89/6/A/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 2 czerwca 2009 r.

Sygn. akt SK 36/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski - przewodniczący

Wojciech Hermeliński

Adam Jamróz

Janusz Niemcewicz - sprawozdawca

Andrzej Rzepliński,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 2 czerwca 2009 r., skargi Zbigniewa Krzewskiego o zbadanie zgodności:

art. 130² § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398, ze zm.) w zakresie, w jakim:

1) nakazuje odrzucenie bez wezwania do uiszczenia opłaty w wysokości stałej wniesiony przez adwokata środek odwoławczy przez co w sposób nieuzasadniony pomija możliwość uzupełnienia braku formalnego apelacji wniesionej przez pełnomocnika w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 oraz w związku z art. 31 ust. 3 oraz w związku z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) używając pojęcia „opłata w wysokości stałej lub stosunkowej” wprowadza wątpliwość czy zakresem tego przepisu jest objęta opłata podstawowa i przez to pozwala na dowolność interpretacyjną organu stosującego prawo pozwalając na uznanie za objętą tym przepisem również opłatę podstawową, z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1, w związku z art. 78, w związku z art. 176 ust. 1 oraz w związku z art. 31 ust. 3 i w związku z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459) umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

I

1. Skargę konstytucyjną wniesiono na tle ostatecznego orzeczenia z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży postanowieniem z 7 lutego 2008 r. (sygn. akt III Uz 2/08) oddalił zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Rejonowego w Łomży z 21 listopada 2007 r. Tym ostatnim postanowieniem Sąd Rejonowy odrzucił apelację wniesioną przez pełnomocnika skarżącego od wyroku tego sądu z 23 października 2007 r., którym oddalono odwołanie skarżącego od kilku decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS). W uzasadnieniu postanowienia odrzucającego apelację Sąd Rejonowy wskazał, że apelacja została nienależycie opłacona. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał art. 370 w związku z art. 130² § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.).

Po odrzuceniu apelacji pełnomocnik skarżącego złożył wniosek o przywrócenie terminu do jej wniesienia. Postanowieniem z 28 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy w Łomży oddalił wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji i - w związku z odmową przywrócenia terminu - odrzucił apelację. Na postanowienie to skarżący złożył zażalenie do Sądu Okręgowego w Łomży, które zostało oddalone powołanym postanowieniem z 7 lutego 2008 r. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podzielił ocenę prawną Sądu Rejonowego co do wykładni art. 130² § 3 k.p.c stwierdzając, że jest ona ukształtowana uchwałą Sądu Najwyższego (sygn. akt II UZP 11/06).

Zdaniem skarżącego istnieją w jego sprawie podstawy do wysunięcia skargi na pominięcie ustawodawcze, albowiem art. 130² § 3 k.p.c. jest zbyt wąski i nie obejmuje tych wypadków, które zgodnie z normami konstytucyjnymi winien obejmować. Pominięcie to polega na tym, że ustawodawca uregulował pewną dziedzinę stosunków społecznych - ukształtował przepisy proceduralne w zakresie wnoszenia pism procesowych obarczonych brakiem fiskalnym przez fachowego pełnomocnika - jednakże dokonał tego w sposób fragmentaryczny i niepełny. W pierwszym wypadku umożliwia stronie uzupełnienie braku fiskalnego pisma wnoszonego przez fachowego pełnomocnika w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie, a w drugim, gdy chodzi o środek odwoławczy lub środek zaskarżenia, wyłącza taką możliwość. Prowadzi to do odrzucania wnoszonych przez pełnomocników procesowych środków zaskarżenia bez możliwości uzupełnienia przez samą stronę braku fiskalnego w postaci opłaty.

Skarżący zauważył, że cechą istotną uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa jest dochodzenie roszczeń przed sądem, a fakt posługiwania się w sprawie profesjonalnym pełnomocnikiem nie może być cechą wyróżniającą, która skutkuje gorszym traktowaniem w ramach tej samej procedury. W ocenie skarżącego pominięcie ustawodawcze, w zakresie możliwości uzupełnienia fiskalnego braku formalnego osób posługujących się przy sporządzaniu i wnoszeniu środka zaskarżenia profesjonalnym pełnomocnikiem, dyskryminuje te osoby w zakresie ich prawa do kontroli instancyjnej (prawa do sądu).

Skarżący dodatkowo podniósł, że kwestionowana regulacja jest nieprecyzyjna i budzi wątpliwości w jej stosowaniu. Zdaniem skarżącego dopuszczalne są bowiem dwie różne interpretacje pojęcia „opłata w wysokości stałej”, użytego w art. 130² § 3 k.p.c. Tymczasem przyjęcie każdej z wersji interpretacyjnych wiąże się z odmiennymi skutkami dla strony wnoszącej apelację. Ostatecznie przyjęta przez sądy w sprawie skarżącego niekorzystna interpretacja powołanego pojęcia, została dokonana w oparciu o orzecznictwo SN. Tymczasem orzecznictwo to budzi wątpliwości, zwłaszcza, gdy się zważy, że są liczne przeciwne poglądy przedstawicieli nauki prawa.

Zaskarżona regulacja narusza również zasadę proporcjonalności. Konsekwencje w wypadku nieopłaconej przez adwokata apelacji są niewspółmierne do zamierzonego celu. Ustawodawca nie dając bowiem stronie prawa do uzupełnienia braku fiskalnego spowodował, że traci ona w ten sposób prawo do merytorycznego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji. Takiego skutku nie uzasadnia cel w postaci przyśpieszenia postępowania.

2. Pismem z 4 września 2008 r. udział w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich, który następnie 1 października 2008 r. zajął stanowisko w sprawie. Zakwestionował on zgodność art. 130² § 3 k.p.c. z normami konstytucyjnymi, które gwarantują prawo do właściwie ukształtowanej procedury sądowej (art. 45 Konstytucji), oraz prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji). W piśmie sprecyzowano przy tym, że wątpliwości Rzecznika budzi norma, zgodnie z którą sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, która to apelacja nie została należycie opłacona.

Na tle szeroko omówionego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że zakwestionowana norma budzi w praktyce istotne wątpliwości interpretacyjne. W piśmie zwrócono uwagę, że wszystkich tych wątpliwości nie da się zasadnie wytłumaczyć naturalnym i nieuniknionym etapem wdrażania nowej regulacji prawnej, której doprecyzowanie następuje dopiero w praktyce. Podkreślono, że skoro przepisy nie są jednoznaczne i budzą tak wiele wątpliwości w praktyce, to rygor przewidziany przez art. 130² § 3 k.p.c. należy uznać za zbyt surowy.

Zdaniem Rzecznika kwestionowana regulacja prawnoprocesowa przybrała postać swoistej pułapki. Z jednej bowiem strony pełnomocnicy mają do czynienia z niejasnymi przepisami procesowymi, z drugiej zaś, naruszenie tych niejasnych przepisów sankcjonowane jest najsurowszym rygorem w postaci odrzuceniem środka zaskarżenia. Nie przewidziano jednocześnie możliwości naprawienia ewentualnego, a często niezawinionego przez stronę, błędu. Sytuacja taka jest nie do pogodzenia z zasadą sprawiedliwości proceduralnej, gwarantowaną przez art. 45 Konstytucji.

Dnia 15 stycznia 2009 r. Rzecznik Praw Obywatelskich uzupełnił uprzednio zajęte stanowisko. Odwołując się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 listopada 2008 r. w sprawie o sygn. SK 33/07, Rzecznik podkreślił, że orzeczenie to nie uzasadnia umorzenia postępowania w rozpoznawanej sprawie (SK 36/08). W uzasadnieniu Rzecznik zauważył, że jakkolwiek postępowanie w sprawie o sygn. SK 33/07 również dotyczyło badania zgodności art. 130² § 3 k.p.c. m.in. z tymi wzorcami konstytucyjnymi, które zostały powołane także w obecnie toczącym się postępowaniu, to jednak w tym pierwszym postępowaniu skarżący koncentrował się przede wszystkim na pozbawieniu go prawa dostępu do sądu drugiej instancji. Tymczasem w sprawie o sygn. SK 36/08 skarżący podnosi inny aspekt konstytucyjności badanego przepisu, albowiem twierdzi, że art. 130² § 3 k.p.c. narusza zasadę sprawiedliwości proceduralnej. Rzecznik podkreślił, że sądowa wykładnia kwestionowanego przepisu prowadzi z jednej strony do tego, że tworzy on niejasną sytuację procesową strony w zakresie właściwej opłaty dochodzonego roszczenia, z drugiej zaś strony skutki tej niejasności - w postaci wadliwie opłaconego pozwu - są sankcjonowane najsurowszym rygorem w postaci odrzucenia środka zaskarżenia. Tymczasem ten aspekt badanej regulacji nie był rozważany w sprawie o sygn. SK 33/07.

3. 20 marca 2009 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny, który wniósł o stwierdzenie, że art. 130² § 3 k.p.c. w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację, wniesioną przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty jest zgodny z art. 32 ust. 1 i 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Ponadto na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Prokurator wniósł o umorzenie postępowania w pozostałym zakresie ze względu na zbędność orzekania.

W uzasadnieniu stanowiska Prokurator Generalny dokonał analizy skutków prawnych dla toczącego się postępowania, wynikających z wyroku jaki Trybunał Konstytucyjny wydał w sprawie o sygn. SK 33/07. Prokurator doszedł do wniosku, że zestawienie treści sentencji wyroku w sprawie o sygn. SK 33/07 z zakresem zaskarżenia w sprawie o sygn. SK 36/08 pozwala stwierdzić, że w obu postępowaniach zachodzi zarówno tożsamość zaskarżonego art. 130² § 3 k.p.c. w identycznych zakresach jego stosowania, jak też tożsamość w odniesieniu do wzorców kontroli, za wyjątkiem art. 176, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Nadto skarżący z art. 2 Konstytucji poza zasadą prawidłowej legislacji, wywiódł także zasadę sprawiedliwości proceduralnej.

Prokurator zauważył, że w świetle argumentacji zawartej w uzasadnieniu skargi można przyjąć, iż naruszenie przez art. 130² § 3 k.p.c. zasad sprawiedliwości proceduralnej sprowadza się do przyznania prymatu zasadzie formalizmu. Bezwzględne stosowanie tej zasady, nawet w wypadku oczywistej zasadności wniesionej apelacji, prowadzi do utraty rzez stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika możliwości przedstawienia korzystnej dla siebie argumentacji przed sądem odwoławczym i zamyka jej dostęp do merytorycznej kontroli rozstrzygnięcia z przyczyn formalnych. Tak przedstawiony zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji nie uzasadnia jednak konieczności jego badania przez Trybunał w obecnym postępowaniu. Zdaniem bowiem Prokuratora zarzut ten nie przedstawia w istocie nowych argumentów, okoliczności ani dowodów, w świetle których pogląd wyrażony w sprawie o sygn. SK 33/07 powinien ulec zmianie. Stwierdzenie, że art. 130² § 3 k.p.c. nie narusza prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy wyłącza również potrzebę oceny proporcjonalności ograniczenia wynikającego z przyjętej w tym przepisie zasady formalizmu. Zdaniem Prokuratora Generalnego okoliczności te powodują, że w zakresie wzorców kontroli z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji istnieje podstawa umorzenia postępowania wobec zaistnienia przesłanki ne bis in idem. Chybiony jest również zarzut niezgodności kwestionowanej regulacji z art. 176 ust. 1 Konstytucji, ponieważ przepis ten ma charakter ustrojowy. Tymczasem art. 130² § 3 k.p.c. nie wprowadza jakichkolwiek modyfikacji ustroju postępowania cywilnego i wobec tego należy uznać, że również ten wzorzec kontroli nie ma charakteru adekwatnego dla kontroli badanej regulacji. Analizując natomiast zgodność badanego art. 130² § 3 k.p.c. z konstytucyjną zasadą równości (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji), Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że zarzucana przez skarżącego nierówność w zakresie skutków prawnych wniesienia nieopłaconej apelacji w postępowaniu cywilnym w zależności od tego czy wnosi ją sama strona czy też strona reprezentowana przez adwokata (radcę prawnego, rzecznika patentowego) nie budzi konstytucyjnych wątpliwości.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał Konstytucyjny na każdym etapie postępowania musi rozważyć, czy wydanie orzeczenia w toczącym się przed nim postępowaniu nie jest zbędne lub niedopuszczalne. W razie stwierdzenia występowania jednej z tych ujemnych przesłanek procesowych, Trybunał umarza postępowanie.

Sytuacja uzasadniająca umorzenie postępowania zachodzi zwłaszcza wtedy, gdy kontrolowany przepis (norma) utracił moc obowiązującą przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Ustawodawca od tej zasady przewidział mocą art. 39 ust. 3 ustawy o TK wyjątek, zgodnie z którym art. 39 ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ocena skutków prawnych w sferze konstytucyjnych wolności i praw skarżącego, wynikających z uchylenia obowiązującego a zaskarżonego przepisu, zależy od oceny składu orzekającego Trybunału w konkretnej sprawie.

2. Trybunał Konstytucyjny w składzie rozpoznającym sprawę nie widzi podstaw do kontynuowania postępowania zainicjowanego skargą konstytucyjną. Przesądzają o tym następujące okoliczności.

Po pierwsze, mocą art. 1 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571) uchylony został § 3 i 4 art. 130² k.p.c. Zgodnie z art. 9 ustawy z 5 grudnia 2008 r., ustawa ta we wskazanym zakresie wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od jej ogłoszenia, które nastąpiło 30 grudnia 2008 r.

Po drugie, wyrokiem z 17 listopada 2008 r. w sprawie o sygn. SK 33/07 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że „1. Art. 130² § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zakresie, w jakim przewiduje, że sąd odrzuca nieopłaconą apelację wniesioną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji. 2. Art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z 2006 r. Nr 126, poz. 876, oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 123, Nr 82, poz. 560, Nr 123, poz. 849, Nr 125, poz. 873 i Nr 191, poz. 1371), w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 123) i art. 100 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, są zgodne z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji” (por. OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154).

W uzasadnieniu wyroku o sygn. SK 33/07 Trybunał poczynił ustalenia, które odnoszą się do zarzutów, jakie skarżący podniósł także w niniejszym postępowaniu. Było to konsekwencją nie tylko tego, że Trybunał w tej sprawie rozstrzygał o konstytucyjności art. 130² § 3 k.p.c., ale też wynikało stąd, że Trybunał oceniał zgodność tego przepisu także z tymi normami konstytucyjnymi, które skarżący obecnie powołał jako wzorce kontroli. Dokonując oceny obowiązków procesowych zawodowych pełnomocników i negatywnych skutków wywodzonych z ich niedochowania, Trybunał zauważył m.in. „Nie można natomiast mówić o nadmiernym rygoryzmie, jeżeli strona postępowania zastąpiona jest w postępowaniu przed sądem powszechnym przez adwokata, radcę prawnego czy rzecznika patentowego. Z samej bowiem istoty zastępstwa procesowego wypełnianego przez profesjonalnego pełnomocnika wynika uprawnione założenie, że pełnomocnik ten będzie działał fachowo, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą oraz należytą starannością” (tamże).

3. Odwołując się do ustaleń Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 33/07, Rzecznik Praw Obywatelskich wyraził pogląd, że nie są one relewantne dla toczącego się obecnie postępowania i nie dają podstaw do przyjęcia, że zachodzi przesłanka do jego umorzenia ze względu na zbędność orzekania. Zdaniem Rzecznika okoliczności sprawy nie uzasadniają przyjęcia, że na przeszkodzie wyrokowaniu w sprawie stoi zasada ne bis in idem, albowiem w obecnej sprawie skarżący - inaczej niż to miało miejsce w sprawie o sygn. SK 33/07 - „(..) koncentruje się na tym aspekcie art. 45 Konstytucji RP, który gwarantuje prawo do właściwie ukształtowanej procedury”.

Odnosząc się do powyższego stanowiska należy stwierdzić, że pogląd Rzecznika Praw Obywatelskich jest o tyle uzasadniony, że skarżący w rozpoznawanej sprawie na tle zarzucanej niezgodności art. 130² § 3 K.p.c. z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi - w tym zwłaszcza art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji - rzeczywiście odwołuje się nie tylko do prawa do sądu w rozumieniu pozbawienia go dostępu do sądu drugiej instancji. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że istotnie ocenę konstytucyjności kwestionowanego przepisu skarżący - nieco odmiennie niż w sprawie o sygn. SK 33/07 - widzi również na tle właściwie ukształtowanej procedury, na którą składają się także te formalne zasady wnoszenia pism procesowych, które dotyczą jego właściwego opłacenia a w konsekwencji jego rozpatrzenia co do meritum przez sąd drugiej instancji. Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie potwierdził, że prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone nie tylko wprost - przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, ale też pośrednio - przez ustanowienie takich formalnych warunków apelacji, skutkiem których wniesienie apelacji niepodlegającej odrzuceniu byłoby nadmiernie utrudnione (por. wyrok TK z 20 grudnia 2007 r., sygn. P 39/06, OTK ZU 11/A/2007, poz. 161). Podzielając ten pogląd Trybunał, w sprawie o sygn. SK 20/07 orzekł, że art. 130² § 4 zdanie pierwsze w związku z art. 130² § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze zm.), w zakresie, w jakim w postępowaniu w sprawach gospodarczych przewidują, że sąd odrzuca nieopłacone środki odwoławcze lub środki zaskarżenia, wniesione przez przedsiębiorcę niereprezentowanego przez adwokata lub radcę prawnego, bez uprzedniego wezwania do uiszczenia należnej opłaty, są niezgodne z art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji (por. wyrok TK z 26 czerwca 2008 r., OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 86). W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał stwierdził „Zakwestionowane uregulowanie jest niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji w aspekcie prawa do rzetelnej procedury, gwarantującej dostęp do sądu na zasadzie sprawiedliwości oraz z art. 78 Konstytucji, poręczającym prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Restryktywne uregulowanie wynikające z zaskarżonych przepisów zamyka bowiem drogę do merytorycznego badania przez sąd zarzutów podniesionych we wniesionym środku odwoławczym lub środku zaskarżenia. Tym samym oddziałuje na prawo przedsiębiorcy do zaskarżenia orzeczenia wydanego w sprawie gospodarczej w pierwszej instancji. (…) W odniesieniu do przedsiębiorcy w sprawie gospodarczej obowiązują w tym zakresie takie same rygory, jakie ustawodawca formułuje w odniesieniu do apelacji wnoszonej przez profesjonalnego pełnomocnika (adwokata, radcę prawnego). Rygoryzm skutków wniesienia nieopłaconej apelacji w sprawach gospodarczych jest zatem identyczny w sytuacji, gdy strona miała profesjonalnego pełnomocnika, i w sytuacji, gdy działała bez niego, co - jak trafnie podkreśla skarżąca - opiera się na błędnym założeniu, że przedsiębiorca jest w zakresie sporów gospodarczych profesjonalistą, w związku z czym można nakładać na niego w procesie obowiązki dalej idące niż na strony, które profesjonalistami nie są” (tamże).

Podsumowując wypada zauważyć, że skarżący kwestionując fiskalny zakres unormowania art. 130² § 3 k.p.c. odwołał się, na tle art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji, do właściwie (sprawiedliwie) ukształtowanej procedury, która z przyczyn formalnych nie może zamykać dostępu do merytorycznej kontroli rozstrzygnięcia wydanego w pierwszej instancji. Ustalenie to jednak - inaczej niż widzi to Rzecznik Praw Obywatelskich - nie uzasadnia kontynuowania postępowania.

4. Niedopuszczalność kontynuowania postępowania wynika stąd, że skarżący nie wykazał, iż podniesione przez niego naruszenie przez art. 130² § 3 k.p.c. sprawiedliwości proceduralnej (art. 2, art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji) niekonstytucyjnie reglamentowało jego prawo do sądu, w tym prawo do sprawiedliwie ukształtowanej procedury. Prokurator Generalny trafnie zauważył, że skarżący nie przedstawił dowodów, w świetle których kontrolowany już w sprawie o sygn. SK 33/07 art. 130² § 3 k.p.c. powinien podlegać ponownej ocenie. Eksponując bowiem fiskalny skutek tego przepisu - odrzucenie nieopłaconej przez pełnomocnika apelacji - na tle sprawiedliwości proceduralnej, skarżący odwołał się do argumentacji, do której Trybunał odniósł się już w sprawie o sygn. SK 33/07. Zapadłe w tej sprawie rozstrzygnięcie i jego uzasadnienie nie pozostawia wątpliwości co do tego, że nałożenie na profesjonalnych pełnomocników dodatkowych obowiązków w sferze opłacania pism procesowych, a następnie wywodzenie z ich niedochowania restrykcyjnych skutków, nie budzi wątpliwości konstytucyjnych. Przede wszystkim zaś skutek w postaci odrzucenia nieopłaconego przez zawodowego pełnomocnika środka odwoławczego nie może być, zgodnie z ustaleniami Trybunału, postrzegany jako naruszenie sprawiedliwości proceduralnej w toku realizacji przez stronę prawa do sądu.

Dodatkowe wzorce kontroli powołane przez skarżącego (art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji) nie mogą podważyć dotychczasowych ustaleń Trybunału w sprawie o sygn. SK 33/07. Przede wszystkim należy zauważyć, że dodatkowo powołane przez skarżącego wzorce są wzorcami związkowymi, a więc takimi, które uzupełniają (dopełniają) podstawowy wzorzec kontroli, tj. art. 45 Konstytucji. Zgodnie bowiem z uzasadnieniem skargi „Nieprecyzyjność przepisu [art. 130² § 3 k.p.c.], w sytuacji, gdy wiążą się z nim tak ważkie konsekwencje prawne w postaci odrzucenia apelacji na etapie jej formalnego a nie merytorycznego badania, narusza zasady prawidłowej legislacji wynikające z art. 2 w zw. z art. 45 Konstytucji i w rezultacie w sposób realny ogranicza prawo do sądu i prawo zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji, przez co jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 78, art. 176 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji” (s. 11 uzasadnienia). Istota zarzutu skarżącego nie pozostawia zatem wątpliwości, że przede wszystkim z prawa do sądu (art. 45 Konstytucji) wywodzi on swoje prawo podmiotowe, o którego ochronę wniósł w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

W tej sytuacji wypada zauważyć, że w sprawie o sygn. SK 20/07 Trybunał nie zakwestionował - na tle zasady sprawiedliwości proceduralnej - możliwości różnicowania praw i obowiązków procesowych stron w zależności od tego, czy w danym postępowaniu ich interesy są reprezentowane przez zawodowych pełnomocników, czy też samodzielnie przez strony: w pierwszym wypadku Trybunał zróżnicowanie takie i wynikające z niego negatywne skutki dopuścił, w drugim natomiast zróżnicowanie takie wykluczył nawet wówczas, gdy strona ma przymiot podmiotu zawodowo działającego w obrocie gospodarczym (przedsiębiorca). Tym samym należy przyjąć, że brak jest podstaw do badania kwestionowanego przepisu z art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. Nie ma zatem również powodów, by kwestionowana regulacja była konfrontowana z wzorcem art. 31 ust. 3 Konstytucji, albowiem poczynione przez Trybunał w sprawach o sygn. SK 20/07 i SK 33/07 ustalenia nie podważają proporcjonalności przyjętego zróżnicowania skutków prawnych uchybień w zakresie opłaty środka odwoławczego - w zależności od tego czy wniosła je sama strona, czy też reprezentujący ją pełnomocnik - i nie podważają domniemania jej konstytucyjności. W skardze nie przedstawiono natomiast dowodów, które uzasadniałyby badanie zgodności art. 130² § 3 k.p.c. z art. 31 ust. 3 Konstytucji w zakresie prawa podmiotowego, o którego ochronę skarżący wniósł w trybie skargi konstytucyjnej.

Nie jest również uzasadnione kontynuowanie postępowania z uwagi na podniesiony przez skarżącego zarzut niezgodności badanego przepisu art. 176 ust. 1 Konstytucji. Wynika to stąd, że argumenty skarżącego nie dotyczą w istocie naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji, określającego zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Jakkolwiek zaskarżony przepis - zdaniem skarżącego - w pośredni sposób ograniczał jego prawo do apelacji, to jednak to nie brak tego prawa był podnoszony przez skarżącego. Skarżący kwestionuje bowiem nadmierny rygoryzm badanej regulacji w wypadku nienależytego opłacenia przez pełnomocnika apelacji, prowadzący zdaniem skarżącego do pozbawienia strony prawa do drugiej instancji. Tymczasem rygoryzm ów został już przez Trybunał poddany ocenie w sprawie o sygn. SK 33/07, co czyni niniejsze postępowanie zbędnym.

Mając powyższe na uwadze Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

8