Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2009-07-21 - SK 61/08
Repertorium:SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych (wobec których nie wydano postanowienia o odmowie nadania im dalszego biegu).
Sygnatura:SK 61/08
Tytuł:Postanowienie z dnia 2009-07-21
Publikacja w Z.U.Z.U. 2009 / 7A / 121

121/7/A/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 21 lipca 2009 r.

Sygn. akt SK 61/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski - przewodniczący

Stanisław Biernat

Zbigniew Cieślak

Adam Jamróz - sprawozdawca

Andrzej Rzepliński,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 lipca 2009 r., skargi konstytucyjnej GP BATTERY (POLAND) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o zbadanie zgodności:

art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), dodanego przez art. 126 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398), z art. 2 i art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,

p o s t a n a w i a

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459) umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej z 22 maja 2007 r. oraz w piśmie z 27 lipca 2007 r. stanowiącym uzupełnienie braków formalnych skargi GP BATTERY (POLAND) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), dodanego przez art. 126 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398), z art. 2 i art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja).

Niniejsza skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

Wyrokiem z 17 sierpnia 2006 r. (sygn. akt XX GC 1001/04) Sąd Okręgowy w Warszawie, XX Wydział Gospodarczy, oddalił powództwo skarżącej przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń SA o zapłatę kwoty 264956,00 zł. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację, która została odrzucona postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie, XX Wydział Gospodarczy, z 30 października 2006 r. (sygn. akt XX GC 1001/04). Skarżąca uiściła opłatę sądową za apelację w wysokości 13247,80 zł. Nie zaokrągliła jednak w górę do pełnego złotego końcówki opłaty tak, jak tego wymaga art. 21 ustawy o kosztach sądowych. Z uwagi na to, że skarżąca była reprezentowana przez adwokata, apelacja została odrzucona jako nienależycie opłacona, na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c.

Zażalenie skarżącej wniesione na powyższe postanowienie Sądu Okręgowego, zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, VI Wydział Cywilny, z 14 marca 2007 r. (sygn. akt VIA Cz 270/07).

Zdaniem skarżącej, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, VI Wydział Cywilny, z 14 marca 2007 r. w sposób rażący i nieproporcjonalny narusza jej prawo sądu oraz prawo do zaskarżania decyzji i orzeczeń zapadłych w pierwszej instancji, poprzez zamknięcie drogi odwoławczej od wyroku Sądu Okręgowego, a tym samym uniemożliwia merytoryczną kontrolę nad tym wyrokiem przez instancję odwoławczą, podważając tym samym zasadę zaufania obywateli do organów państwa.

Argumentując zarzut niezgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 2 Konstytucji, skarżąca podniosła, że przepis ten nie wskazuje, z powodu jakich braków następuje odrzucenie apelacji. Przytaczając przykłady możliwych interpretacji zaskarżonego przepisu, skarżąca wskazała, że nie jest wykluczone także takie jego rozumienie, zgodnie z którym „sąd odrzuci każde pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środek odwoławczy lub środek zaskarżenia podlegające opłacie stałej lub stosunkowej obliczonej od wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej przez stronę”. Zaskarżony przepis nie zawiera bowiem „całkowitego i wyczerpującego uregulowania hipotezy jego stosowania”. Blankietowość regulacji zaskarżonego przepisu i nieostry zakres jego stosowania uzasadniają, zdaniem skarżącej, naruszenie art. 2 Konstytucji. Ponadto skarżąca stwierdziła, że wprowadzanie regulacji, których skutkiem jest pozbawienie stron możliwości obrony swoich praw w postępowaniu dwuinstancyjnym, narusza zasadę zaufania do organów państwa.

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji, skarżąca podniosła, że przepis ten narusza prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Obowiązek sądu odrzucenia środka odwoławczego z powodu nienależytego uiszczenia opłaty narusza również prawo do zaskarżania orzeczeń pierwszej instancji w ramach dwuinstancyjnego postępowania (art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji). Naruszenie powyższych praw konstytucyjnych nie znajduje, zdaniem skarżącej, usprawiedliwienia w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ograniczenie prawa do sądu, prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, jak też prawa do dwuinstancyjnego postępowania tylko z powodu niedopłacenia 20 groszy do należnej opłaty sądowej nie da się wyjaśnić ani bezpieczeństwem państwa, ani porządkiem publicznym, ani koniecznością ochrony środowiska, zdrowia, moralności czy wolności i praw innych osób. W ocenie skarżącej, „trudno to nawet wyjaśnić koniecznością dbania o interes fiskalny państwa, czy nawet koniecznością zapewnienia prawidłowego toku postępowania”. Dodała również, że formalizm postępowania sam w sobie nie jest wartością prawnie chronioną. Jest narzędziem, a nie celem samym w sobie”.

Zdaniem skarżącej, sankcja w postaci odrzucenia pisma i tym samym zamknięcia dalszej drogi sądowej z powodu niezaokrąglenia końcówki opłaty do pełnego złotego jest niewspółmierna do dokonanego uchybienia. Celem wprowadzonej regulacji było uproszczenie sposobu uiszczania kosztów sądowych. Jednak ogólne pojęcie pisma „nienależycie opłaconego” wraz z bezwzględną, rygorystyczną sankcją w postaci odrzucenia pisma procesowego nie jest niezbędne do uproszczenia samej procedury i uproszczenia uiszczania kosztów sądowych.

W ocenie skarżącej, naruszenie zasady proporcjonalności ograniczania konstytucyjnych wolności i praw przez zaskarżony przepis przejawia się również w braku zróżnicowania sytuacji stron, stosownie do wagi naruszenia przepisów o opłatach sądowych. Najdrobniejsze uchybienie formalne przy wnoszeniu opłaty (20 groszy w sytuacji faktycznej skarżącej) skutkuje odrzuceniem apelacji bez możliwości sanowania. Rozwiązanie takie jest zbyt rygorystyczne i zamyka drogę do merytorycznego rozpoznania sprawy. Skarżąca wskazała, że przyspieszenie i usprawnienie toku postępowania nie może odbywać się kosztem prawa do sądu i zaskarżania orzeczeń.

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, skarżąca zwróciła uwagę, że ograniczenia, którym podlega dostęp do sądu, nie ani uzasadnione celem, dla którego zostały wprowadzone, ani też nie są do tego celu proporcjonalne.

2. Stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny w piśmie z 16 czerwca 2009 r. Stwierdził, że postępowanie w zakresie zarzutu niezgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i w związku z art. 176 Konstytucji podlega umorzeniu ze względu na zbędność orzekania, a w pozostałym zakresie postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

Prokurator Generalny w pierwszej kolejności zwrócił uwagę, że przedmiotem badania w niniejszej sprawie nie jest cały przepis art. 1302 § 3 k.p.c, lecz „dekodowana z tego przepisu norma prawna, zgodnie z którą sąd odrzuca nieopłaconą apelację, wniesioną przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty”. Wskazał ponadto, że w kwestii zgodności tej normy z Konstytucją Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się już w wyroku z 17 listopada 2008 r. (sygn. SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154), stwierdzając, że nie narusza ona art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. W związku z powyższym Prokurator Generalny stwierdził, że zakres zaskarżenia i powołane jako wzorce kontroli przepisy Konstytucji w skardze GP BATTERY (POLAND) Sp. z o.o. i w sprawie o sygn. SK 33/07 są tożsame.

Dodatkowymi wzorcami kontroli wskazanymi przez skarżącą są art. 176, art. 31 ust. 3, powołane jako przepisy związkowe wraz z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji.

Prokurator Generalny zauważył również, że skarżąca nie przedstawiała w istocie żadnych nowych argumentów, nierozważonych w wyroku Trybunału z 17 listopada 2008 r., które wymagałyby dodatkowej merytorycznej analizy. W ocenie Prokuratora Generalnego, powołanie przez skarżącą w zakresie wzorców kontroli z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji - art. 31 ust. 3 i art. 176 Konstytucji jako przepisów związkowych nie powoduje konieczności merytorycznego badania jej skargi. „Uznanie bowiem, że art. 1302 § 3 k.p.c. nie narusza prawa do sądu i prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, czyni bezprzedmiotowym rozważanie kwestii, czy przepis ten spełnia wymogi proporcjonalności ograniczeń wynikające z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, stanowiącego o warunkach konstytucyjnie dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności konstytucyjnych”. Natomiast art. 176 Konstytucji wyznaczający ustrojowy standard ukształtowania dwuinstancyjnej procedury sądowej pozostaje, zdaniem Prokuratora Generalnego, bez wpływu na ocenę zaskarżonej regulacji w kontekście art. 78 Konstytucji. Prokurator Generalny stwierdził, że powołanie przez skarżącą art. 176 Konstytucji jest inną formą rekonstrukcji prawa wyrażonego już we wzorcach przedstawionych w powołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego”.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 6 ust. 1 Konwencji, Prokurator Generalny stwierdził, że w sprawie ze skargi konstytucyjnej niedopuszczalne jest powoływanie jako wzorca kontroli przepisu prawa międzynarodowego.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Ustalenie dopuszczalności poddania ocenie zgodności z Konstytucją zaskarżonego przepisu ze względu na utratę jego mocy obowiązującej.

Skarżąca wniosła o zbadanie zgodności art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), dodanego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398; dalej: ustawa o kosztach sądowych) z art. 2 i z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. l w związku z art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja).

Art. 1302 § 3 k.p.c. przed 1 lipca 2009 r. miał następujące brzmienie: „Sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia”. Zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą na skutek uchylenia art. 1302 § 3 i 4 k.p.c. przez art. 1 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571; dalej: ustawa nowelizująca k.p.c.) z dniem 1 lipca 2009 r. Art. 1302 k.p.c. w nowym brzmieniu stanowi: „Art. 1302 § 1. Pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu.

§ 2. W terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma z przyczyn określonych w § 1 strona może uiścić brakującą opłatę. Jeżeli opłata została wniesiona we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie następuje w razie kolejnego zwrotu pisma z tej samej przyczyny.

§ 3. (uchylony).

§ 4. (uchylony).

§ 5. Przepisu § 1 nie stosuje się, gdy obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej powstał na skutek sprawdzenia przez sąd wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia”.

W związku z tym, że zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą z chwilą wejścia w życie wspomnianej wyżej ustawy nowelizującej k.p.c., wstępnego rozstrzygnięcia wymaga kwestia dopuszczalności badania art. 1302 § 3 k.p.c. ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym) postępowanie jest umarzane na posiedzeniu niejawnym, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Wyjątek w tym zakresie przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi, że art. 39 ust. 1 pkt 3 „nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw”.

Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego akt normatywny traci moc obowiązującą, jeżeli nie może być stosowany do jakiejkolwiek sytuacji z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. „Wykładnia zwrotu akt normatywny utracił moc obowiązującą powinna zmierzać do oceny, czy zaskarżona norma prawna została usunięta z porządku prawnego nie tylko w sensie formalnoprawnym, lecz także w tym zakresie, czy uchylony przepis nadal wywiera określone skutki dla obywateli i czy może być nadal zastosowany w praktyce” (postanowienie z 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69, s. 434; wyrok z 14 listopada 2000 r., sygn. K 7/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 259).

Podstawową przesłanką zastosowania art. 39 ust. 3, a więc podjęcia kontroli konstytucyjności przepisu już nieobowiązującego, jest ochrona konstytucyjnych praw i wolności. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do przeprowadzenia oceny zgodności art. 1302 § 3 k.p.c., dodanego przez art. 126 pkt 12 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, z Konstytucją.

„Przesłanką uzasadniającą kontrolę konstytucyjności przepisu jest ustalenie, że zachodzi związek pomiędzy daną regulacją a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Związek ten zachodzi wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki:

- po pierwsze, przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych;

- po drugie, nie istnieje żaden inny instrument prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie zanim ów przepis utracił moc obowiązującą;

- po trzecie, ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej” (wyrok z 21 maja 2001 r., sygn. SK 15/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 85).

Zdaniem Trybunału, w sprawie skarżącej zostały spełnione przesłanki wskazujące na konieczność objęcia kontrolą konstytucyjności przepisu nieobowiązującego już w chwili orzekania. Art. 1302 § 3 k.p.c. zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery konstytucyjnie chronionego prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Skarżąca wyczerpała przewidzianą w przepisach drogę prawną. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, VI Wydział Cywilny, z 14 marca 2007 r. (sygn. akt VI ACz 270/07) o oddaleniu zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 30 października 2006 r. o odrzuceniu apelacji (sygn. akt XX GC 1001/04) ma charakter ostateczny. Nie istnieje zatem inny środek prawny, który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej na podstawie nieobowiązującego art. 1302 § 3 k.p.c. Ponadto jedynie ewentualne stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu umożliwiłoby przywrócenie ochrony praw naruszonych przez obowiązywanie kwestionowanego przepisu.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, poddanie kontroli art. 1302 § 3 k.p.c., mimo utraty przez niego mocy obowiązującej, jest dopuszczalne. Nie należy jednak zapominać, że zgodnie z powoływanym już orzecznictwem „uznanie celowości objęcia kontrolą kwestionowanego przepisu na podstawie art. 39 ust. 3 nie przesądza jeszcze per se o kierunku rozstrzygnięcia” (zob. sygn. SK 15/00).

2. Zakres zaskarżenia.

2.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił zakres zaskarżenia w przedstawionej mu do rozpoznania skardze.

W postępowaniu wszczętym w trybie skargi konstytucyjnej Trybunał związany jest granicami zaskarżenia sformułowanego w oparciu o konkretny stan faktyczny. Zgodnie z art. 79 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny poddaje kontroli konstytucyjnej konkretną normę, która stała się podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącej określonych w Konstytucji.

Z analizy stanu faktycznego, w związku z którym skarga GP BATTERY (POLAND) Sp. z o.o. zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym, wynika, że odnosi się ona tylko do jednego ze środków odwoławczych wymienionych w zaskarżonym przepisie, a mianowicie do apelacji. Pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie na postanowienie sądu odrzucające apelację na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c. z powodu jej nienależytego opłacenia. Zażalenie wniesione na powyższe postanowienie Sądu Okręgowego zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, VI Wydział Cywilny, z 14 marca 2007 r. Przedmiotem zaskarżenia podlegającym badaniu przez Trybunał Konstytucyjny jest więc norma skonstruowana na gruncie przepisu art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim odnosi się on do apelacji.

2.2. Z petitum skargi wynika, że skarżąca wnosi o zbadanie zaskarżonego przepisu z art. 2, a także z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 w związku z art. 176 Konstytucji. Z uzasadnienia skargi wynika, że skarżącej chodzi o ograniczenie przez art. 1302 § 3 k.p.c. prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawa do zaskarżania decyzji i orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji) oraz „prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego wynikającego z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji”. Ograniczenie to - zdaniem skarżącej - nie spełnia wymogów określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, zasada falsa demonstratio non nocet „znajduje zastosowanie nie tylko w odniesieniu do norm stanowiących przedmiot kontroli, ale również do norm prawnych stanowiących podstawę kontroli” (por. np. wyrok z 8 lipca 2002 r., sygn. SK 41/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 51). Dlatego też należy uznać, że wzorcami kontroli w skardze są art. 2, a także art. 45 ust. 1, art. 78, art. 176 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

3. Zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji.

Kwestionując zgodność art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 2 Konstytucji, skarżąca podkreśliła, że: „zaskarżony przepis nie wskazuje (…) jakimi brakami, ma być obarczona odrzucana apelacja. Wnioskując ze słów >>odrzuca bez wezwania do uiszczenia opłaty<< oraz z umieszczenia tego przepisu w systematyce ustawy jako § 3 art. 1302 § 1 k.p.c., który dotyczy pism, które nie zostały należycie opłacone, można dojść do wniosku, że skarżona regulacja dotyczy odrzucania pism, które zostały w jakiś sposób nienależycie opłacone, co oznacza, że albo nie były opłacone w ogóle, albo były opłacone w zbyt niskiej wysokości. Nie jest również jasne, w ocenie skarżącej, czy pismem takim nie jest pismo procesowe opłacone w zbyt wysokiej kwocie. Ponadto, literalna wykładania, zdaniem skarżącej, prowadzi do wniosku, że „sąd odrzuci każde pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środek odwoławczy lub środek zaskarżenia podlegające opłacie stałej lub stosunkowej obliczonej od wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej przez Stronę”.

Skarżąca sama jednak zauważa, że „logika i zasady doświadczenia życiowego nakazują interpretować zaskarżony przepis w taki sposób, iż odnosi się on tylko do pism nieopłaconych lub nienależycie opłaconych i tym samym nie ma powodów do jego zastosowania w przypadku wniesienia przez profesjonalnego pełnomocnika środka odwoławczego należycie, zgodnie z przepisami, opłaconego. I choć jest to niewątpliwy przypadek złej legislacji, który sam w sobie stanowi naruszenie art. 2 Konstytucji, to jego wpływ na prawa i wolności zabezpieczone Konstytucją jest dość niewielki”.

Zarzut niezgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z powodu naruszenia zasady należytej legislacji oraz zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa określonej w art. 2 Konstytucji był przedmiotem badania merytorycznego w sprawie o sygn. SK 33/07 (wyrok z 17 listopada 2008 r., OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).

W przywołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji.

Rozpoznając zarzut niezgodności kwestionowanego przepisu z art. 2 Konstytucji, Trybunał w sprawie o sygn. SK 33/07 zwrócił uwagę, że „skarżący nie przedstawił zarzutów dotyczących trybu wprowadzenia [zaskarżonego przepisu] do porządku prawnego. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że brak dostatecznej precyzji i niejasność regulacji może być samoistną podstawą orzeczenia niekonstytucyjności przepisu tylko wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie jego treści w drodze wykładni. Orzeczenie tej treści stanowi zatem środek o charakterze ultima ratio (zob. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36 oraz wyrok z 16 grudnia 2003 r., sygn. SK 34/03, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 102). W rozpoznawanej skardze konstytucyjnej sytuacja taka nie zachodzi. Zakwestionowane przepisy zostały uchwalone zgodnie z zasadami poprawnej legislacji, ich treść nie budzi wątpliwości interpretacyjnej, zaś jednolite orzecznictwo ukształtowało sposób ich rozumienia w sposób trwały. Tym samym są one zgodne z art. 2 Konstytucji”.

Kwestia skutków niezaokrąglenia w górę końcówki uiszczonej opłaty stosunkowej do pełnego złotego przez profesjonalnego pełnomocnika składającego apelację zgodnie z wymaganiami art. 21 ustawy o kosztach sądowych była również przedmiotem uchwały Sądu Najwyższego z 22 listopada 2006 r. (sygn. akt III CZP 83/06). Sąd stwierdził w niej, że apelacja taka, jako nienależycie opłacona, podlega odrzuceniu na podstawie art. 1302 § 3 k.p.c.

Należy nadmienić, że do zarzutu braku precyzji art. 1302 § 3 k.p.c., w wyniku czego miałaby być dopuszczalna również taka jego interpretacja, że sąd odrzuci każde pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego zawierające środek odwoławczy lub środek zaskarżenia, podlegające opłacie stałej lub stosunkowej obliczonej od wartości przedmiotu zaskarżenia wskazanej przez stronę, Trybunał Konstytucyjny ustosunkował się w sposób bardzo obszerny w sprawie o sygn. SK 26/07 (postanowienie z 8 czerwca 2009 r., OTK ZU nr 6/A/2009, 92). W przywołanym postanowieniu Trybunał stwierdził, że orzecznictwo sądowe, literatura przedmiotu oraz orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego nadały art. 1302 § 3 k.p.c. rozumienie inne niż wspomniane wyżej, które było wskazywane przez skarżącego. W wyroku z 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06 (OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161) Trybunał, dokonując analizy systemu wnoszenia opłat sądowych i skutków ich nieuiszczenia, wyjaśnił, że „zgodnie z art. 1262 § 1 k.p.c. sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona opłata. Sam obowiązek wniesienia opłaty wynika z ustawy o kosztach sądowych z 2005 r. Należy jednak zauważyć, że co do zasady nieuiszczenie opłaty przy wniesieniu pisma nie stanowi podstawy do jego zwrotu lub pozostawienia bez biegu, lecz powoduje podjęcie czynności zmierzających do usunięcia wadliwości pisma procesowego w zakresie takiego braku. Zgodnie z art. 130 § 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. Dopiero po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu (art. 130 § 2 k.p.c), natomiast pismo poprawione lub uzupełnione w terminie wywołuje skutki od chwili jego wniesienia (art. 130 § 3 k.p.c.)”.

Z kolei w postanowieniu z 8 czerwca 2009 r. w sprawie o sygn. SK 26/07 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92) Trybunał zwrócił uwagę, że „od wspomnianej zasady wezwania do uzupełnienia braku opłaty ustawodawca przewidział wyjątki w art. 1302 k.p.c., wprowadzając pewne zróżnicowania dotyczące poszczególnych sytuacji procesowych. Zgodnie z art. 1302 § 1 k.p.c. pismo wniesione przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy), które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty. Jednak w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona może uiścić brakującą opłatę; jeżeli strona dokonała tego we właściwej wysokości, pismo wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia (art. 1302 § 2 i 4 k.p.c.). Natomiast jeżeli chodzi o środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, sąd odrzuca je bez wezwania o uiszczenie opłaty (art. 1302 § 3 i 4 k.p.c.)”.

W świetle powyższych ustaleń, Trybunał w niniejszej sprawie stwierdził, że postępowanie w zakresie badania zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 2 Konstytucji podlega umorzeniu ze względu na zbędność wydania wyroku. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Trybunał przypomina, że „o niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej - res iudicata (postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). O przesłance tej można mówić wówczas, gdy zachodzi tożsamość zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa. Brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza jednak, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z zasadą ne bis in idem (postanowienie TK z 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218). Nie zachodzi ona jednak w przypadku wskazania nowych wzorców kontroli, gdy we wcześniejszym orzeczeniu uznano zgodność zakwestionowanego przepisu z Konstytucją. Stwierdzenie przesłanki ne bis in idem prowadzi z kolei do umorzenia postępowania z powodu zbędności orzekania. Trybunał dokonuje oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta. Ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w przypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanego ponownie przepisu” (postanowienie TK z 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73, oraz postanowienie z 8 czerwca 2009 r., sygn. SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, 92).

Jak wskazano wyżej, art. 1302 § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim dotyczy apelacji wniesionej przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, był już przedmiotem badania jego zgodności z art. 2 Konstytucji w sprawie o sygn. SK 33/07 zakończonej wydaniem wyroku 17 listopada 2008 r. Dlatego Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z powyższym wzorcem kontroli.

4. Zarzut naruszenia art. 45 ust. 1, art. 78 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem skarżącej, kompetencja, a zarazem obowiązek sądu odrzucenia środka odwoławczego z powodu nienależytego uiszczenia opłaty stanowi zbyt rygorystyczną sankcję i ogranicza zarówno prawo do sądu, jak i prawo do zaskarżania orzeczeń pierwszej instancji w ramach dwuinstancyjnego postępowania w sposób nieuzasadniony i nieproporcjonalny w świetle przesłanek art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca podkreśla , że zaskarżona regulacja nie jest również niezbędna do osiągnięcia celu, dla którego została wprowadzona, a mianowicie do uproszczenia procedury i uproszczenia uiszczania kosztów sądowych. Naruszenie zasady proporcjonalności polega, w ocenie skarżącej, również na tym, że kwestionowany przepis nie różnicuje pod względem sankcji sytuacji strony, która w ogóle nie uiściła opłaty i strony, która uiściła opłatę, dopuszczając się jedynie drobnych uchybień formalnych.

W związku z tak sformułowanym zarzutem należy przypomnieć, że zgodność art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji była już przedmiotem merytorycznego badania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w przywołanej wcześniej sprawie o sygn. SK 33/07 (wyrok z 17 listopada 2008 r.). W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1302 § 3 k.p.c. w zaskarżonym zakresie jest zgodny z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji. Ponieważ normatywny zakres zaskarżenia w niniejszej skardze jest taki sam jak w sprawie o sygn. SK 33/07, gdyż jak to wcześniej ustalił Trybunał, dotyczy odrzucenia apelacji, Trybunał uznał, że zbędne jest również badanie merytoryczne, czy art. 1302 § 3 k.p.c. stanowi ograniczenie prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wcześniejsze stwierdzenie przez Trybunał, że zaskarżony przepis we wspomnianym wyżej zakresie normatywnym nie narusza art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji, czyni zbędną kontrolę konstytucyjną tego przepisu w zakresie ograniczenia prawa do sądu i prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji z punktu widzenia wymogów wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

5. Umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku, w zakresie kontroli zaskarżonej normy, z art. 176 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji.

5.1. Skarżąca, podnosząc zarzut naruszenia przez zaskarżony przepis k.p.c. art. 31 ust. 3 Konstytucji, wskazała jako przepisy związkowe dla tego wzorca kontroli art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i w związku z art. 176 Konstytucji. Ponieważ, jak wyżej wskazano, Trybunał przyjął za wzorzec kontroli art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a następnie umorzył postępowanie w zakresie oceny zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji z powodu zbędności wydania wyroku, należało poddać kontroli zaskarżony przepis tylko z art. 176 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Art. 176 ust. 1 Konstytucji stanowi: „Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne”. Zgodnie natomiast z art. 176 ust. 2 Konstytucji „Ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określają ustawy”. Art. 176 ust. 2 Konstytucji zawiera skierowany do ustawodawcy zwykłego nakaz ustawowej regulacji ustroju sądów, ich właściwości oraz postępowania przed sądami. Przepis ten ma charakter ustrojowy, z którego nie wynikają żadne prawa ani wolności konstytucyjne. Nie może on zatem stanowić wzorca kontroli w postępowaniach inicjowanych skargą konstytucyjną (por. postanowienie z 8 czerwca 2009 r., sygn. SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92). Dlatego też Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 176 ust. 2 Konstytucji, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Zgodnie ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, art. 176 ust. 1 Konstytucji konkretyzuje i dopełnia ogólną zasadę zawartą w art. 78 Konstytucji, ale posiada również „samoistne znaczenie prawne”. Z jego treści normatywnej wynika prawo „każdego” do drugiej instancji; przepis ten może więc być rozpatrywany w kategoriach przepisów regulujących prawa jednostki (por. postanowienie z 8 czerwca 2009 r., sygn. SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, 92 oraz L. Garlicki, uwagi do art. 176, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 4, red. L. Garlicki, Warszawa 2005).

W postanowieniu z 8 czerwca 2009 r. o sygn. SK 26/07 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92) Trybunał stwierdził, że art. 176 ust. 1 Konstytucji ma dwojaki charakter. Na aspekt ustrojowy tego przepisu, określający sposób zorganizowania procedur sądowych, wpływających na system sądownictwa, zwracał uwagę Trybunał w wyroku z 20 grudnia 2007 r. (sygn. P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161). Natomiast aspekt gwarancyjny, wskazujący na prawo każdego do dwuinstancyjnego postępowania, podkreślał Trybunał zwłaszcza w postanowieniu SK 26/07: „art. 176 ust. 1 Konstytucji należy interpretować w powiązaniu z innymi przepisami konstytucyjnymi, określającymi prawa jednostki, w szczególności w powiązaniu z art. 78 Konstytucji, zawierającym >>ogólne wyrażenie zasady dwuinstancyjności<<, odnoszonej do wszelkich procedur (także pozasądowych), w których podejmowane są orzeczenia lub decyzje w sprawach indywidualnych. Art. 78 Konstytucji ustanawia prawo podmiotowe (na rzecz >>każdego<<), podlegające ochronie w procedurze skargi konstytucyjnej, niemające jednak charakteru absolutnego, dopuszczające na określenie wyjątków od zasady dwuinstancyjności przez ustawodawcę. Natomiast art. 176 ust. 1 Konstytucji wyklucza także wyjątki w odniesieniu do postępowania sądowego. Posiada on >>samoistne znaczenie prawne<<, konkretyzując i dopełniając ogólną zasadę zawartą w art. 78 Konstytucji”.

Trybunał Konstytucyjny, analizując zarzuty skarżącej na tle konkretnego stanu faktycznego, zwrócił uwagę, że wskazują one na nadmierny, nieproporcjonalny i niczym nieuzasadniony rygoryzm skutkujący odrzuceniem apelacji; prowadzący w konsekwencji do ograniczenia prawa strony do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji w ramach dwuinstancyjnego postępowania. Odrzucenie apelacji z powodu niezaokrąglenia końcówki opłaty sądowej do pełnego złotego skarżąca uznała za niewspółmierne do dokonanego uchybienia.

Do tak sformułowanego zarzutu Trybunał Konstytucyjny odniósł się w postanowieniu z 8 czerwca 2009 r. w sprawie o sygn. SK 26/07 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92), stwierdzając, że dotyczy on w istocie ograniczenia konstytucyjnego prawa do zaskarżania orzeczeń sądowych przez art. 1302 § 3 k.p.c. w sytuacji, w której wskutek nienależytego opłacenia apelacji przez pełnomocnika strony dochodzi do odrzucenia apelacji. Trybunał uznał, że „argumenty skarżącej nie dotyczą naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji, który określa, jak wskazano, absolutną, nie znoszącą wyjątków i ograniczeń regułę dwuinstancyjności w postępowaniu sądowym, z której każdy wywodzić może swoje konstytucyjne prawo podmiotowe”. Trybunał pragnie zauważyć, iż zarówno w sprawie SK 26/07, jak i w niniejszej sprawie skarżący zarzucają, że zaskarżony przepis w sposób pośredni ogranicza prawo do apelacji z powodu nienależytego opłacenia apelacji zagwarantowanej innymi przepisami k.p.c. To nie brak prawa do apelacji w postępowaniu sądowym jest podnoszony przez skarżących, lecz nadmierny rygoryzm ustawodawcy powodujący, że w wypadku błędu lub pomyłki pełnomocnika co do wniesienia opłat z tytułu apelacji pozbawia się stronę w konkretnej sytuacji prawa do drugiej instancji postępowania. Zarzut nadmiernego rygoryzmu wobec zaskarżonego przepisu, co Trybunał przypomina, został już poddany ocenie co do zgodności z art. 78 i art. 45 ust. 1 Konstytucji - w wyroku z 17 listopada 2008 r. (sygn. SK 33/07) - por. postanowienie z 8 czerwca 2009 r., sygn. SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92).

Skarżąca nie wskazała sposobu naruszenia art. 31 ust. 3 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Tym samym nie spełniła jednego z koniecznych wymogów skargi konstytucyjnej, określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Dlatego Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w zakresie kontroli art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 31 ust. 3 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

5.2. W opinii skarżącej, art. 1302 § 3 k.p.c. narusza także art. 6 ust. 1 Konwencji.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że w przypadku skargi konstytucyjnej umowy międzynarodowe nie mogą stanowić właściwego wzorca kontroli. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji podstawę skargi stanowić mogą jedynie zarzuty naruszenia przez akt normatywny praw podmiotowych i wolności gwarantowanych bezpośrednio w samej Konstytucji R.P. Należy przy tym nadmienić, że gwarancje prawa do sądu zawarte w aktach prawno międzynarodowych znajdują materialne odzwierciedlenie w przepisach Konstytucji. W tej kwestii Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się m.in. w wyroku z 8 czerwca 1999 r. (sygn. SK 12/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 96), a także w postanowieniu z 18 kwietnia 2000 r. (sygn. SK 2/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 92).

Wobec niespełnienia materialnoprawnej przesłanki dopuszczalności skargi, jaką jest naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw, postępowanie w zakresie badania zgodności art. 1302 § 3 k.p.c. z art. 6 ust. 1 Konwencji należało umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

2

SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
SK 59/13   Postanowienie tymczasowe z dnia 2013-10-22
Z.U. 2013 / 7A / 113
SK 23/13   Postanowienie z dnia 2013-10-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 114
SK 15/13   Postanowienie z dnia 2013-10-08
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 109
SK 14/13   Wyrok z dnia 2013-10-22
Sporządzenie uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym, na które nie przysługuje środek zaskarżenia 2013..1428 z dnia 2013-12-03    
ISAP     RCL Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 100
SK 13/13   Postanowienie z dnia 2013-04-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 4A / 45
  • Adres publikacyjny: