Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2007-07-18 - SK 12/06
Repertorium:SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych (wobec których nie wydano postanowienia o odmowie nadania im dalszego biegu).
Sygnatura:SK 12/06
Tytuł:Postanowienie z dnia 2007-07-18
Publikacja w Z.U.Z.U. 2007 / 7A / 93

93/7/A/2007

POSTANOWIENIE

z dnia 18 lipca 2007 r.

Sygn. akt SK 12/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Liszcz - przewodniczący

Zbigniew Cieślak - sprawozdawca

Marian Grzybowski

Adam Jamróz

Marek Mazurkiewicz,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca 2007 r., połączonych skarg konstytucyjnych:

1) spółki Telkonet sp. z o.o. o zbadanie zgodności art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji,

2) Gerarda Wańka o zbadanie zgodności art. 3989 § 2 oraz art. 3983 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070 oraz z 2005 r. Nr 169, poz. 1417) umorzyć postępowanie w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) ze względu na zbędność wydania orzeczenia.

UZASADNIENIE

I

1.1. W skardze konstytucyjnej z 14 grudnia 2005 r., skarżąca spółka Telkonet sp. z o.o. zarzuca, że art. 3989 § 2 zdanie drugie ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

1.2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym.

Wyrokiem z 25 października 2004 r. (sygn. akt IX GC 1058/03) Sąd Okręgowy w Lublinie, Wydział IX Gospodarczy nakazał spółce Telkonet sp. z o.o. wydanie na rzecz Fundacji Pomocy Dzieciom „Uśmiech” sieci telewizji kablowej.

Skarżąca wniosła od wyroku z 25 października 2004 r. apelację zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 705 i art. 140 w związku z art. 705 k.c. oraz pominięcie art. 222 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.).

W wyniku rozpatrzenia apelacji Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny, wyrokiem z 20 kwietnia 2005 r. (sygn. akt I A Ca 124/05), uchylił zaskarżony wyrok w części i postępowanie umorzył, a w pozostałym zakresie apelację oddalił.

Następnie skarżąca złożyła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną, wnosząc o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i jego zmianę poprzez oddalenie powództwa, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy, postanowieniem z 28 października 2005 r. (sygn. akt III CSK 30/05), odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Postanowienie to, zgodnie z art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c., nie zawiera uzasadnienia.

1.3. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej z 14 grudnia 2005 r. skarżąca spółka Telkonet sp. z o.o. wskazuje na naruszenie prawa do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), którego realizacja wobec każdego czyje wolności lub prawa zostały naruszone stanowi jedną z przesłanek uznania Rzeczypospolitej za demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącej, do naruszenia powyższego prawa konstytucyjnego doszło wskutek zastosowania art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c., uniemożliwiającego zaskarżenie postanowienia Sądu Najwyższego z 28 października 2005 r. (sygn. akt III CSK 30/05) o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Brak możliwości zaskarżenia tego rodzaju postanowienia, co potwierdza również art. 394 i art. 3941 k.p.c., jest konsekwencją zwolnienia Sądu Najwyższego z obowiązku jego uzasadnienia.

Skarżąca ponadto wywodzi, że zwolnienie Sądu Najwyższego od obowiązku uzasadnienia postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania uniemożliwia jakąkolwiek weryfikację przedstawionego w skardze materiału pod względem jego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Obowiązek uzasadnienia przedmiotowego postanowienia oznaczałby konieczność wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy w szczególności, dlaczego w sprawie nie występuje istotne zagadnienie prawne albo dlaczego nie istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów - pomimo zgłaszanych w tej mierze wątpliwości przez pełnomocnika skarżąceej. Odpowiednie regulacje procesowe gwarantowałyby odniesienie się przez Sąd Najwyższy do każdego z warunków przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, wskazanych w art. 3989 § 1 pkt 1-4 k.p.c., co wyeliminowałoby możliwość przypadkowego pominięcia ustosunkowania się do przesłanek, które skarżąca spełniła. Zaznaczyć przy tym należy, że wysoki standard staranności formalnej i merytorycznej wymagany dla skutecznego złożenia skargi kasacyjnej powinien znacznie ułatwić Sądowi Najwyższemu sporządzenie uzasadnienia do postanowienia o odmowie przyjęcia takiej skargi do rozpoznania.

2.1. W skardze konstytucyjnej z 3 kwietnia 2006 r. Gerard Waniek wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 3989 § 2 oraz art. 3983 § 3 k.p.c. z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

2.2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym.

Postanowieniem z 31 stycznia 2005 r. (sygn. akt II Ns 2876/01) Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział II Cywilny stwierdził, że Andrzej Bucher i Alojzy Bucher nabyli w częściach równych przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1990 r. własność nieruchomości, obejmującej działkę nr 1380/47 o powierzchni 17 m2, która, zgodnie z projektem podziału sporządzonym przez geodetę Edwarda Stalę, z 9 września 2004 r., została wydzielona z działki nr 1268/47, dla której w Sądzie Rejonowym w Gliwicach prowadzona jest księga wieczysta KW nr 18446.

Skarżący Gerard Waniek, będący uczestnikiem powyższego postępowania jako właściciel nieruchomości, obejmującej działkę nr 1268/47, 11 marca 2005 r. wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach, Wydziału II Cywilnego. Skarżący zażądał albo zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że Andrzej Bucher i Alojzy Bucher nie nabyli przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1990 r. własności nieruchomości, obejmującej działkę nr 1380/47, albo uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez sąd pierwszej instancji.

W wyniku rozpoznania apelacji, Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział III Cywilny Odwoławczy, postanowieniem z 20 września 2005 r. (sygn. akt III Ca 450/05), oddalił apelację przyjmując, że poczynione przez Sąd Rejonowy w Gliwicach, Wydział II Cywilny ustalenia są prawidłowe.

Skarga kasacyjna Gerarda Wańka, skierowana do Sądu Najwyższego 9 grudnia 2005 r., opierała się przede wszystkim na zarzucie naruszenia prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1, art. 381 i art. 382 k.p.c. W ocenie skarżącego, naruszenie to polegało na wyciągnięciu z zebranego materiału dowodowego przez sąd drugiej instancji wniosków wykraczających poza ramy logiki formalnej, jak również na pominięciu części zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Sąd Najwyższy, postanowieniem z 31 stycznia 2006 r. (sygn. akt V CSK 21/06), odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Postanowienie to, zgodnie z art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c., nie zawiera uzasadnienia.

2.3. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej z 3 kwietnia 2006 r. skarżący Gerard Waniek zarzuca regulacji z art. 3989 § 2 k.p.c. naruszenie art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 45 Konstytucji. Powoduje ona bowiem sytuację, w której adresat postanowienia Sądu Najwyższego niezawierającego uzasadnienia nie jest w stanie ustalić, dlaczego jego racje nie zostały uwzględnione pomimo tego, że jest on przekonany o ich zasadności. Kwestionowany przepis w poważny sposób narusza zaufanie obywatela do państwa będące komponentem zasady państwa prawa (art. 2 Konstytucji), o ile oczywiście Sąd Najwyższy skorzysta ze stworzonej możliwości nieuzasadniania postanowienia o odmowie przejęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Natomiast fakt, iż takie orzeczenie wydaje jeden sędzia na posiedzeniu niejawnym, gdzie skarżący nie ma możliwości przedstawić bezpośrednio swoich racji sprawia, że ma on prawo powziąć wątpliwości co do rzetelności i prawidłowości rozstrzygnięcia jego sprawy.

Możliwość odstąpienia od uzasadnienia postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (art. 3989 § 2 k.p.c.) powoduje, że nie ma poszanowania interesu obywatela, który ma pełne prawo uznać, iż jego sprawa została potraktowana bez należytej wnikliwości i analizy. Obywatel musi w wypadku braku uzasadnienia postanowienia uwierzyć w zasadność rozstrzygnięcia, podczas gdy zasady państwa prawnego wymagają, aby obywatela przekonać o tym, że orzeczenia zapadają na podstawie prawa i zgodnie z prawem.

Zdaniem skarżącego, niezgodność art. 3989 § 2 k.p.c. z art. 2 Konstytucji wynika również z faktu, że kwestionowany przepis uniemożliwia realizację postulatu przejrzystości w działaniu władzy państwowej oraz w działaniu sądów, będącego częścią składową idei państwa prawnego. Należy bowiem pamiętać o funkcjach, jakie rzetelne uzasadnienie orzeczenia ma spełniać i o tym, że jest to istotny element prawa obywatela do rzetelnego procesu.

Kwestionowany art. 3989 § 2 k.p.c. narusza także art. 31 ust. 3 Konstytucji z uwagi na nieuzasadnione ograniczenie prawa obywatela z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Wyłączenie jawności postępowania nastąpiło nie tylko poprzez rozstrzyganie przez Sąd Najwyższy kwestii przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym, ale również poprzez wyłączenie obowiązku sporządzenia uzasadnienia postanowienia. Nie ma jednocześnie żadnej wartości czy interesu nadrzędnego nad prawem jednostki do jawnego rozpoznania sprawy, które uzasadniałyby wprowadzenie takiej konstrukcji. Ograniczenie przewidziane przez art. 3989 § 2 k.p.c. nie jest ani niezbędne dla ochrony jakiegokolwiek interesu ani też przydatne, wręcz przeciwnie - stoi w sprzeczności z prawem obywatela nie tylko do jawnego, ale i sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy.

Punktem wyjścia dla uzasadnienia niezgodności art. 3983 § 3 k.p.c. z art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji jest stwierdzenie, że skarżący wprawdzie nie zna przyczyn odmowy przez Sąd Najwyższy przyjęcia jego skargi kasacyjnej do rozpoznania, to jednak - z uwagi na powołane podstawy skargi kasacyjnej - ma on powody przypuszczać, że podstawą dla takiego orzeczenia był właśnie art. 3983 § 3 k.p.c. Zdaniem skarżącego, art. 3983 § 3 k.p.c. wprowadza ograniczenie uprawnienia obywatela w zakresie jego dostępu do sądu, które nie znajduje żadnego uzasadnienia w katalogu przyczyn z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W szczególności sprzeczna ze wskazanymi przepisami Konstytucji jest część art. 3983 § 3 k.p.c. stanowiąca, że podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące dokonanej przez sąd oceny dowodów. Takie bowiem rozwiązanie prowadzi do wyłączenia spośród skutecznych podstaw kasacyjnych naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przewidującego zasadę swobodnej oceny dowodów. Wobec tego, jeżeli nawet obywatel jest przekonany, że sąd dowolnie ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy, to nie może poddać orzeczenia tego sądu pod ocenę Sądu Najwyższego. Zatem kwestionowany art. 3983 § 3 k.p.c. niejako zwalnia sąd drugiej instancji od obowiązku dokonania oceny dowodów w ramach wyznaczonych przez granice swobodnej oceny dowodów. W rezultacie ocena ta może być nawet dowolna, skoro mechanizmu oceny dowodów przez sąd drugiej instancji nie można poddać kontroli w trybie nadzwyczajnego środka odwoławczego, jakim jest skarga kasacyjna. Takie rozwiązanie bezsprzecznie nie może być zgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje obywatelowi prawo do sądu i precyzuje, że ma to być sąd sprawiedliwy.

3. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 19 czerwca 2006 r. skarga konstytucyjna Gerarda Wańka została dołączona do skargi konstytucyjnej spółki Telkonet sp. z o.o., celem ich łącznego rozpoznania, ze względu na tożsamość przedmiotową.

4.1. Pismem z 13 kwietnia 2006 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej spółki Telkonet sp. z o.o., stwierdzając, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Uzasadnienie tego stanowiska Rzecznik przedstawił w piśmie z 28 kwietnia 2006 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich, powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, przypomina, że jednym z elementów składających się na pojęcie („istotę”) sprawiedliwej procedury jest „konieczność ujawnienia w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia, w stopniu umożliwiającym weryfikację sposobu myślenia sądu (i to nawet jeśli samo rozstrzygnięcie jest niezaskarżalne - legitymizacja przez przejrzystość), a więc unikania dowolności czy wręcz arbitralności w działaniu sądu” (wyrok TK z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2; postanowienie TK z 11 kwietnia 2005 r., sygn. SK 48/04, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 45).

W przekonaniu Rzecznika Praw Obywatelskich, przy obecnym kształcie postępowania kasacyjnego i przedsądu kasacyjnego, sporządzanie uzasadnienia postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania jest bezwzględnie konieczne z kilku dodatkowych powodów. Wymaga tego nie tylko waga „sprawy” podlegającej rozpoznaniu w przedsądzie kasacyjnym, lecz także sposób ujęcia przez ustawodawcę przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Brak uzasadnienia tego postanowienia narusza tak fundamentalne w państwie prawnym zasady, jak: zasada jawności działania (przejrzystości) władzy publicznej, zasada przyzwoitej legislacji (nakaz tworzenia prawa wystarczająco jasnego i „dookreślonego”) czy zasada zaufania do państwa i tworzonego przez nie prawa.

Uzasadniając powyższą konstatację Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdza, że obecnie obowiązujące przepisy k.p.c. nadają skardze kasacyjnej charakter instrumentu nie tyle wymiaru sprawiedliwości w indywidualnej sprawie, ale przede wszystkim instrumentu, za pomocą którego Sąd Najwyższy sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem sądów powszechnych w celu zapewnienia jednolitości wykładni oraz dalszego rozwoju prawa. Nie można zatem nie dostrzegać, że krąg potencjalnych adresatów orzeczenia Sądu Najwyższego obejmuje nie tylko strony postępowania, ale również „wszelkich uczestników debaty publicznej” - sądy powszechne, profesjonalnych pełnomocników, naukę prawa, glosatorów, media, jednym słowem - obywateli demokratycznego państwa prawa. W orzeczeniu wydanym na podstawie art. 3989 k.p.c. Sąd Najwyższy rozstrzyga bowiem w „sprawie” o znaczeniu publicznym, niezmiernie istotnym dla szerokiego kręgu opinii społecznej. Chociażby więc ze względu na wagę tej sprawy, konieczny byłby powrót do nakazu publicznego zakomunikowania motywów rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego. Z całą mocą należy zatem podkreślić, że swe funkcje publiczne Sąd ten realizuje nie tylko w tych sprawach, które doczekały się merytorycznego rozstrzygnięcia, ale także i w tych, które przez „filtr” przedsądu nie przeszły. Jedynie bowiem w tym postępowaniu może nastąpić dookreślenie przesłanek uzasadniających przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla również walor edukacyjny uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego wydanego na podstawie art. 3989 k.p.c. W chwili obecnej, biorąc pod uwagę niedookreślony i ocenny charakter „przesłanek przedsądu”, skarżący (profesjonalny pełnomocnik) nie ma żadnej możliwości dowiedzenia się, w jaki sposób te nieostre pojęcia są interpretowane przez Sąd Najwyższy i jak kształtuje się jego praktyka kasacyjna.

Podsumowując Rzecznik Praw Obywatelskich stwierdza, że na gruncie obecnie obowiązujących przepisów k.p.c., strona postępowania w przedmiocie przedsądu została pozbawiona szeregu gwarancji procesowych. „Wstępne” postępowanie kasacyjne odbywa się na posiedzeniu niejawnym, na które strona ani nie ma wstępu, ani nawet nie wie, kiedy się ono odbędzie. Jej prawo do „bycia wysłuchaną” sprowadza się do czysto formalnej możliwości złożenia pisma procesowego (skargi kasacyjnej), w którym przedstawi stanowisko w swojej sprawie. Tak więc skarżący nie ma żadnej możliwości „prowadzenia dialogu” z władzą, która rozstrzyga jego sprawę. Stronie odebrano również gwarancję - zabezpieczającą przed ewentualnym ryzykiem arbitralnego działania władzy sądowniczej - w postaci powinności „ujawnienia motywów rozstrzygnięcia, w sposób umożliwiający weryfikację sposobu myślenia sądu”. Zdaniem Rzecznika, tego rodzaju nagromadzenie ograniczeń prawa do rzetelnej procedury sądowej jest rażąco nieproporcjonalne w stosunku do wartości, jaką ustawodawca zamierzał chronić. Mało tego, tak niski poziom gwarancji proceduralnych skłania do oceny, że w postępowaniu w sprawie przedsądu ograniczenia te idą tak daleko, że naruszona tu została sama istota prawa skarżącego do rzetelnego ukształtowania procedury, a więc realizacji jego konstytucyjnego prawa do sądu (art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji).

4.2. W piśmie z 11 sierpnia 2006 r., w związku z dołączeniem skargi konstytucyjnej Gerarda Wańka do skargi konstytucyjnej spółki Telkonet sp. z o.o., Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu w sprawie połączonych skarg w zakresie dotyczącym wyłącznie art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. Jednocześnie Rzecznik podtrzymał stanowisko wyrażone w piśmie z 28 kwietnia 2006 r.

5. Stanowisko w sprawie połączonych skarg konstytucyjnych spółki Telkonet sp. z o.o. oraz Gerarda Wańka przedstawił Marszałek Sejmu w piśmie z 13 listopada 2006 r. W jego ocenie, art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji natomiast art. 3983 § 3 k.p.c. jest zgodny z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. W zakresie uzasadnienia niekonstytucyjności art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c., Marszałek Sejmu przedstawił argumentację tożsamą ze stanowiskiem Rzecznika Praw Obywatelskich.

Natomiast w odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 3983 § 3 k.p.c., Marszałek Sejmu podkreślił przede wszystkim nadzwyczajny charakter środka prawnego w postaci skargi kasacyjnej. Ograniczenie w art. 3983 k.p.c. podstaw jej wniesienia zostało ściśle zharmonizowane z charakterem postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi oznaczonym w art. 39813 § 2 k.p.c., a także z funkcją Sądu Najwyższego jako sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji). Skoro skarga kasacyjna stanowi instancję dodatkową, „niekonieczną”, to ani wyłączenie pewnych spraw spod kontroli kasacyjnej, ani ograniczenie możliwości powołania jako podstawy takiej skargi niektórych zarzutów, nie narusza prawa do sądu w kształcie nadanym przez Konstytucję.

6. Pismem z 14 lutego 2007 r. stanowisko w sprawie połączonych skarg konstytucyjnych przedstawił Prokurator Generalny. Wniósł on o stwierdzenie, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz że art. 3983 § 3 i art. 3989 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. są zgodne z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W uzasadnieniu Prokurator Generalny przypomina, że na mocy ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 13, poz. 98) zmieniony został charakter prawny kasacji w sprawach cywilnych - ze zwyczajnego środka prawnego stała się ona środkiem nadzwyczajnym, służącym od orzeczeń prawomocnych. Ma to znaczenie o tyle, że „(…) ustawodawca zawsze dysponuje szerszym marginesem swobody w wypadku środka nadzwyczajnego (to zaś nakazuje stosować łagodniejsze kryteria oceny konstytucyjności przepisów regulujących jego prawny reżim w ustawodawstwie zwykłym). Natomiast wstępna kontrola zwyczajnego środka odwoławczego musi być poddana większym ograniczeniom, gdy idzie o swobodę ustawodawcy i czynnika decydującego o dostępności kontroli” (wyrok TK z 31 marca 2005 r., sygn. SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29).

Mając powyższe na względzie Prokurator Generalny stwierdza, że wprawdzie art. 3983 § 3 k.p.c. ogranicza dostęp do kasacji, to jednak ograniczenie to nie narusza konstytucyjnego prawa do sądu, które - w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - nie obejmuje ani prawa do wniesienia kasacji, ani prawa do jej rozpoznania. Tak więc Konstytucja daje ustawodawcy zwykłemu pewną swobodę kreowania środków zaskarżenia orzeczeń zapadłych w drugiej instancji. W związku z tym, ustawodawca mógł - przy spełnieniu konstytucyjnego wymogu dwuinstancyjności - ukształtować zakres ich dopuszczalności wedle swego uznania (por. wyrok TK z 6 października 2004 r., sygn. SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89).

Przechodząc do oceny konstytucyjności art. 3989 § 2 k.p.c., Prokurator Generalny ponownie, nawiązując do wyroku Trybunału Konstytucyjnego o sygn. SK 26/02, przypomina, że Trybunał - oceniając instytucję przedsądu w sytuacji, gdy kasacja w sprawach cywilnych była jeszcze zwyczajnym środkiem odwoławczym - zwrócił uwagę na kumulację dwóch czynników wpływających negatywnie na społeczny odbiór tej instytucji, a mianowicie niejawność posiedzeń, na których Sąd Najwyższy orzekał w przedmiocie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, oraz schematyczność uzasadnień postanowień wydawanych w tej materii. Zdaniem Prokuratora Generalnego, w sprawie o sygn. SK 26/02 o niekonstytucyjności przedsądu nie przesądziła jednak ani niejawność posiedzeń Sądu Najwyższego, ani nieostrość pojęć, którymi ustawodawca posłużył się formułując przesłanki odmowy przyjęcia kasacji do rozpoznania, lecz właśnie schematyczność uzasadnień postanowień Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania i brak w tych uzasadnieniach odniesienia się do konkretnych okoliczności danej sprawy, które zdecydowały o kierunku rozstrzygnięcia w trybie przedsądu.

Powyższa ocena dokonana przez Trybunał Konstytucyjny pozostaje nadal aktualna, mimo zmiany charakteru kasacji w sprawach cywilnych. W ocenie Prokuratora Generalnego, obowiązująca regulacja - poprzez zwolnienie Sądu Najwyższego z obowiązku uzasadniania w ogóle postanowień o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania - ogranicza prawo strony do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy w stopniu niedopuszczalnym, nawet pomimo większej swobody ustawodawcy przy kształtowaniu środka nadzwyczajnego niż przy konstrukcji środka zwyczajnego.

7.1. W związku ze skargą konstytucyjną Gerarda Wańka z 3 kwietnia 2006 r. i na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK, pełnomocnik skarżącego skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach, Wydziału II Cywilnego z 31 stycznia 2005 r. (sygn. akt II Ns 2876/01), utrzymanego w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Gliwicach, Wydziału III Cywilnego Odwoławczego z 20 września 2005 r. (sygn. akt III Ca 450/05). W uzasadnieniu wniosku pełnomocnik skarżącego wskazał, że wykonanie przedmiotowego postanowienia wiązałoby się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego, gdyż wnioskodawcy, tj. Andrzej Bucher i Alojzy Bucher, na rzecz których zostało stwierdzone zasiedzenie części nieruchomości skarżącego, mogą żądać rozebrania płotu skarżącego, co spowodowałoby straty w wysokości 10000 zł wydatkowanych na postawienie tego płotu. Ponadto do wniosku o wydanie postanowienia tymczasowego dołączono wezwanie Sądu Rejonowego do uiszczenia przez Gerarda Wańka kwoty 2294,50 zł tytułem zwrotu kosztów opinii biegłego, pod rygorem wszczęcia egzekucji.

7.2. Trybunał Konstytucyjny, postanowieniem z 17 kwietnia 2007 r. (sygn. SK 12/06), wydanym na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK nie wstrzymał wykonania postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach, Wydziału II Cywilnego z 31 stycznia 2005 r. (sygn. akt II Ns 2876/01), utrzymanego w mocy postanowieniem Sądu Okręgowego w Gliwicach, Wydziału III Cywilnego Odwoławczego z 20 września 2005 r. (sygn. akt III Ca 450/05). W uzasadnieniu Trybunał podkreślił nadzwyczajny charakter postanowienia o wstrzymaniu bądź zawieszeniu wykonania orzeczenia, który to środek powinien być wykorzystywany jedynie wyjątkowo. Trybunał przypomniał również, że ratio legis unormowania z art. 50 ust. 1 ustawy o TK stanowi umożliwienie (w celach prewencyjnych) zawieszenia lub wstrzymania wykonania orzeczenia w związku z tym, że stwierdzenie niekonstytucyjności aktu normatywnego i jego uchylenie prowadzi do wszczęcia postępowania w przedmiocie zmiany treści powyższego orzeczenia. Natomiast w sprawie ze skargi konstytucyjnej Gerarda Wańka trudno jest wykazać istnienie bezpośredniego związku między ewentualnym pozytywnym dla skarżącego wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego i zmianą albo uchyleniem postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach z 31 stycznia 2005 r.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Kwestionowany w połączonych skargach konstytucyjnych spółki Telkonet sp. z o.o. i Gerarda Wańka art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. był już przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego pod kątem zgodności z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, czyli z tymi samymi wzorcami, które powołali skarżący w niniejszej sprawie.

Wyrokiem z 30 maja 2007 r. (sygn. SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Wyrok został ogłoszony w Dzienniku Ustaw Nr 106, poz. 731 z 15 czerwca 2007 r.

We wspomnianym wyżej wyroku, Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że wyjątkowa procedura rozpoznawania skarg kasacyjnych w ramach przedsądu nie spełnia wymogów rzetelnej procedury. Bowiem najstaranniejsze nawet badanie przez Sąd Najwyższy skarg kasacyjnych w ramach przedsądu nie gwarantuje należytej przejrzystości decyzji procesowych o nieprzyjęciu ich do rozpoznania ze względu na nieuczestniczenie stron w takim postępowaniu i nieweryfikowalność wydawanych w takich sprawach postanowień z powodu braku ich uzasadnienia. Ze względu na nagromadzenie ograniczeń praw strony (w tym w szczególności nieprzejrzystości decyzji procesowych podejmowanych przez Sąd Najwyższy w ramach przedsądu), uregulowanie pomieszczone w art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c jest w ocenie Trybunału Konstytucyjnego nieproporcjonalne.

Rozstrzygnięcie podjęte w sprawie o sygn. SK 68/06 ma istotne znaczenie dla niniejszego postępowania. Zgodnie bowiem z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zbędność orzekania zachodzi, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli, co do jego zgodności z Konstytucją, w innej sprawie (zob. postanowienie TK z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60 oraz powołane tam orzeczenia). Zważywszy na zaistnienie przesłanki ne bis in idem, w związku z wyrokiem z 30 maja 2007 r. w sprawie o sygn. SK 68/06, postępowanie w zakresie badania zgodności art. 3989 § 2 zdanie drugie k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 Konstytucji należało umorzyć ze względu na zbędność wydania orzeczenia. To wyczerpuje zakres zaskarżenia wskazany w skardze konstytucyjnej spółki Telkonet sp. z o.o. W odniesieniu do skargi konstytucyjnej Gerarda Wańka, Trybunał Konstytucyjny w pozostałym zakresie wypowie się w odrębnym orzeczeniu.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

8

SK | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
SK 59/13   Postanowienie tymczasowe z dnia 2013-10-22
Z.U. 2013 / 7A / 113
SK 23/13   Postanowienie z dnia 2013-10-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 114
SK 15/13   Postanowienie z dnia 2013-10-08
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 109
SK 14/13   Wyrok z dnia 2013-10-22
Sporządzenie uzasadnienia postanowienia wydanego na posiedzeniu niejawnym, na które nie przysługuje środek zaskarżenia 2013..1428 z dnia 2013-12-03    
ISAP     RCL Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 7A / 100
SK 13/13   Postanowienie z dnia 2013-04-23
Dokumenty w sprawie  
Z.U. 2013 / 4A / 45
  • Adres publikacyjny: