111/2/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 31 grudnia 2008 r.

Sygn. akt Ts 175/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Alicji Pytki i Grzegorza Pytki, w sprawie zgodności:

art. 183 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.) z art. 32 oraz art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 29 lipca 2007 r. pełnomocnik skarżących zarzucił art. 183 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.p.c.) sprzeczność z art. 32 oraz art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Wyrokiem z 31 stycznia 2007 r. (sygn. akt VI K 859/06) Sąd Rejonowy w Szczecinie uznał skarżących za winnych popełnienia przestępstwa z art. 183 § 2 k.k. oraz wymierzył na tej podstawie karę pozbawienia wolności, którą następnie warunkowo zawiesił. Po rozpatrzeniu wniesionych apelacji Sąd Okręgowy w Szczecinie - Wydział IV Karny Odwoławczy wyrokiem z 2 lipca 2007 r. (sygn. akt IV Ka 874/07), uwzględniając częściowo apelację wniesioną przez prokuratora, podwyższył wymierzoną skarżącym karę.

Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiążą naruszenie wynikających z art. 42 praw konstytucyjnych. Zdaniem skarżących w ustawie karnej znamiona czynu zabronionego powinny być określone w sposób wyczerpujący, tj. bez odesłania do nieokreślonych przepisów (bez wskazania konkretnego przepisu „do którego i od którego zależy penalizacja danego zachowania”). Zdaniem skarżących podmiot powinien mieć możliwość uzyskania z treści przepisów ustawy karnej informacji na temat tego, jakie czyny są objęte penalizacją. W przeciwnym wypadku dochodzi do sytuacji, w której zachowania określone w sposób uniemożliwiający ustalenie zakresu stosowania przepisu karnego są zabronione pod groźbą kary. Taka sytuacja narusza w ocenie skarżących także prawo do obrony. Ponadto, skarżący wskazują, że znajdują się w nierównej sytuacji w stosunku do sprawców czynu zabronionego np. z art. 148 k.k., który w treści przepisów ma określone znamię czasownikowe.

W uzasadnieniu zarzutów skarżący wskazują także, że użyty zwrot „wbrew przepisom ustawy” pozwala przyjąć, iż chodzi tutaj nie tylko o przepisy rangi ustawy, ale i przepisy rangi podustawowej. Skarżący podnoszą ponadto, że orzekające w ich sprawie sądy nie wskazały, jaki przepis został naruszony przez skarżących przy sprowadzaniu z zagranicy samochodów.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 października 2007 r. wezwano pełnomocnika skarżących do uzupełnienia w terminie 7 dni braków skargi konstytucyjnej przez m.in. dokładne wskazanie, które z konstytucyjnych praw i wolności zawartych w art. 42 Konstytucji zostały naruszone na skutek wydania rozstrzygnięcia opartego na kwestionowanym przepisie oraz określenie sposobu tego naruszenia.

W piśmie procesowym wskazano na naruszenie prawa do informacji o zakresie i podstawach penalizacji oraz prawa do obrony. Określając sposób naruszenia tych praw przez zaskarżony przepis, skarżący wskazują, że nie zostało w nim określone, „jakie to konkretnie zachowania (działania, zaniechania) wyczerpują znamię typu czynu zabronionego w postaci >>wbrew przepisom<<”. Niekonkretność przepisu uniemożliwia zaś ustalenie zakresu penalizacji, a to przekłada się na prawo do obrony. Artykuł 42 ust. 2 Konstytucji zakłada - jak podnoszą skarżący - że przepisy rangi ustawy pozwolą określić w jasny i konkretny sposób zakres zarzutu. Jak podnoszą dalej skarżący: „gdy z danego przepisu o charakterze blankietowymi nie można się dowiedzieć naruszenie jakiego to konkretnie przepisu stanowi zachowanie >>wbrew przepisom<<, nie można ustalić zakresu, przedmiotu obrony”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przesłanki skargi konstytucyjnej, których spełnienie warunkuje merytoryczne rozpoznanie tego środka prawnego, zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący jest zobowiązany do wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób - jego zdaniem - zostały naruszone. Brak wykazania sposobu naruszenia wskazanych w skardze praw lub wolności, jak też oczywista bezzasadność zarzutów zawartych w skardze uzasadniają - zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK - odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.

W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący domagają się ochrony dwóch konstytucyjnych praw podmiotowych, do których naruszenia miało dojść na skutek zastosowania zakwestionowanego przepisu, tj.: opisanego w art. 42 ust. 1 prawa do informacji o zakresie i podstawach penalizacji oraz prawa do obrony, o którym mowa w art. 42 ust. 2 Konstytucji.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu naruszenia art. 42 ust. 1 Konstytucji podkreślić należy, że skarżący naruszenia wynikającego z niego prawa podmiotowego zdają się upatrywać niejako na dwóch płaszczyznach: wskazując na możliwość objęcia znamieniem „wbrew przepisom” także aktów podustawowych oraz dowodząc nieokreśloności tak sformułowanego znamienia typu czynu zabronionego.

W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie prawa karnego poglądem znamię „wbrew przepisom” ma charakter tzw. klauzuli normatywnej, która to klauzula nie stanowi odrębnego znamienia typu czynu zabronionego, tylko podkreśla jego bezprawność (zob. W. Wolter, Klauzule normatywne w przepisach karnych, KSP 1969, r. II, nr 3-4; Z. Ćwiąkalski, Błąd co do bezprawności czynu w polskim prawie karnym, Kraków 1991; G. Bogdan, (w:) Kodeks karny. Komentarz, t. II, red. A. Zoll, Warszawa 2006). Zaskarżony przepis zaś, jako regulacja zawierająca opis czynów pewnej kategorii, ze wskazaniem, że są one zakazane tylko w konkretnych sytuacjach, opisanych w przepisach szczególnych, do których jest odesłanie, przynależy do kategorii przepisów blankietowych (tzw. częściowy blankiet, por. Z. Ćwiąkalski, Błąd…, s. 74).

Dopuszczalność posługiwania się w prawie karnym przepisami blankietowymi była wielokrotnie przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 20 lutego 2001 r. Trybunał wyraźnie stwierdził, że na gruncie art. 42 ust. 1 Konstytucji nie jest wykluczone posługiwanie się w prawie karnym przepisami blankietowymi, w tym odsyłającymi do przepisów rangi podustawowej. W uzasadnieniu powyższej tezy wskazano: „W sferze określonej kategorii przestępstw trudno byłoby sobie wyobrazić taką konstrukcję ustawy karnej, która by całkowicie wykluczała możliwość odwołania się do innych aktów prawnych w tym rozporządzeń regulujących określoną sferę działalności. Akty regulujące daną sferę stosunków społecznych szybciej dostosowują się do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych” (P 2/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 32). Dopuszczalność doprecyzowania niektórych elementów typu czynu zabronionego w akcie rangi podustawowej została potwierdzona w innych rozstrzygnięciach Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyroki z: 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 62; 12 września 2005 r., SK 13/05, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 91; 21 lipca 2006 r., P 33/05, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 83), przy czym w wyroku z 8 lipca 2003 r. Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodny z Konstytucyjną nawet przepis karny mający charakter tzw. blankietu zupełnego.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w kwestionowanym przepisie, mającym - jak już wspomniano powyżej charakter tzw. blankietu częściowego - wyraźnie została określona osnowa zakazu prawnokarnego, czyli sprowadzanie z zagranicy odpadów lub substancji zagrażających środowisku. Powyższe zachowanie - zgodnie z treścią zaskarżonego przepisu - stanowi tylko wtedy przestępstwo, jeżeli jest dokonywane z naruszeniem przepisów prawa. Takie odesłanie - w świetle przytoczonych powyżej ustaleń dokonanych przez Trybunał Konstytucyjny orzekający o konstytucyjności norm represyjnych - uznać należy za zasadniczo dopuszczalne w świetle art. 42 ust. 1 Konstytucji. Oznacza to, że samo wskazanie we wniesionej skardze na fakt objęcia terminem „przepisy” także aktów prawa podustawowego nie uprawdopodabnia naruszenia prawa wynikającego z art. 42 ust. 1 Konstytucji, a zatem nie spełnia przesłanki wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Odnosząc się do zarzutu niedookreśloności kwestionowanego przepisu, mającej stanowić konsekwencję użycia w kwestionowanej regulacji zwrotu „wbrew przepisom prawa” stwierdzić należy, że jest on oczywiście bezzasadny. Na wstępie należy podkreślić, że to właśnie posługiwanie się tego typu klauzulami normatywnym ma na celu zapobieżenie posługiwaniu się przez ustawodawcę w opisie znamion typu czynu określeniami nieostrymi, ocennymi i przerzuceniu w ten sposób ciężaru konkretyzacji na orzekające w sprawie sady. Ponadto, nawet gdyby uznać, że zwrot „wbrew przepisom” ma charakter niedookreślony to trzeba przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny dopuszcza w swoim orzecznictwie posługiwanie się zwrotami niedookreślonymi, także w przepisach prawa karnego, o ile tylko jest możliwe ustalenie treści tego zwrotu w drodze wykładni (zob. wyrok z 28 czerwca 2005 r., SK 56/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 67). Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, że w analizowanym przypadku fakt możliwości ustalenia treści kwestionowanego znamienia jest bezsporny.

Na marginesie tylko należy wskazać, że nie można przy ocenie kwestionowanej regulacji abstrahować od kontekstu normatywnego, w jakim ona funkcjonuje, w tym od zasad odpowiedzialności karnej wynikających z przepisów części ogólnej kodeksu karnego. Zgodnie z powyższymi zasadami przypisanie sprawcy odpowiedzialności karnej jest wykluczone w sytuacji, w której sprawca działał w usprawiedliwionym błędzie co do okoliczności wyznaczonych przez kwestionowaną klauzulę normatywną. Jeżeli zatem sprawca nie miałby świadomości, że dokonanie przez niego przywozu odpadów lub substancji zagrażających środowisku narusza przepisy prawa i ta nieświadomość byłaby usprawiedliwiona, nie można by przypisać mu popełnienia przestępstwa i pociągnąć do odpowiedzialności karnej.

Skarżący podstawy do wniesienia skargi konstytucyjnej upatrują także w naruszeniu prawa do obrony, o którym mowa w art. 42 ust. 2 Konstytucji. W ocenie Trybunału powyższego zarzutu nie można łączyć z treścią zakwestionowanego przepisu, a ewentualnie z przepisami proceduralnymi, które powinny gwarantować skarżącym dokładną wiedzę na temat treści stawianego im zarzutu, umożliwiającą realizację prawa do obrony lub też z ich zastosowaniem w sprawie skarżących. Innymi słowy, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego przyczyna ingerencji w naruszenie prawa do obrony, które opisują skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej nie tkwi w przepisie, którego konstytucyjność kwestionują. Oznacza to, że skarżący de facto nie wykazali, w jaki sposób zaskarżony przepis prowadzi do naruszenia prawa do obrony, co jest jednoznaczne z niespełnieniem przesłanki skargi, o której mowa w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Ustosunkowując się do ostatniego z zaskarżonych zarzutów, tj. naruszenia zasady równości przez kwestionowany przepis, należy go uznać za oczywiście bezzasadny. Naruszenie zasady równości skarżący uzasadniają przez wskazanie na dyskryminacyjne traktowanie sprawców czynów z art. 183 w stosunku do innych sprawców, np. czynów opisanych w art. 148 k.k., przez uzależnienie niepopełnienia czynu zabronionego od znajomości przepisów niewymienionych w przepisie penalizującym ich naruszenie. Nie budzi wątpliwości, że to specyfika prowadzonej przez sprawców działalności związanej z podjęciem się działań potencjalnie mogących zagrozić środowisku naturalnemu wymaga ich szczegółowej regulacji prawnej. W konsekwencji, na osoby podejmujące się takiej działalności nałożony zostaje obowiązek znajomości i przestrzegania tych przepisów, z którego naruszeniem wiązane są różnorakie skutki, nie tylko o charakterze represyjnym. Zbędność wprowadzenia tego typu regulacji w sytuacji, w której mamy do czynienia z dobrem prawnym, jakim jest życie ludzkie, nie powinna budzić wątpliwości.

Mając powyższe na względzie, należało odmówić skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu.

4