26/1/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 26 września 2007 r.

Sygn. akt Ts 44/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mirosława Pamuły w sprawie zgodności:

1) art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 10, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 10 i art. 45 ust. 1 Konstytucji;

3) art. 263 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 27 lutego 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: art. 156 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 10, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji; art. 263 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 10 i art. 45 ust. 1 Konstytucji; art. 263 § 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 31 października 2006 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach - II Wydział Karny (sygn. akt II AKp 335/06) uwzględnił wniosek prokuratora prokuratury apelacyjnej i przedłużył wobec skarżącego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres do dnia 31 grudnia 2006 r. Postanowieniem z 22 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach - II Wydział Karny (sygn. akt II AKz 762/06) utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że przepis art. 156 § 5 k.p.k. jest niezgodny z art. 42 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim zezwala prokuratorowi na odmowę udostępnienia akt obrońcy podejrzanego na etapie rozpoznawania wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania. Przepis ten jest ponadto niezgodny z art. 10 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji narusza bowiem, zdaniem skarżącego, zasady podziału władzy między władzą wykonawczą i sądowniczą, dopuszczając do sytuacji, w której przedstawiciel władzy wykonawczej decyduje o udostępnieniu podejrzanemu i jego obrońcy akt sprawy sądowej. Zdaniem skarżącego, przepis art. 263 § 4 k.p.k. jest niezgodny z art. 2, art. 10 ust. 1 i 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji, prowadzi bowiem do naruszenia zasady podziału władz i pozwala, by sąd z urzędu uzupełnił niewystarczające jego zdaniem uzasadnienie wniosku złożonego przez przedstawiciela władzy wykonawczej. Ponadto, jak wskazał skarżący, przepis art. 263 § 5 k.p.k. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 176 Konstytucji, ponieważ narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego przez rozpoznanie skargi na rozstrzygnięcie sądu pozbawiającego człowieka wolności przez ten sam sąd (sędziów tego samego wydziału).

W piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej skarżący wskazał nadto, że sytuacja, w której sąd apelacyjny rozpoznając wniosek prokuratora o przedłużenie tymczasowego aresztowania, wychodzi poza uzasadnienie wniosku i sam z urzędu uzasadnia potrzebę przedłużenia stosowania środka stanowi naruszenie bezstronności i niezależności sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Sąd łamie, zdaniem skarżącego, zasady podziału władzy i staje się w tym zakresie prokuratorem, naruszając art. 10 Konstytucji. Sytuacja ta prowadzi także do naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego i zaufania obywatela do państwa. Zdaniem skarżącego, dopuszczalność kontroli rozstrzygnięcia sądu apelacyjnego przez inny skład tego samego sądu na podstawie art. 263 § 5 k.p.k., a więc tzw. instancji równoległej, prowadzi do naruszenia zasady dwuinstancyjności postępowania. Skarżący wskazuje na fakt, że w obu przypadkach orzekają sędziowie tego samego wydziału, co jego zdaniem, ze względu na zasady koleżeństwa lub utylitaryzm może wywoływać wątpliwości co do niezależności, bezstronności i niezawisłości sądu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że zaskarżone przepisy nie były podstawą wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego jak również uznanie oczywistej bezzasadności stawianych zarzutów.

Orzeczeniem, które w skardze konstytucyjnej wskazał skarżący jako ostateczne orzeczenie o jego prawach i wolnościach jest postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach - II Wydział Karny z 22 listopada 2006 r. utrzymujące w mocy postanowienie o przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania. Orzeczenie to wydane zostało w wyniku wniesienia właściwego wniosku przez uprawniony podmiot - prokuratora prokuratury apelacyjnej, w oparciu o przesłanki określone w art. 263 § 4 k.p.k. Przepis ten był jednocześnie podstawą rozstrzygnięcia dokonanego przez sąd w tej sprawie. Przedmiotem rozpoznania była zatem jedynie kwestia zasadności przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania.

Przedmiotem zaskarżonego przepisu art. 156 § 5 k.p.k. jest kwestia dostępu do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym. Zgodnie z tym przepisem, „jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom”. Wskazany przepis reguluje kwestię dostępu stron do zgromadzonych w toku postępowania przygotowawczego akt sprawy, jednak nie ma między nim, a orzeczeniem o przedłużeniu tymczasowego aresztowania merytorycznego związku. Rozstrzygając wniosek prokuratora o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania, sąd rozstrzyga bowiem czy zostały spełnione przesłanki wskazane w art. 263 § 4 k.p.k. W związku z powyższym oczywistym jest, że przepis art. 156 § 7 nie był podstawą wydania orzeczenia wskazanego jako ostateczne orzeczenie w sprawie, z którym skarżący wiąże naruszenie swych konstytucyjnych praw i wolności. Wydane 27 października 2006 r. zarządzenie o odmowie udostępnienia akt sprawy stanowi niezależne rozstrzygnięcie procesowe, którego podstawą był wskazany przez skarżącego art. 156 § 5 k.p.k. Skarżący nie wskazał jednak tego orzeczenia jako źródła naruszeń swych konstytucyjnych praw i wolności, co zgodnie z obowiązującym modelem skargi konstytucyjnej, uniemożliwia kontrolę prawidłowości zarzutów w tym zakresie.

Za oczywiście bezzasadny, w świetle zarzutów sformułowanych w skardze, uznać należy zarzut naruszenia przez zaskarżony przepis art. 263 § 4 k.p.k. przepisów art. 2, art. 10 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Sąd zgodnie z istniejącymi gwarancjami konstytucyjnymi, jest organem niezależnym i działa w zakresie swoich kompetencji. Wniosek o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania jest czynnością procesową o charakterze postulującym. Inicjuje on więc postępowanie przed sądem, stanowiąc konieczny impuls procesowy. Sąd jest w tym przypadku związany przede wszystkim zakresem wniosku i jego kierunkiem. Zakres związania sądu w rozstrzygnięciu zasadności tego wniosku wynika wprost z treści przepisu art. 263 § 4 k.p.k., określającego przesłanki stosowania środka zapobiegawczego. Dokonując rozstrzygnięcia, sąd rozważa spełnienie przesłanek tam wskazanych, zaś zgodnie z zasadą prawdy materialnej (art. 2 § 2 k.p.k.) w razie stwierdzenia ich wystąpienia jest zobowiązany do uznania zasadności wniosku. Tym samym rozpoznanie wniosku ma na celu ustalenie istnienia podstaw do stosowania środka zapobiegawczego.

W brzmieniu zaskarżonego przepisu nie sposób doszukać się treści, z którą skarżący wiąże naruszenie jego praw procesowych. Zgodnie z przepisem art. 263 § 4 k.p.k. przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 art. 263 k.p.k., może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora apelacyjnego - jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną oskarżonego, przedłużającym się opracowywaniem opinii biegłego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego. Przepis ten określa więc tryb i podstawy przedłużenia tymczasowego aresztowania. Nie zawiera on jednak żadnych rozwiązań dotyczących zakresu związania lub braku związania sądu zakresem samego uzasadnienia wniosku. Przepis ten określa jedynie przesłanki, których stwierdzenie obliguje sąd do przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania. Tym samym to właśnie wspomniane przesłanki są podstawą rozstrzygnięcia sądu. Kwestia związania bądź braku związania sądu zakresem uzasadnienia złożonego wniosku procesowego, skargi zasadniczej lub etapowej, wynika zaś nie tyle z treści zaskarżonego przepis, ile z przepisów określających zakres orzekania sądu oraz zakres jego związania treścią wniosków procesowych albo wyłącznie ich uzasadnień. Wykracza więc poza zakres zaskarżenia w niniejszej skardze konstytucyjnej.

Za oczywiście bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia prawa do rozpoznania zażalenia na postanowienie o przedłużeniu tymczasowego aresztowania przez bezstronny, niezależny i niezawisły sąd przez przepis art. 263 § 5 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem na postanowienia sądu apelacyjnego wydane na podstawie § 4, a więc dotyczące przedłużenia tymczasowego aresztowania powyżej terminów określonych w art. 263 § 2 i 3 k.p.k. przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów. Skarżący upatruje naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji w sytuacji, w której rozstrzygnięcie podjęte przez sędziego sądu apelacyjnego kontroluje skład trzech sędziów tego samego sądu.

Trybunał wielokrotnie wskazywał na stanowisko zajęte w wyroku z 16 listopada 1999 r. (SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158), iż konstytucyjna kwalifikacja konkretnych środków zaskarżenia musi uwzględniać całokształt unormowań determinujących przebieg danego postępowania. W szczególności konieczne jest zarówno odniesienie do rodzaju sprawy rozstrzyganej w danym postępowaniu, struktury i charakteru organów podejmujących rozstrzygnięcie, jak i wreszcie konsekwencji oddziaływania innych zasad i norm konstytucyjnych, w szczególności zaś konstytucyjnej zasady prawa do sądu.

Treść przepisu art. 176 Konstytucji wyraża zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Zauważyć należy jednak, że przepis ten umieszczony został w rozdziale VIII Konstytucji „Sądy i Trybunały”. Wyrażający zasadę dwuinstancyjności przepis art. 176 ust. 1 Konstytucji jest przede wszystkim przepisem o charakterze ustrojowym, organizacyjnym, a tym samym w toku kontroli dokonywanej w trybie skargi konstytucyjnej - ze względu na jej zakres wynikający z art. 79 ust. 1 Konstytucji - ma znaczenie uzupełniające i pomocnicze. Podstawowe znaczenie z punktu widzenia ochrony praw i wolności jednostki w trybie skargi konstytucyjnej ma przepis art. 78 Konstytucji, zawarty w rozdziale II ˝Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela˝. To właśnie ten przepis ma zasadnicze znaczenie dla oceny poziomu gwarancji procesowych uczestnika postępowania. Tymczasem przepis art. 78 Konstytucji, wyrażający prawo, z którym w istocie wiąże skarżący swoje zarzuty nie został wskazany jako wzorzec kontroli w niniejszej sprawie.

Przepis ten przewiduje także wyjątki od realizacji prawa do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, które w zależności od charakteru postępowania mogą mieć różną postać. Znaczenie ma więc po pierwsze, że postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania jest rozstrzygnięciem niezwiązanym z głównym nurtem postępowania w sprawie, lecz stanowi samodzielne postępowanie dodatkowe. Jest to więc postępowanie incydentalne, zapadające w trakcie toczącego się postępowania karnego. Zapewnić ma prawidłowość stosowania szczególnego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. Po drugie, realizując funkcje gwarancyjne wobec podejrzanego, przewidziano w sprawach przedłużenia tymczasowego aresztowania powyżej 12 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym konieczność orzekania o jego zasadności przez najbardziej kwalifikowany z sądów wchodzących w skład systemu sądownictwa powszechnego - sąd apelacyjny. Zapewnia on najwyższą z możliwych gwarancję rzetelności, niezawisłości i kompetencji. Po trzecie, zażalenie na postanowienie wydane w pierwszej instancji w składzie jednego sędziego rozpatruje sąd w kwalifikowanym trzyosobowym składzie. Uznać należy, że zarzuty skarżącego, wskazujące na ryzyko osobistych lub towarzyskich powiązań sędziów mogących wpłynąć na treść rozstrzygnięcia, nie zasługują na uwagę zarówno ze względu na ustrojową pozycję i niezależność sędziowską, jak również na instytucję wyłączenia sędziego w razie wystąpienia okoliczności mogących wpłynąć na bezstronność sędziego.

Te wszystkie wskazane powyżej regulacje przesądzają o tym, że wiązane z treścią art. 176 ust. 1 Konstytucji zarzuty naruszenia bezstronności i niezawisłości są oczywiście bezzasadne. Skarżący, pomimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego, nie wskazał, na czym w jego przekonaniu polega naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji, wiążąc je jedynie z zarzutami dotyczącymi art. 176 ust. 1 Konstytucji. Okoliczność ta stanowi więc podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

2