83/2/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia15 lutego 2007 r.

Sygn. akt Ts 197/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Beaty Blanckenstein w sprawie zgodności:

art. 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 5, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 30 lipca 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 56 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 5, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 7 marca 2006 r. (sygn. akt VII W 1032/05) Sąd Rejonowy w Kaliszu odmówił przyznania skarżącej statusu oskarżyciela posiłkowego. Zarządzeniem z 31 marca 2006 r. sędzia Sądu Rejonowego w Kaliszu odmówił przyjęcia zażalenia jako niedopuszczalnego z mocy ustawy. Postanowieniem z 5 czerwca 2006 r. (sygn. akt IV Waz 1-12/06) Sąd Okręgowy w Kaliszu - IV Wydział Karny Odwoławczy utrzymał w mocy zaskarżone zażalenie.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 56 § 3 k.p.k., w zakresie, w jakim wskazuje, że na postanowienie sądu dotyczące odmowy uznania osoby za oskarżyciela posiłkowego, ze względu na fakt, że nie jest pokrzywdzonym w postępowaniu karnym, nie przysługuje zażalenie, narusza zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego i zamyka drogę do zmiany wadliwego orzeczenia. Ponadto podniosła, że przez uniemożliwienie skarżącej udziału w postępowaniu zostało naruszone jej prawo do ochrony własności (art. 64 i art. 21 ust. 1 Konstytucji), a ponadto została w ten sposób pozbawiona możliwości działania w imieniu dobra wspólnego, doszło wiec do naruszenia art. 5 Konstytucji.

Ponadto w piśmie procesowym z 19 września 2006 r., skarżąca wezwana do dokładnego określenia sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności, wyrażonych w art. 5, art. 21 ust. 1, art. 64 i art. 176 ust. 1 Konstytucji, wskazała, że zaskarżony przepis jest niezgodny z zasadą „wieloinstancyjności postępowania sądowego”. Ponadto podniosła, że utrzymanie tego przepisu jest niezgodne z art. 21 ust. 1 Konstytucji, który zobowiązuje chronić własność prywatną, a także uniemożliwiając zaskarżenie decyzji o odmowie przyznania statusu pokrzywdzonego właściciela, sprzeczny jest z ochroną własności wynikającą z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Niemożność zaskarżenia postanowienia uniemożliwia także realizację prawa domagania się zapewnienia ochrony środowiska i bezpieczeństwa obywateli, o których mowa w art. 5 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów.

Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest ustalenie, że żaden ze wskazanych przez skarżącą przepisów Konstytucji nie może stanowić w niniejszej sprawie samodzielnego bądź adekwatnego wzorca kontroli.

Zgodnie z art. 5 Konstytucji Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Art. 5 Konstytucji nie zawiera jednak żadnych bezpośrednich praw i wolności, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, mogących stanowić samodzielny wzorzec kontroli. Określa jedynie funkcję państwa, czyli zasadnicze kierunki i cele jego działania. Wymienienie tych funkcji jest rzeczą bardzo istotną, gdyż z nich wynikają konkretne kompetencje i zadania organów państwowych w ogóle, a przede wszystkim tych, które powołuje sama Konstytucja (zob. komentarz do art. 5 Konstytucji [w:] W. Skrzydło, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2002). Jednakże, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnych przepisach wskazujących zasadnicze dla istnienia państwa funkcje, lecz w konkretnych postanowieniach Konstytucji określających prawa i wolności obywatelskie, zawarte w rozdziale II Konstytucji (por. wyroki TK z: 23 listopada 1998 r., sygn. SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114; 10 lipca 2000 r., sygn. SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Skarżąca wskazuje także na art. 21 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji. Należy w związku z tym przypomnieć, że przepis art. 21 ust. 1 Konstytucji, zawarty wśród postanowień ogólnych ustawy zasadniczej (rozdział I „Rzeczpospolita”), stanowi, że „Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia”. Regulację powyższą konkretyzują przepisy art. 64 Konstytucji. Przepis art. 64 ust. 1 Konstytucji przyznaje każdemu „prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia”. Objęcie wszystkich tych praw ochroną konstytucyjną wynika z treści art. 64 ust. 2, kładącego nacisk na równość tej ochrony. Z kolei ust. 3 tego artykułu, wskazany jako wzorzec zbadania konstytucyjności art. 292 k.c., dopuszcza możliwość ustawowego ograniczenia własności, nienaruszającego wszakże istoty tego prawa.

W orzecznictwie TK utrwalony jest pogląd, wedle którego z nakazu ochrony własności oraz innych praw majątkowych statuowanych w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji wynikają określone obowiązki dla ustawodawcy zwykłego: obowiązek pozytywny stanowienia przepisów i procedur udzielających ochrony prawnej prawom majątkowym i obowiązek negatywny powstrzymywania się od regulacji, które owe prawa mogłyby pozbawiać ochrony prawnej lub też ochronę tę ograniczać (zob. wyroki z: 13 kwietnia 1999 r., sygn. K. 36/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 40; 12 stycznia 1999 r., sygn. P. 2/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 2; 25 lutego 1999 r., sygn. K. 23/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 25, a także 12 stycznia 2000 r., sygn. P. 11/98, OTK ZU nr 1/2000, poz. 3; 19 grudnia 2002 r., sygn. K 33/02, OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 97; 11 września 2006 r., sygn. P 14/06, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 102). W świetle zarzutów skarżącej, związanych z treścią przepisu art. 56 § 3 k.p.k., dotyczącego kwestii procesowych, tj. zaskarżalności postanowienia o odmowie uznania osoby za oskarżyciela posiłkowego w toku postępowania sądowego, nie budzi wątpliwości, że wskazane przepisy Konstytucji nie stanowią adekwatnych wzorców kontroli. Zasady ochrony własności nie znajdują żadnego odniesienia do treści zaskarżonych przepisów. Co prawda, w konkretnej sytuacji odmowa przyznania statusu oskarżyciela posiłkowego i wynikająca z tego niemożność występowania w toku procesu w charakterze strony może być przez skarżącą rozumiana jako ograniczenie możliwości ochrony prawa własności. Jednak podkreślić należy, że nieporozumieniem jest utożsamianie prawa do ochrony własności z uprawnieniami do występowania w sprawie w charakterze strony postępowania. Zasadniczym przedmiotem przepisów art. 64 Konstytucji jest prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Tymczasem skarżąca odnosi je do reguł określających reguły postępowania sądowego, wykraczając tym samym poza zakres art. 64 Konstytucji.

Ponadto podkreślić należy, że pomimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego skarżąca nie podała argumentów uzasadniających naruszenie art. 64 Konstytucji, a w konsekwencji, nie dopełniła wymogów wynikających z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W szczególności bowiem, zarówno w skardze, jak i w piśmie procesowym nie doszło do wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych skarżącej przez kwestionowany przepis ustawy. Jak podkreślał wielokrotnie Trybunał Konstytucyjny, ustawowy wymóg wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych praw bądź wolności nie może sprowadzać się jedynie do przytoczenia treści odpowiedniego przepisu Konstytucji popartego lakonicznym i ogólnikowym uzasadnieniem. Obowiązek właściwego uzasadnienia przez skarżącego zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów stanowi konsekwencję nałożonego na niego przez ustawodawcę ciężaru dowodu, przedstawiana zaś argumentacja winna doprowadzić do obalenia przyjętego w systemie prawnym domniemania konstytucyjności i legalności przepisów prawa.

Skarżąca wskazuje ponadto, że zaskarżony przepis narusza art. 176 ust. 1 Konstytucji, jest bowiem niezgodny z zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego. Także i w tym zakresie, poza ogólnym odwołaniem się do treści art. 176 ust. 1 Konstytucji skarżąca, zarówno w skardze konstytucyjnej, jak i w piśmie uzupełniającym braki nie wskazała dokładnie argumentów uzasadniających naruszenie tego wzorca. Podkreślić jednak należy przede wszystkim, że przepis art. 176 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne, jest przepisem o charakterze ustrojowym, zawartym w rozdziale VIII Konstytucji - Sądy i Trybunały. Określa on przede wszystkim sposób organizacji sądów i nie może, zgodnie z przepisem art. 79 ust. 1 Konstytucji, stanowić samodzielnego wzorca kontroli w trybie skargi konstytucyjnej. Podniesione przez skarżącą zarzuty dotyczące braku instancji odwoławczej wiążą się zaś w istocie z art. 78 Konstytucji, zgodnie z którym „każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa”. Art. 78 Konstytucji zamieszczony w rozdziale drugim Konstytucji, poświęconym wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela, w części normującej środki ochrony wolności i praw, odnosi się zarówno do postępowania sądowego, jak i administracyjnego. „Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego z art. 78 zd. 1 Konstytucji można wywieść skierowany do prawodawcy postulat takiego kształtowania procedury, aby w miarę możliwości przewidziane w niej było prawo wniesienia przez stronę środka zaskarżenia” (wyrok TK z 3 lipca 2002 r., sygn. SK 31/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 49, s. 724). Natomiast odnoszący się tylko do postępowania sądowego art. 176 ust. 1 Konstytucji stanowi, że postępowanie to jest co najmniej dwuinstancyjne. Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszym orzecznictwie wskazywał, że „konstytucyjne prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwości proceduralnej” (wyrok TK z 16 listopada 1999 r., sygn. SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158, s. 813). „Ustawy regulujące postępowanie sądowe muszą w szczególności w sposób precyzyjny normować prawa stron oraz zaskarżanie orzeczeń sądowych” (wyrok TK z 19 lutego 2003 r., sygn. P 11/02, OTK ZU nr 2/A/2003, poz. 12, s. 166). Prowadzi to do wniosku, że zarzut naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji dotyczący, jak w sprawie skarżącej, braku środka odwoławczego, może być skutecznie podnoszony jedynie w kontekście art. 78 Konstytucji (por. wyrok z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14, s. 204-205). Skarżąca jednak nie wskazała art. 78 Konstytucji wśród podniesionych wzorców kontroli, zaś Trybunał zgodnie z obowiązującymi przepisami nie jest władny do dokonania rozszerzenia zakresu kontroli, jako że niedopuszczalna jest w tym zakresie kontrola o charakterze abstrakcyjnym.

W tym stanie rzeczy należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4