez ustrojodawcę w kompetencję prawodawczą do stanowienia rozporządzeń, określając konstytucyjne przesłanki, na jakich dopuszczalne jest wydawanie tego rodzaju źródeł prawa. Tym samym nie gwarantuje on ani obywatelom, ani innym podmiotom, konstytucyjnego prawa czy wolności; jako taki nie może być też podstawą nałożenia na nich obowiązków. Z tego względu jednak nie może stanowić bezpośrednio punktu odniesienia dla dokonywania kontroli konstytucyjności aktów prawnych, kwestionowanych w trybie skargi konstytucyjnej (por. np. wyrok TK z 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 153).

W odniesieniu natomiast do zarzutu niezgodności § 15 rozporządzenia MNiSzW z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji należy stwierdzić brak wskazania i wyjaśnienia przez skarżącego, w jakim zakresie i w jaki sposób standardy sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd znajdują zastosowanie także w sprawie, w której orzeczenia wobec skarżącego wydane zostały przez organy niemieszczące się konstytucyjnym pojęciu sądu. Takiego statusu ustrojowego nie mają bowiem komisje dyscyplinarne orzekające tak na podstawie przepisów p.sz.w., jak i zaskarżonego rozporządzenia MNiSzW. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, zarówno uzasadnienie samej skargi konstytucyjnej, jak i pismo pełnomocnika skarżącego, tego rodzaju niezbędnego wyjaśnienia nie dokonały. Uznać należało więc, że także i w tym zakresie skarga konstytucyjna wykazywała nieusunięty brak formalny. Wobec jednoznacznej woli pełnomocnika skarżącego, aby w sytuacji stwierdzenia nieusunięcia braków, w zakresie odnoszącym się do § 15 rozporządzenia MNiSzW, cofnąć skargę konstytucyjną, należało w tej części przedmiotu umorzyć postępowanie w sprawie. Tego rodzaju rozstrzygnięcie procesowe narzuca jednoznacznie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe okoliczności, orzeka się jak na wstępie.

5