Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2007-07-18 - SK 55/06
Repertorium:SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych (wobec których nie wydano postanowienia o odmowie nadania im dalszego biegu).
Sygnatura:SK 55/06
Tytuł:Postanowienie z dnia 2007-07-18
Publikacja w Z.U.Z.U. 2007 / 7A / 93

93/7/A/2007

POSTANOWIENIE

z dnia 18 lipca 2007 r.

Sygn. akt SK 55/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz - przewodniczący

Zbigniew Cieślak

Marian Grzybowski - sprawozdawca

Ewa Łętowska

Bohdan Zdziennicki,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca 2007 r., skargi konstytucyjnej Anety Mroczkowskiej o zbadanie zgodności:

art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) ze względu na zbędność wydania orzeczenia.

UZASADNIENIE

I

1. Skargą konstytucyjną z 26 kwietnia 2006 r. skarżąca Aneta Mroczkowska zakwestionowała zgodność art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna wiąże się z następującym stanem faktycznym.

Wyrokiem z 6 lipca 2004 r. (sygn. akt XVI GC 673/03) Sąd Okręgowy w Warszawie, XVI Wydział Gospodarczy, oddalił powództwo przeciwko skarżącej. Na skutek apelacji strony powodowej, wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie został zmieniony wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, I Wydziału Cywilnego, z 7 czerwca 2005 r. (sygn. akt I ACa 1114/04) na niekorzyść skarżącej. W związku z tym rozstrzygnięciem skarżąca wniosła skargę kasacyjną.

Sąd Najwyższy postanowieniem z 13 stycznia 2006 r. (sygn. akt I CSK 162/05) odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Uzasadniając zarzut niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżąca wskazała na ten aspekt zasady prawa do sądu, z którego wynika prawo do „sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Jednocześnie skarżąca podkreśliła, że zasada wyrażona w art. 45 ust. 1 Konstytucji jest bezpośrednio związana z zasadą zaufania do prawa, będącą składnikiem zasady państwa prawa, ujętą w art. 2 Konstytucji.

W ocenie skarżącej niezgodność art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji wynika co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, zakwestionowane przepisy pozbawiają Sąd Najwyższy cech władzy sądowniczej. Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości zakłada - w świetle art. 45 ust. 1 Konstytucji - służebną funkcję sądu (w tym Sądu Najwyższego) w stosunku do stron. Jeżeli ustawodawca zwykły decyduje się na uregulowanie instancji kasacyjnej lub wprowadzenie nadzwyczajnych środków wzruszania orzeczeń sądowych, to musi, zdaniem skarżącej, mieć na względzie taki właśnie charakter prawa do sądu. Nie da się zatem sprawowania wymiaru sprawiedliwości oddzielić od indywidualnej sytuacji strony postępowania i nie da się go sprowadzić dla realizacji innych niż sprawiedliwość kryteriów. Oznacza to, że środki zaskarżenia służące stronie w postępowaniu cywilnym - zwyczajne i nadzwyczajne - mają służyć realizacji jej interesu i mogą co najwyżej podlegać ograniczeniom wynikającym z ich nadzwyczajnego charakteru. Ma to szczególne znaczenie dla sporów cywilno-prawnych, powstających na tle stosunków prawnych opartych na zasadzie równorzędności.

Zdaniem skarżącej, obecna regulacja przedsądu nie zapewnia zachowania powyższych wymogów konstytucyjnej tożsamości sądu w toku postępowania kasacyjnego. Zamiast prawa do uruchomienia procedury sądowej służącej ochronie praw jednostki wprowadza procedurę służącą wyłącznie ochronie interesu publicznego lub stawia skarżącego w sytuacji dyskryminującej w porównaniu z innymi skarżącymi.

Po drugie, w przekonaniu skarżącej, dopuszczalność wydania przez Sąd Najwyższy, na podstawie art. 3989 § 2 k.p.c. postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania bez pisemnego uzasadnienia, na posiedzeniu niejawnym, narusza zasadę „sprawiedliwości proceduralnej” wynikającą z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowane uregulowanie sprawia, że strona procesowa nie ma możliwości zrealizowania prawa do bycia wysłuchanym, uzyskania informacji o rzeczywistych powodach nieprzyjęcia wniesionej przez nią skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz powoduje całkowitą nieprzewidywalność dla uczestnika postępowania jego pozycji procesowej po wniesieniu skargi kasacyjnej.

Powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, skarżąca wskazała, że co prawda Konstytucja nie gwarantuje prawa rozpoznania każdej sprawy w trzech instancjach, jednak ustawodawca, kreując instytucję kasacji, musi respektować zasady sprawiedliwości proceduralnej oraz zasady przyzwoitej legislacji. Konstytucyjny standard sprawiedliwej procedury sądowej stosuje się zatem nie tylko do postępowania w pierwszej i drugiej instancji, odnosi się on bowiem także do postępowań nadzwyczajnych, w tym - postępowań kasacyjnych.

Skarżąca podkreśliła jednocześnie, że art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 w kontekście § 2 zdanie drugie k.p.c. narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ posługuje się zwrotami niedookreślonymi, pozwalającymi Sądowi Najwyższemu na całkowitą dowolność przy podejmowaniu decyzji o przyjęciu bądź odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, przy jednoczesnym braku informacji o motywach takiej decyzji.

W ocenie skarżącej ustawa powinna zatem formułować precyzyjne kryteria, od których spełnienia zależy przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania oraz określać wymóg jawnego podania przyczyn decyzji przez Sąd Najwyższy w ramach przedsądu.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: Rzecznik) w piśmie z 18 sierpnia 2006 r. zajął stanowisko, że art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rzecznik postanowił nie przystępować do skargi konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 3989 § 1 pkt 1, 2 i 4 oraz § 2 zdanie pierwsze k.p.c.

Przystępując do niniejszej skargi, Rzecznik, jako wzorzec kontroli wskazał dodatkowo, oprócz wzorców zawartych w skardze Anety Mroczkowskiej, art. 31 ust. 3 Konstytucji. Rzecznik oparł się tu na linii orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego, który dopuszcza doprecyzowanie przez Rzecznika konstytucyjnego wzorca kontroli pod warunkiem zachowania tożsamości przedmiotu kontroli. W postępowaniu wywołanym niniejszą skargą Rzecznik uznał za konieczne i zasadne uściślenie wzorca wskazanego przez skarżącą, albowiem w jego ocenie zakres konstytucyjnego prawa do sądu wyznaczony jest również przez zasadę proporcjonalności.

Rzecznik podziela utrwalony w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego pogląd, że strony nie mają „roszczenia” do państwa o rozpoznanie każdej sprawy przez Sąd Najwyższy. Niemniej jednak, jeżeli ustawodawca - w wybranych przez siebie kategoriach spraw - uregulował dostęp do trzeciej instancji, a samo postępowanie odbywa się przed organem władzy sądowniczej, postępowanie to musi odpowiadać konstytucyjnym standardom rzetelnego procesu sądowego. Także to, że od lutego 2005 r. skarga kasacyjna nie jest już środkiem prawnym zwyczajnym, ale nadzwyczajnym, realizującym przede wszystkim funkcje publicznoprawne, nie oznacza absolutnej swobody w ukształtowaniu procedury kasacyjnej. Zdaniem Rzecznika ograniczenia są dopuszczalne, muszą być one jednak zgodne z zasadą proporcjonalności, wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Rozpoznawanie sprawy w przedsądzie charakteryzuje się znacznym uproszczeniem w stosunku do właściwego postępowania kasacyjnego. Zasadą jest rozpatrywanie sprawy przez jednego sędziego, na posiedzeniu niejawnym i bez udziału stron. Przy takim kształcie przedsądu kasacyjnego, uzasadnienie postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej staje się istotną gwarancją, niezbędną dla zapewnienia sprawiedliwej procedury. Wymaga tego nie tylko przedmiot sprawy podlegającej rozpoznaniu w przedsądzie kasacyjnym, ale przede wszystkim sam sposób ujęcia przez ustawodawcę przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Brak uzasadnienia tego właśnie postanowienia narusza tak fundamentalne w państwie prawnym zasady, jak: zasada jawności działania (przejrzystości) władzy publicznej, zasada przyzwoitej legislacji (nakaz tworzenia prawa wystarczająco jasnego i dookreślonego) czy zasada zaufania do państwa i tworzonego przez nie prawa. Tym samym regulacja zawarta w art. 3989 § 2 zdaniu drugim k.p.c. przekracza granice swobody ustawodawcy w kształtowaniu procedury sądowej i narusza wymienione wyżej wzorce konstytucyjne.

W ocenie Rzecznika właściwy poziom ochrony praw obywateli do rzetelnej procedury oraz realizacji ich konstytucyjnego prawa do sądu zapewniłoby jedynie wprowadzenie takich rozwiązań, dzięki którym obywatel uzyskiwałby od władzy sądowniczej jasny komunikat o motywach uzasadniających stanowisko sądu. Komunikat ten - choć oczywiście mógłby być zwięzły, skrótowy czy lakoniczny - powinien być jednak zindywidualizowany i konkretny, tj. odnoszący się do zagadnień przez stronę poruszanych.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W wyroku z 30 maja 2007 r. w sprawie o sygn. SK 68/06 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „Art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji”.

Sentencja tego wyroku została ogłoszona w Dzienniku Ustaw Nr 106, poz. 731 z 15 czerwca 2007 r.

W uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. SK 68/06 Trybunał Konstytucyjny uznał, że minimalne wymogi w zakresie rzetelnej, sprawiedliwej procedury wyznacza z jednej strony nakaz podmiotowego, a nie przedmiotowego traktowania uczestników postępowania, z drugiej zaś - zakaz arbitralnego działania sądu. Wymogi te konkretyzują: 1) nakaz wysłuchania stron, 2) konieczność ujawnienia w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia w stopniu umożliwiającym weryfikację sposobu myślenia sądu, a tym samym unikanie dowolności, czy wręcz arbitralności sądu, 3) zapewnienie przewidywalności dla uczestników postępowania przez odpowiednią spójność i wewnętrzną logikę mechanizmów, którym są poddani. Gwarancję braku arbitralności stanowi: 1) udział zainteresowanych podmiotów w postępowaniu, 2) zasada jawności postępowania oraz 3) wydawanie rozstrzygnięć zawierających rzetelne, weryfikowalne uzasadnienie.

W ramach przedsądu, jako szczególnego trybu rozpatrywania skarg kasacyjnych, dopuszczalne jest istnienie mniej rygorystycznych gwarancji procesowych (por. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2)

Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że w zakresie objętym skargą konstytucyjną rozpoznaną wyrokiem z 30 maja 2007 r. (sygn. SK 68/06) wyjątkowa procedura rozpoznawania skarg kasacyjnych w ramach przedsądu nie spełnia wymogów rzetelnej, sprawiedliwej procedury. Najstaranniejsze nawet badanie przez Sąd Najwyższy skarg kasacyjnych w ramach przedsądu nie gwarantuje należytej przejrzystości decyzji procesowych o nieprzyjęciu ich do rozpoznania ze względu na nieuczestniczenie stron w takim postępowaniu i nieweryfikowalność wydawanych w tych sprawach postanowień ze względu na brak ich uzasadnienia.

Ze względu na nagromadzenie ograniczeń praw stron (w tym w szczególności nieprzejrzystość decyzji procesowych podejmowanych przez Sąd Najwyższy w ramach przedsądu), uregulowanie pomieszczone w art. 3989 § 2 zdaniu drugim k.p.c. Trybunał Konstytucyjny uznał za nieproporcjonalne. Podkreślił przy tym, że zasadnicze zastrzeżenia budzi nałożenie się na siebie trzech elementów wykluczających informacyjny obowiązek Sądu Najwyższego: niejawność dla stron postępowania, w ramach którego zapada decyzja nieprzyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, zwolnienie Sądu Najwyższego z obowiązku sporządzenia uzasadnienia takiej decyzji procesowej oraz posłużenie się ocennymi przesłankami, od spełnienia których zależy przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Powodem stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności poddanego kontroli przepisu była kumulacja w instytucji przedsądu kilku nieproporcjonalnych ograniczeń wyłączających obowiązek informacyjny Sądu Najwyższego. Z perspektywy konstytucyjnej niemożliwy jest bowiem do zaakceptowania stan przyjęty na gruncie k.p.c., wyłączający wszelkie możliwe tu instrumenty zapewniające przejrzystość orzekania, tj. zarówno obowiązek uzasadniania postanowień o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, jak i orzekanie w tej sprawie na posiedzeniu jawnym.

2. Rozstrzygnięcie podjęte w sprawie o sygn. SK 68/06 nie pozostaje bez znaczenia dla niniejszego postępowania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne.

W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zbędność orzekania zachodzi, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli, pod kątem jego zgodności z Konstytucją, w innej sprawie (zob. np. postanowienie TK z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 60 oraz powołane tam orzeczenia). Sam fakt wcześniejszego wydania orzeczenia stwierdzającego niekonstytucyjność danego przepisu powoduje przewidzianą w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK zbędność powtórnego orzekania w dotyczących go sprawach (zob. postanowienie TK z 7 czerwca 2005 r., sygn. SK 38/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 71).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny, dokonując praktycznej oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta wyrokiem w sprawie o sygn. SK 68/06 postanowił - na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK - umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji ze względu na zbędność wydania wyroku.

Ze względu na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

2

SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
SK 59/13   Postanowienie tymczasowe z dnia 2013-10-22
Z.U. 2013 / 7A / 113
SK 23/13   Postanowienie z dnia 2013-10-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 114
SK 15/13   Postanowienie z dnia 2013-10-08
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 109
SK 14/13   Wyrok z dnia 2013-10-22
Sporządzenie uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym, na które nie przysługuje środek zaskarżenia 2013..1428 z dnia 2013-12-03    
ISAP     RCL Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 100
SK 13/13   Postanowienie z dnia 2013-04-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 4A / 45
  • Adres publikacyjny: