72/4/A/2008

POSTANOWIENIE

z dnia 26 maja 2008 r.

Sygn. akt SK 8/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz - przewodniczący

Adam Jamróz

Marek Kotlinowski - sprawozdawca

Teresa Liszcz

Ewa Łętowska,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 maja 2008 r., skargi konstytucyjnej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego we Wrześni o zbadanie zgodności:

art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, ze zm.) z art. 32 ust. 1 w związku z art. 12, art. 17 ust. 2, art. 22 i art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. W skardze konstytucyjnej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego we Wrześni (dalej: skarżąca) z 16 sierpnia 2007 r. zarzucono niezgodność art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, ze zm.; dalej: ustawa o SKOK) z art. 32 ust. 1 w związku z art. 12, art. 17 ust. 2, art. 22 i art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

Skarżąca wystąpiła z powództwem o ustalenie, że nie jest członkiem Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej w Sopocie (dalej: Kasa Krajowa), Asekuracja sp. z o.o. w Sopocie. Jako podstawę powództwa skarżąca wskazała art. 33 ust. 1 ustawy o SKOK, stanowiący, że członkiem Kasy Krajowej są wyłącznie spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (dalej: SKOK-i). A zatem, zdaniem skarżącej, ustawodawca ograniczył zdolność prawną podmiotów innych niż kasy, wyłączając możliwość bycia przez nie członkami Kasy Krajowej. Przyjętą interpretację skarżąca poparła innymi przepisami ustawy o SKOK, które regulują wzajemne prawa i obowiązki jedynie między SKOK-ami a Kasą Krajową, w ogóle nie odnosząc się przy tym do innych podmiotów ani wprost, ani przez nakaz odpowiedniego stosowania do nich przepisów dotyczących SKOK-ów. Sąd Okręgowy w Gdańsku nie podzielił argumentacji skarżącej, oddalając powództwo wyrokiem z 23 czerwca 2006 r., sygn. akt I C 1575/05. Apelacja wniesiona przez skarżącą od tego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 marca 2007 r., sygn. akt I ACa 1384/06. Wyrok ten został wskazany w skardze jako ostateczne orzeczenie, z którym skarżąca wiąże naruszenie jej konstytucyjnych praw i wolności.

Sądy za bezsporny uznały fakt, że Kasa Krajowa nie jest podmiotem utworzonym na mocy ustawy o SKOK, bo, zgodnie z art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK, działająca w dniu wejścia w życie tej ustawy Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa stała się Kasą Krajową w rozumieniu ustawy o SKOK. W związku z tym, skoro pozwana Asekuracja sp. z o.o. była członkiem Kasy Krajowej, to jest tym członkiem także obecnie. W niniejszej sprawie, zgodnie z argumentacją sądów, nie zaistniała żadna z sytuacji skutkujących utratą członkostwa ze wskazanych w ustawie z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, ze zm.), której przepisy, w zakresie nieuregulowanym ustawą o SKOK, należy stosować odpowiednio. Ustawodawca, zdaniem sądów, w art. 48 ust. 1 i 3 ustawy o SKOK wyraził wolę pozostawienia w stosunku członkostwa dotychczasowych członków Kasy Krajowej, niebędących kasami. Sąd Apelacyjny odwołał się ponadto w uzasadnieniu do poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z 25 października 2006 r., sygn. akt III CZP 67/06 (OSNC nr 6/2007, poz. 89), że z chwilą wejścia w życie ustawy o SKOK osoby prawne niebędące SKOK-ami nie utraciły z mocy prawa członkostwa w Kasie Krajowej. Ustawa o SKOK nie zawiera bowiem przepisów intertemporalnych, pozwalających na jej stosowanie z mocą wsteczną.

Zdaniem skarżącej, stanowiące podstawę rozstrzygnięć w jej sprawie art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK naruszają zagwarantowaną jej w Konstytucji zasadę równego traktowania podmiotów charakteryzujących się wspólną cechą relewantną w związku z wolnością zrzeszania się i wolnością prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawa o SKOK stanowi w art. 33 ust. 1, że członkami Kasy Krajowej są wyłącznie (i obligatoryjnie) SKOK-i, ale z mocy jej art. 48 ust. 3 dopuszczone jest również członkostwo w Kasie innych podmiotów. Zdaniem skarżącej, stanowi to przyczynę różnicowania członków Kasy Krajowej w ten sposób, że ogranicza konstytucyjną swobodę zrzeszania się, wyrażoną w art. 12 i art. 58 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, skoro obowiązek obligatoryjnego zrzeszania się w Kasie dotyczy tylko SKOK-ów. Podmioty niebędące SKOK-ami (a zatem Asekuracja sp. z o.o., H&S sp. z o.o. i Fundacja na Rzecz Polskich Związków Kredytowych) mogą natomiast swobodnie decydować o swym członkostwie w Kasie Krajowej.

Członkostwo w Kasie Krajowej ma znaczenie z uwagi na związane z nim prawo do posiadania udziałów i głosów na Walnym Zgromadzeniu, które decyduje m.in. o zapewnieniu stabilności finansowej kas czy sprawowaniu nadzoru nad kasami dla zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w nich oszczędności (art. 34 ustawy o SKOK). Aktualnie mamy do czynienie z sytuacją, o czym świadczą dane powołane przez skarżącą, że osoby prawne niebędące SKOK-ami mają zdecydowanie większą liczbę głosów na Walnym Zgromadzeniu aniżeli SKOK-i. A zatem podmioty te mają możliwość podejmowania bardzo istotnych decyzji gospodarczych dotyczących kas, jednocześnie zaś nie podlegają większości obowiązkom wobec kas, które wiążą podmioty będące SKOK-ami. Skarżąca w uzasadnieniu skargi przywołuje kilkanaście przykładów praw i obowiązków członków Kasy Krajowej, w zależności od tego, czy są SKOK-ami, czy nie. Z zestawienia wynika, że większość obowiązków dotyczy jedynie SKOK-ów. Najistotniejszy z nich jest obowiązek podlegania nadzorowi Kasy Krajowej, który polega m.in. na dokonywaniu przez Kasę Krajową analizy bilansu SKOK-ów, badaniu realizacji obowiązku utrzymywania płynności płatniczej przez kasy czy badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek kas. Zdaniem skarżącej, takie zróżnicowanie w zakresie praw i obowiązków narusza konstytucyjny nakaz równego traktowania podmiotów wyróżniających się wspólną cechą relewantną, którą w niniejszym wypadku jest członkostwo w Kasie Krajowej, wyrażony w art. 32 ust. 1 Konstytucji w związku z wolnością prowadzenia działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji). Umożliwienie przez zaskarżone przepisy podejmowania na Walnym Zgromadzeniu przez osoby prawne niebędące SKOK-ami istotnych decyzji, kształtujących sytuację prawną podmiotów będących SKOK-ami, prowadzi, zdaniem skarżącej, do powstania sytuacji, w której niebędący kasą członek Kasy Krajowej podejmuje decyzje gospodarcze dotyczące kas, a równocześnie samoistnie, bez nadzoru Kasy Krajowej, kształtuje i realizuje cele własnej działalności gospodarczej, przy czym SKOK-i nie uczestniczą w procesie decyzyjnym odnośnie do swej własnej działalności, jak i działalności tych podmiotów. Argumentację skarżąca wspiera faktem, że cała ustawa o SKOK opiera funkcjonowanie Kasy Krajowej i SKOK-ów na zasadzie samorządności, a zatem, w ocenie skarżącej, nie ma miejsca w Krajowej Kasie dla innych niż SKOK-i podmiotów, bo nie można mówić wówczas o samorządności w rozumieniu art. 17 ust. 2 Konstytucji, który to przepis jest również naruszany przez art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK.

2. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 31 października 2007 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi przez wskazanie, jakie jej konstytucyjne wolności lub prawa, określone w art. 12, art. 17 ust. 2 i art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, i w jaki sposób zostały naruszone przez zakwestionowane przepisy ustawy o SKOK.

Skarżąca odniosła się do powyższego zarządzenia w piśmie z 14 listopada 2007 r. Wskazała przede wszystkim na naruszenie konstytucyjnej zasady równości przez to, że zaskarżone przepisy, dopuszczając członkostwo w spółdzielni osób prawnych, jaką jest Kasa Krajowa, zarówno podmiotów będących SKOK-ami, jak i podmiotów, które nie mają takiego statusu, zróżnicowały ich prawa i obowiązki w sposób naruszający Konstytucję. W szczególności chodzi o naruszenie art. 12 w związku z art. 58 ust. 1 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, które ustanawiają wolność zrzeszania się i określają przesłanki dopuszczalności ograniczeń tej wolności. Jako uzasadnienie powołania tych właśnie wzorców skarżąca przytoczyła orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, w szczególności wyrok z 29 maja 2001 r., sygn. K 5/01 (OTK ZU nr 4/2001, poz. 87) i wyrok z 24 lutego 2004 r., sygn. K 54/02 (OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 10), w których Trybunał zinterpretował konstytucyjną wolność zrzeszania się. Na tej podstawie skarżąca wywodzi dopuszczalność powołania wzorców konstytucyjnych w sposób, w jaki uczyniła to w skardze. Wskazane wzorce są naruszone, zdaniem skarżącej, przez to, że zaskarżone przepisy przewidują obligatoryjne członkostwo w Kasie Krajowej jedynie podmiotów będących SKOK-ami, nie zawierają zaś analogicznego wymogu odnośnie do innych członków - spółek i fundacji.

Ponadto, art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK naruszają wolność prowadzenia działalności gospodarczej, a więc - zdaniem skarżącej - art. 17 ust. 2 w związku z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Uzasadniając powołanie tych właśnie wzorców kontroli, skarżąca przywołuje treść art. 17 Konstytucji, którego ustęp 2 dopuszcza funkcjonowanie w Rzeczypospolitej Polskiej innych samorządów niż zrzeszających osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i jako podstawowy warunek istnienia takiego samorządu wskazuje zakaz naruszania wolności wykonywania zawodu i ograniczania wolności podejmowania działalności gospodarczej. Zdaniem skarżącej, naruszenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej wynika z tego, że do członkostwa w Kasie Krajowej zostały dopuszczone podmioty niebędące kasami, a mające znaczącą ilość udziałów (i głosów) w spółdzielni, dzięki czemu podejmują istotne decyzje gospodarcze, wpływając na sytuację pozostałych członków. Pozostali zaś, będący SKOK-ami, nie mają żadnego wpływu na podejmowane decyzje, a zatem została im ograniczona swoboda prowadzenia działalności.

3. W piśmie z 14 lutego 2008 r. pełnomocnik skarżącej poinformowała, że wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 marca 2007 r. (zob. wyżej), na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącą, został uchylony wyrokiem SN z 16 stycznia 2008 r., sygn. akt IV CSK 390/07, a sprawa została przekazana do Sądu Apelacyjnego do ponownego rozpoznania.

4. Pismem z 17 marca 2008 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w postępowaniu w sprawie niniejszej skargi konstytucyjnej.

5. W piśmie z 19 marca 2008 r. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do pełnomocnika skarżącej z prośbą o nadesłanie niezwłocznie po otrzymaniu kopii wyroku SN z 16 stycznia 2008 r., powołanego w piśmie procesowym skarżącej z 14 lutego 2008 r.

6. Tożsamą prośbę Trybunał skierował do Prezesa SN Izby Cywilnej w piśmie z 19 marca 2008 r. W odpowiedzi z 26 marca 2008 r. został nadesłany odpis powołanego wyżej wyroku SN.

SN, uwzględniając skargę kasacyjną skarżącej, uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 marca 2007 r. i przekazał temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu SN wskazał, że podstawowa trudność w sprawie skarżącej wynika z tego, że ustawa o SKOK, wprowadzając w art. 33 ust. 1 zasadę wyłączności członkostwa w Kasie Krajowej SKOK-ów, nie przesądziła wprost, co się dzieje z dotychczasowym członkostwem podmiotów niebędących kasami. Zdaniem SN, w skardze kasacyjnej zasadnie podniesiony został argument, że stanowisko zajęte przez Sąd Apelacyjny nie uwzględnia dostatecznie treści, celu i konsekwencji art. 33 ust. 1 ustawy o SKOK. Kategoryczne brzmienie tego przepisu nie pozostawia bowiem wątpliwości, że członkami Kasy Krajowej mogą być wyłącznie SKOK-i. Takie też było uzasadnienie tego przepisu w trakcie prac legislacyjnych nad ustawą o SKOK, których przebieg przedstawia SN w uzasadnieniu swego stanowiska. SN nie podziela także poglądu Sądu Apelacyjnego, że art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK nie przewiduje pozbawienia członkostwa w Kasie Krajowej innych podmiotów niż SKOK-i, bo celem tego przepisu było zapewnienie ciągłości instytucjonalnego działania Kasy Krajowej, nie zaś niezmienności składu jej członków. SN podziela również poglądy skarżącej dotyczące stosunków między Kasą Krajową a jej członkami, że część tych relacji nie może wchodzić w grę wobec ewentualnych członków niebędących SKOK-ami. Chodzi tu zwłaszcza o podstawową funkcję Kasy Krajowej, jaką jest nadzór nad SKOK-ami, ale również inne, m.in. reprezentowanie ich interesów przed organami administracji państwowej czy zapewnianie im doradztwa prawnego, organizacyjnego i finansowego. Podmioty niebędące SKOK-ami nie miałyby również większości obowiązków wobec Kasy Krajowej, które mają SKOK-i. Tak rażące zróżnicowanie praw i obowiązków członków byłoby sprzeczne z zasadami prawa spółdzielczego, do których odwołuje się ustawa o SKOK, a także z zasadą równości proklamowaną w art. 32 Konstytucji.

Nietrafny jest również, jak podnosi SN, argument Sądu Apelacyjnego o wstecznym działaniu ustawy o SKOK, gdyby uwzględnić żądanie skarżącej. Zdaniem SN, członkostwo w Kasie Krajowej podmiotów niebędących SKOK-ami wygasło z chwilą wejścia w życie ustawy o SKOK. Miały wszelkie uprawnienia członkowskie i status na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy. SN powołuje również poglądy przedstawicieli doktryny prawniczej, zgodnie z którymi Kasa Krajowa jest spółdzielnią, jednak, ze względu na przewidziane w ustawie zadania, jest to spółdzielnia szczególna, gdyż do jej działalności nie mają zastosowania m.in. fundamentalne zasady spółdzielczości, jak dobrowolne członkostwo czy swoboda w dostępności członkostwa. Gdyby przyjąć odmienne założenie, cel ustawy - stworzenie Kasy Krajowej złożonej wyłącznie ze SKOK-ów - byłby niemożliwy do zrealizowania.

Niezasadny jest także argument, że ustanie członkostwa w Kasie Krajowej może nastąpić wyłącznie na podstawie wskazanej w prawie spółdzielczym. Jak podnosi SN, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby ustawodawca przewidział dodatkową przyczynę i, jako lex specialis, wskazał ją w ustawie o SKOK.

7. W piśmie z 15 kwietnia 2008 r., w odpowiedzi na pismo Trybunału z 19 marca 2008 r., pełnomocnik skarżącej przesłała odpis wyroku SN z 16 stycznia 2008 r. z uzasadnieniem.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W skardze konstytucyjnej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego we Wrześni (dalej: skarżąca) zakwestionowane zostały art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2, ze zm.; dalej: ustawa o SKOK), którym skarżąca zarzuca niezgodność z art. 32 ust. 1 w związku z art. 12, art. 17 ust. 2, art. 22 i art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W wyniku wstępnego rozpoznania w trybie art. 49 w związku z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) sędzia Trybunału Konstytucyjnego nadał niniejszej skardze bieg. W orzecznictwie Trybunału dominuje jednak pogląd, że skład rozpoznający sprawę merytorycznie nie jest związany stanowiskiem zajętym w zarządzeniu lub postanowieniu zamykającym rozpoznanie wstępne. Kontrolowanie, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania, konieczne jest bowiem na każdym etapie postępowania (zob. postanowienia TK: z 21 listopada 2001 r., sygn. K 31/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 264; z 28 maja 2002 r., sygn. K 7/02, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 39; z 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 6; z 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124, z 30 maja 2007 r., sygn. SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62; z 20 lutego 2008 r., sygn. SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23). A zatem zanim Trybunał przystąpi do oceny zasadności zarzutów skarżącej, dokona kontroli dopuszczalności niniejszej skargi konstytucyjnej.

2. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skarga konstytucyjna może być wniesiona w sytuacji, gdy sąd lub organ administracji orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego na podstawie aktu normatywnego, któremu w skardze zarzuca się niekonstytucyjność.

Jak podkreślił Trybunał w postanowieniu z 4 grudnia 2000 r., sygn. SK 10/99 (OTK ZU nr 8/2000, poz. 300), „konstytucyjne pojęcie <> o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki obejmuje rozstrzygnięcia, które nakładają, zmieniają lub uchylają obowiązki albo przyznają, zmieniają lub znoszą uprawnienia”. Są to również orzeczenia, które „autorytatywnie stwierdzają istnienie obowiązku lub uprawnienia, jeżeli rozstrzygnięcia te mają znaczenie dla realizacji określonych uprawnień lub obowiązków jednostki”, a także „rozstrzygnięcia polegające na odmowie wydania jednego z wymienionych wcześniej rozstrzygnięć”. Istotą orzeczenia o wolnościach, prawach lub obowiązkach jednostki jest zawsze jego wiążący charakter, wyrażający się w powstaniu, zmianie lub zniesieniu obowiązków, ciążących na określonych podmiotach (zob. także: postanowienia: z 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9, z 17 lutego 1999 r., sygn. Ts 164/98, OTK ZU nr 4/1999, poz. 83, z 24 listopada 2004 r., sygn. Ts 57/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 300 oraz wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Charakter orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, został sprecyzowany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, zgodnie z którym skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana. A zatem orzeczenie musi mieć walor ostateczności. Złożenie skargi konstytucyjnej jest więc związane z bezskutecznym wyczerpaniem zwyczajnych środków zaskarżenia przewidzianych w stosownych przepisach proceduralnych, przy czym forma prawomocnego orzeczenia przez sąd nie ma znaczenia, bo użyta w art. 46 ust. 1 formuła „inne ostateczne rozstrzygnięcie” ma na tyle szerokie znaczenie, że odnosi się do wszelkich innych niż wyroki orzeczeń sądowych (zob. postanowienia: z 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 1/97, OTK ZU nr 2/1998 r., poz. 17, z 21 marca 2000 r., sygn. SK 6/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 66). Powyższe warunkowane jest tym, że instytucja skargi konstytucyjnej ma ze swej istoty charakter subsydiarny w stosunku do innych środków służących ochronie praw i wolności konstytucyjnych (zob. postanowienie z 1 września 1998 r., sygn. Ts 97/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 104). Toteż stale akcentuje się w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i w doktrynie prawnej (zob. Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 275 i n. i powołane tam orzecznictwo), że skarga nie jest samoistnym środkiem prawnym; jest środkiem ochrony wolności i praw, który może być wykorzystany dopiero wtedy, gdy w jednostkowej sprawie sądowej lub administracyjnej postępowanie zostało przeprowadzone i ostatecznie zakończone.

3. W niniejszej sprawie skarżąca w uzasadnieniu skargi wskazała jako ostateczne orzeczenie o jej konstytucyjnych wolnościach i prawach wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 marca 2007 r., sygn. akt I ACa 1384/06. Wyrok ten został jednak uchylony, a sprawa została przekazana Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wskutek uwzględnienia przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącą na zapadłe w jej sprawie rozstrzygnięcie (wyrok z 16 stycznia 2008 r., sygn. akt IV CSK 390/07).

W kontekście niniejszej sprawy, omawiając zagadnienie przesłanek skargi konstytucyjnej, warto dodać kilka uwag na temat zmiany charakteru skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym po nowelizacji ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98). Wskutek tej nowelizacji zmienił się sposób rozumienia wymogu wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym. Skarga kasacyjna stała się nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, o czym świadczy art. 398¹ k.p.c., który stanowi, że przysługuje ona od prawomocnego orzeczenia. A zatem skoro orzeczenie sądu drugiej instancji jest prawomocne, a skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, dla wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym wystarczy złożenie apelacji. Z punktu widzenia przesłanki wyczerpania drogi prawnej, jeśli chodzi o wniesienie skargi konstytucyjnej, skarga kasacyjna, jako środek nadzwyczajny, nie wchodzi więc w zakres tego wymogu.

4. Nieuprawnione byłoby jednak twierdzenie, że złożenie skargi kasacyjnej nie ma wpływu na sposób rozpatrzenia skargi konstytucyjnej przez Trybunał. Mianowicie w niniejszej sprawie, w sytuacji gdy SN, w związku z uwzględnieniem skargi kasacyjnej, uchylił rozstrzygnięcie sądu drugiej instancji i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania, orzeczenie wskazane przez skarżącą (wyrok Sądu Apelacyjnego z 30 marca 2007 r.) utraciło walor ostatecznego rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Ponowne rozpoznanie znaczy, że sprawa skarżącej zostanie jeszcze raz rozstrzygnięta przez Sąd Apelacyjny. W doktrynie prawnej podkreśla się, że postępowanie przed sądem, któremu SN przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, nie jest nowym postępowaniem, lecz jest kontynuacją dotychczasowego postępowania, ale z obligatoryjnym uwzględnieniem wskazówek SN (zob. Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz do artykułów 1-505¹⁴, red. K. Piaseckiego, Warszawa 2006, s. 1514 i n.). Przekazanie sprawy sądowi drugiej (albo pierwszej) instancji pociąga bowiem za sobą, na mocy art. 398²⁰ k.p.c. związanie tego sądu wykładnią prawa dokonaną przez SN. Sąd Apelacyjny zbada zatem jeszcze raz, uwzględniając ocenę prawną SN, zasadność powództwa skarżącej o ustalenie, że pozwana przez nią Asekuracja spółka z o.o. nie jest członkiem Kasy Krajowej. Należy spodziewać się zmiany stanowiska Sądu Apelacyjnego, gdyż SN podzielił w uzasadnieniu wyroku uwzględniającego skargę kasacyjną argumentację skarżącej dotyczącą interpretacji art. 33 ust. 1 i art. 48 ust. 3 ustawy o SKOK.

Od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy skarżąca może wnieść skargę kasacyjną, jednak nie może jej oprzeć na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną przez SN (art. 398²⁰ k.p.c. in fine).

5. Należy zatem uznać, że wyrok Sądu Apelacyjnego z 30 marca 2007 r. jedynie pośrednio ukształtował sytuację skarżącej. W świetle powyższych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdza brak spełnienia podstawowej przesłanki materialnej, od której Konstytucja uzależnia dopuszczalność skargi. W tej sytuacji wydanie orzeczenia w sprawie jest niedopuszczalne, co stanowi przyczynę umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Umorzenie postępowania nie stoi na przeszkodzie ewentualnemu ponownemu złożeniu przez skarżącą skargi konstytucyjnej. Może to jednak nastąpić wyłącznie po uzyskaniu przez nią, wskutek ponownego rozpatrzenia jej sprawy po wyroku SN przez Sąd Apelacyjny, nowego rozstrzygnięcia, któremu będzie można przypisać walor ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

- 10 -

6