79/2/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 24 maja 2007 r.

Sygn. akt Ts 133/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Bohdan Zdziennicki,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Barbary Kordys o zbadanie zgodności:

1) art. 10 ust. 1 pkt 3 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318);

2) art. 1 § 2 i art. 8 § 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, ze zm.);

3) art. 61a ust. 5 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688, ze zm.) z;

art. 18, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 47 oraz art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 29 maja 2006 r. zarzucono, iż art. 10 ust. 1 pkt 3 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318; dalej: Konkordat), art. 1 § 2 i art. 8 § 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, ze zm.; dalej: k.r.o.) oraz art. 61a ust. 5 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688; dalej: p.o a.s.c.) są niezgodne z: art. 18, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 47 oraz art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Zaskarżone przepisy przewidują, że małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Duchowny, w obecności którego zostały złożone oświadczenia nupturientów, zobowiązany jest przekazać do u.s.c. zaświadczenie o zawarciu małżeństwa przed upływem pięciu dni od dnia zawarcia małżeństwa. Kierownik u.s.c. odmawia sporządzenia aktu małżeństwa, jeżeli zaświadczenie zostanie przekazane do u.s.c. po upływie pięciodniowego terminu.

Skarżąca podnosi, że taka regulacja skuteczności małżeństwa zawartego przed duchownym narusza określoną w art. 18 Konstytucji zasadę ochrony małżeństwa i rodziny. Małżeństwo zawarte przed duchownym w świetle wskazanych przepisów, zdaniem skarżącej, nie korzysta z żadnej ochrony. Niedochowanie terminu przekazania zaświadczenia przez duchownego powoduje, że małżeństwo takie staje się wyłącznie małżeństwem wyznaniowym. To samo odnosi się do zasady ochrony rodziny. Przesłanki skuteczności małżeństwa zawartego przed duchownym wynikające z zaskarżonych przepisów prowadzą w opinii skarżącej także do naruszenia prawa do dziedziczenia wynikającego z art. 21 i art. 64 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji. Osoba będąca małżonkiem zmarłego jedynie według prawa wyznaniowego nie jest powołana do dziedziczenia ustawowego. W sytuacji braku sporządzenia aktu małżeństwa następuje więc faktyczne „wydziedziczenie”, nieznajdujące uzasadnienia ani w woli spadkodawcy lub spadkobiercy, ani w orzeczeniu sądowym. Skarżąca podnosi ponadto, że zaskarżone przepisy pozostają w sprzeczności z art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji, tj. naruszają zarówno zasadę równości, jak i zasadę niedyskryminacji. W ich świetle małżeństwo zawierane przed duchownym traktowane jest gorzej i są w stosunku do niego stawiane wyższe wymagania niż w stosunku do małżeństwa zawieranego w sposób włącznie świecki. Skarżąca zarzuca również, że naruszone zostało jej prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, wynikające z art. 47 Konstytucji, w ten sposób, że uzależnienie ważności małżeństwa zawartego przed duchownym prowadzi do niepewności małżonków co do pozostawania w legalnym związku małżeńskim, a nawet zniweczenia ich woli zawarcia takiego związku. Dodatkowo skarżąca wskazuje, że regulacje te naruszają art. 2 Konstytucji i godzą w zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przezeń prawa, jak również nie spełniają wymogu określoności prawa i rodzą wątpliwości praktyczne i teoretyczne.

W wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 września 2006 r. skarżąca podtrzymała zarzut, że uzależnienie skuteczności małżeństwa zawartego przed duchownym od doręczenia przez niego zaświadczenia w przepisanym terminie oraz sporządzenia aktu małżeństwa narusza jej prawo do dziedziczenia w ten sposób, że wyłącza skarżącą z kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłym partnerze. W odniesieniu do prawa do prywatności skarżąca wskazała, że zaskarżone przepisy naruszają autonomię jednostki w zakresie, w jakim ma ona prawo żądać od władzy publicznej i innych podmiotów nieingerencji w jej własne sprawy oraz prawo do kształtowania sfer swojego życia według własnego wyboru i przekonania. Wprawdzie przepisy nie naruszają samej niezależności decyzji skarżącej o zawarciu związku małżeńskiego, ale uzależniają jej skuteczność nie tylko od decyzji zainteresowanej, ale również od prawidłowości postępowania innej osoby - duchownego celebransa.

Skarga konstytucyjna została wniesiona po prawomocnym oddaleniu kasacji skarżącej przez Sąd Najwyższy postanowieniem z 16 listopada 2005 r. (sygn. akt V CK 325/05) w sprawie o ustalenie treści aktu stanu cywilnego. Skarżąca oraz zmarły 10 listopada 2003 r. Jan Tomoszek (John Thomson) złożyli 26 października 2003 r. oświadczenia o zawarciu związku małżeńskiego przed duchownym Kościoła Katolickiego - księdzem Andrzejem Sobaszkiem, wyrażając zarazem wolę, by małżeństwo to wywarło także skutki w prawie polskim. Małżeństwo zostało zawarte w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia Jana Tomoszka, w związku z czym, na podstawie art. 9 § 2 k.r.o. nupturienci nie przedstawili stosownych zaświadczeń o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa wydanych przez u.s.c. Duchowny nie przekazał do u.s.c. zaświadczenia o zawarciu małżeństwa przez skarżącą i Jana Tomoszka, uzasadniając to przekonaniem, że brak uprzednich zaświadczeń wydanych nupturientom przez u.s.c. prowadzi do braku skuteczności małżeństwa przed nim zawartego na gruncie prawa polskiego. W dniu 22 czerwca 2004 r. kierownik u.s.c. w Sosnowcu wydał decyzję odmawiającą sporządzenia aktu małżeństwa pomiędzy skarżącą i Janem Tomoszkiem (sygn. akt USC.MZ.0153-1/04). Wniosek skarżącej o ustalenie treści aktu stanu cywilnego został oddalony postanowieniem Sądu Rejonowego w Sosnowcu z 18 sierpnia 2004 r. (sygn. akt II Ns 698/04). Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z 30 grudnia 2004 r. (sygn. akt III Ca 523/04) oddalił apelację skarżącej. Sądy przyjęły, że niedochowanie przez duchownego pięciodniowego terminu do dostarczenia zaświadczenia o zawarciu małżeństwa powoduje, że małżeństwo w rozumieniu prawa polskiego nie zostało zawarte, tym samym niedopuszczalne jest sporządzenie aktu małżeństwa. Skarżąca wniosła od tego postanowienia kasację podnosząc, że błędne przekonanie duchownego co do skuteczności małżeństwa na gruncie prawa polskiego stanowi siłę wyższą uzasadniającą zawieszenie terminu do dostarczenia zaświadczenia o zawarciu małżeństwa. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazanego powyżej postanowienia z 16 listopada 2005 r. wskazał, że okoliczność przywołana przez skarżącą nie jest przejawem siły wyższej oraz podtrzymał stanowisko Sądu Okręgowego, w myśl którego niedochowanie przez duchownego pięciodniowego terminu dostarczenia dokumentów do u.s.c. powoduje, że małżeństwo w rozumieniu prawa polskiego nie zostało zawarte.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wystąpić ze skargą konstytucyjną, kwestionując w niej przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach lub wolnościach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka prawnego precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 46 ust. 1 tej ustawy, skargę konstytucyjną wnieść można po wyczerpaniu przez skarżącego przysługującej w sprawie drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Odmowa nadania niniejszej skardze dalszego biegu uzasadniona jest niespełnieniem przez skarżącą wskazanej przesłanki. Art. 61a ust. 5 p.o a.s.c. przewiduje, że kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia sporządzenia aktu małżeństwa, jeżeli zaświadczenie o zawarciu małżeństwa przed duchownym przekazano do urzędu stanu cywilnego po upływie pięciodniowego terminu określonego w art. 8 § 3 k.r.o. Jeżeli kierownik u.s.c. odmawia sporządzenia aktu małżeństwa zawartego w opisany sposób, powiadamia na piśmie osobę zainteresowaną o przyczynach odmowy (art. 7 ust. 2 pkt 4 p.o a.s.c.). Zawiadomienie to nie powinno mieć charakteru decyzji administracyjnej i w związku z tym podlegać zaskarżeniu w trybie administracyjnym. Art. 7 ust. 2 in fine p.o a.s.c. przewiduje natomiast, że osoba zainteresowana w terminie 14 dni od dnia doręczenia jej pisma kierownika urzędu stanu cywilnego może wystąpić z wnioskiem do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę urzędu stanu cywilnego o rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez kierownika urzędu stanu cywilnego uzasadniają odmowę dokonania czynności. Mimo takiego stanu prawnego Kierownik u.s.c. w Sosnowcu odmawiając skarżącej sporządzenia aktu małżeństwa, wydał decyzję administracyjną, pouczając skarżącą o prawie odwołania się od niej do Wojewody Śląskiego w Katowicach. Mimo to skarżąca nie wniosła ani wniosku do sądu rejonowego w trybie art. 7a ust. 2 in fine p.o a.s.c. (jak wyjaśniła w piśmie z 25 października 2006 r.), ani też odwołania od decyzji Kierownika u.s.c. w Sosnowcu do Wojewody Śląskiego, w konsekwencji czego nie skorzystała również z dalszych środków w postępowaniu sądowoadministracyjnym (wg oświadczania skarżącej zawartego w piśmie z 22 grudnia 2006 r. nadesłanym w wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2006 r.). Droga prawna przysługująca w sprawie będącej przedmiotem rozważań nie została tym samym wyczerpana i niedopuszczalne jest nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Nie zmienia tej oceny okoliczność, że skarżąca wniosła wniosek o ustalenie treści aktu stanu cywilnego, oparty, jak wskazały sądy orzekające, na innej podstawie prawnej, tj. art. 32 pkt 2 p.o a.s.c., przewidującego ustalenie treści aktu małżeństwa, gdy nie został on sporządzony i nie można go sporządzić w trybie przewidzianym ustawą. Do naruszenia prawa skarżącej do decydowania o życiu osobistym doszło już bowiem z chwilą wydania decyzji o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa; skarżąca winna była zatem skorzystać ze środków prawnych przysługujących jej w postępowaniu, w którym przedmiotem kontroli byłaby ta decyzja. Dopiero po jego zakończeniu spełniona byłaby przesłanka wyczerpania drogi prawnej, przewidziana w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Stąd na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 46 ustawy o TK należy odmówić dalszego biegu skardze konstytucyjnej.