Money.plPrawoOrzecznictwo

Trybunał Konstytucyjny

Postanowienie z dnia 2006-12-06 - Ts 218/06
Repertorium:Ts | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - do rejestrowania skarg konstytucyjnych podlegających wstępnemu rozpoznaniu.
Sygnatura:Ts 218/06
Tytuł:Postanowienie z dnia 2006-12-06
Publikacja w Z.U.Z.U. 2008 / 2B / 56

POSTANOWIENIE

z dnia 6 grudnia 2006 r.

Sygn. akt Ts 218/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Wyrzykowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka Bąbki w sprawie zgodności:

1) art. 49 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 40 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 397 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w zw. z art. 50 § 1 zd. 3 ustawy, o której mowa w pkt. 1 z art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z dnia 25 sierpnia 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności przepisu art. 49 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej: u.s.p.) z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 40 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji; oraz niezgodności art. 397 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w zw. z art. 50 § 1 zd. 3 u.s.p. z art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Na rozprawie 16 listopada 2005 r. Sąd Rejonowy w Świdnicy - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem (sygn. IV P 261/05) nałożył na skarżącego grzywnę za obrazę sądu i naruszenie jego powagi przez użycie słowa „cyrk”. Postanowieniem z 23 maja 2006 r. Sąd Okręgowy w Świdnicy - VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił zażalenie na postanowienie z 16 listopada 2005 r.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis 49 § 1 u.s.p. prowadzi do nierównego traktowania w stosunku do postępowania przed sądami administracyjnymi, w którym karalność zachowań wymienionych w zaskarżonym przepisie nie obowiązuje. Zaskarżona regulacja wprowadza ponadto nieproporcjonalność w zakresie ustalenia górnego zagrożenia kary, przewidując jej górną granicę do wysokości dwukrotności najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników, podczas gdy w większości przypadków karalność za wykroczenie jest na niższym poziomie. Grzywna w tak określonej wysokości narusza zakaz okrutnego, nieludzkiego i poniżającego karania ze względu na cechę natychmiastowej wykonalności oraz jej wygórowaną wysokość. Brak dyrektyw wymiaru kary i jej blankietowość pozbawia skarżącego materialnoprawnego elementu „sprawiedliwościowego prawa do sądu”, a tym samym narusza prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym. Niezgodność art. 397 § 1 k.p.c. ze wskazanymi wzorcami polega na pozbawieniu skarżącego realnej możliwości przedstawienia swoich racji, nie zapewniając mu prawa do bycia wysłuchanym. Zaskarżony przepis uniemożliwia jawne rozpoznanie sprawy i przeprowadzenie dowodów na obronę, co narusza gwarancje prawa do obrony, a jednocześnie stanowi naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych, w szczególności zaś czy doszło do naruszenia zasady równości, prawa skarżącego do sądu, oraz jego prawa do obrony.

Analiza zarzutów podniesionych przez skarżącego oraz załączonych do akt sprawy orzeczeń zapadłych w toku postępowania prowadzi do wniosku, że podniesione zarzuty mają charakter oczywiście bezzasadny.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał Konstytucyjny w swych orzeczeniach, na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., sygn. K. 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., sygn. SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000 r., sygn. K. 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Istotą kwestionowanego przez skarżącego przepisu art. 49 § 1 u.s.p. jest możliwość natychmiastowego ukarania osoby, która narusza powagę, spokój czy porządek czynności sądowych. Kara zostaje wymierzona wtedy, gdy nie można inaczej przywrócić należytego porządku. Możliwość jej nałożenia jest środkiem pomocniczym dla sędziego przy utrzymywaniu spokoju na sali rozpraw i egzekwowaniu od osób występujących przed sądem właściwej formy postępowania. Zauważyć należy, że postępowanie o ukaranie karą porządkową wszczynane jest z urzędu, a prowadzi je sąd, który uznał, że jego powaga została działaniem strony naruszona. Celem stosowanej przez sąd procedury jest doprowadzenie do możliwie natychmiastowego przywrócenia porządku postępowania i zachowania stosownego do powagi sądu.

Treść zaskarżonego przepisu nie ma jednak związku z wymogami zapewnienia skarżącemu prawa do sądu, nie prowadzi bowiem do ograniczenia dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem, ponadto pozostaje bez związku z określeniem odpowiedniej procedury sądowej oraz z prawem do wyroku sądowego. Przepisów określających zasady postępowania w zakresie ukarania karą porządkową poszukiwać należy zatem w innych przepisach, w tym m.in. w art. 50 u.s.p., na które jednak nie wskazuje skarżący. Należy więc uznać, że art. 45 ust. 1 nie jest adekwatnym wzorcem kontroli w odniesieniu do zarzutów związanych z art. 49 § 1 u.s.p.

Za oczywiście bezzasadny uznać należy zarzut niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 40 Konstytucji. Oczywistym jest stwierdzenie, że art. 49 § 1 k.p.c. nie ma na celu poniżenia ukaranego, a jedynie przywrócenie porządku rozprawy. Postępowanie przed sądem rodzi dla jego uczestników zarówno szereg praw, jak i obowiązków. Jednym z podstawowych jest przestrzeganie odpowiedniej formy zachowania się i dostosowanie się do panujących zwyczajów. Osoba naruszająca powagę sądu powinna godzić się z możliwością poniesienia konsekwencji za swoje zachowanie, zaś kara porządkowa ma na celu jedynie ułatwić egzekwowanie przez sąd odpowiedniego postępowania.

Przepisowi art. 49 § 1 u.s.p. zarzucono również niezgodność z art. 31 ust. 3 i art. 32. ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 1 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej (np. wyrok z 14 grudnia 2005 r., sygn. SK 22/05, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 135). Art. 31 ust. nie może być wzorcem konstytucyjnym, gdyż nie wymienia żadnych praw i wolności, a jedynie możliwość ich ograniczenia, natomiast art. 32 ust. 1, jak wynika z konsekwentnego orzecznictwa TK, może być wzorcem konstytucyjnymi tylko wtedy, gdy towarzyszy innemu przepisowi, stanowiącemu samodzielny wzorzec kontroli w zakresie ochrony praw lub wolności.

Oczywiście bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji przez art. 397 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu niejawnym. Jak wskazał Trybunał w wyroku z 3 lipca 2002 r. (sygn. SK 31/01, OTK ZU nr 4/A/2002 poz. 49) orzekającym sądom przysługują pewne szczególne uprawnienia zapewniające utrzymanie powagi sądu. Owa konieczność utrzymania powagi sądu wynika z faktu, że w myśl art. 174 Konstytucji sądy wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, a działania i wypowiedzi stron postępowania nielicujące z powagą sądu, obraźliwe czy też zmierzające do jego poniżenia, uznane być muszą za wymierzone w jej powagę. Osoba naruszająca powagę, spokój lub porządek czynności sądowych liczyć musi się z konsekwencjami swych zachowań, w postaci upomnienia lub wydalenia z sali rozpraw, a w razie naruszenia „cięższego” albo ubliżenia sądowi, organom państwowym lub osobom biorącym udział w sprawie - z karą porządkową grzywny.

Zaznaczyć należy, że kwestia ukarania karą porządkową nie mogłaby się pojawić, gdyby określony podmiot pozbawiony był prawa do sądu. Wynika to z faktu, że konieczność ukarania strony karą porządkową może zachodzić tylko w razie skorzystania przez nią z prawa do sądu, a następnie niewłaściwego korzystania z tego prawa (na przykład poprzez zakłócanie porządku na rozprawie czy też używanie wyrażeń powszechnie uznanych za obelżywe). W tym aspekcie zatem prawo skarżącego nie zostało naruszone. Incydentalne postępowanie, zmierzające do ukarania osoby naruszającej powagę sądu lub porządek czynności sądowych albo ubliżającej sądowi lub innym organom, względnie używającej wyrazów obraźliwych jest konsekwencją działań strony postępowania wszczętego już wcześniej. Każdy korzystający z drogi sądowej obywatel musi brać pod uwagę następstwa swych działań godzących w porządek prawny.

Przepisowi art. 397 § 1 k.p.c. zarzucono nierespektowanie konstytucyjnej gwarancji sprawiedliwości proceduralnej postępowania sądowego oraz łamanie konstytucyjnego prawa do jawnego rozpatrzenia sprawy. Jednak „nie ulega wątpliwości, że konieczność ukarania strony postępowania naruszającej powagę sądu pojawia się incydentalnie, ubocznie w stosunku do toczącego się postępowania sądowego” (wyrok TK z 3 lipca 2002, sygn. SK 31/01, OTK ZU nr 4/A/2002 poz. 49). Wymóg zapewnienia jawności postępowania, stanowiący istotny aspekt rzetelności postępowania sądowego nie może być jednak rozumiany jako nakaz jawnego rozpoznania każdego incydentalnego rozstrzygnięcia zapadającego w toku postępowania sądowego. Dopuszczalne, a nawet niezbędne, są wyjątki od ogólnej reguły jawności postępowania, szczególnie tam, gdzie przedmiotem rozpoznania są kwestie uboczne prowadzonego postępowania. Podkreślić należy ponadto, że tryb rozpoznania sprawy nie zamyka skarżącemu możliwości przedstawienia własnych racji albowiem postępowanie odwoławcze toczy się właśnie w wyniku wniesienia przez skarżącego zażalenia, w którym ma on możliwość wskazania wszystkich okoliczności przemawiających za uznaniem jego racji.

Także zarzut naruszenia art. 42 ust. 2 Konstytucji nie może być przedmiotem merytorycznego rozpoznania zarzutów skarżącego odnoszących się do art. 397 § 1 k.p.c., ze względu na nieadekwatnośc wskazanego wzorca. Jak wskazał Trybunał w wyroku z 17 lutego 2004 r. (sygn. SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7) konstytucyjne prawo do obrony należy rozumieć szeroko, jest ono bowiem nie tylko fundamentalną zasadą procesu karnego, ale też elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to przysługuje każdemu od chwili wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku, obejmuje również etap postępowania wykonawczego. Tym samym prawo do obrony nie obejmuje innych postępowań, w tym postępowań incydentalnych prowadzonych w ramach innych procedur sądowych, które nie spełniają wskazanych wyżej wymogów. Nie ulega wątpliwości, że postępowanie zażaleniowe w zakresie nałożenia kary porządkowej za naruszenie powagi sądu wiązać się może z określonymi konsekwencjami prawnymi, jednak mimo represyjnego charakteru, nie spełnia wskazanych wymogów. Nie oznacza to rzecz jasna, aby postępowanie to nie podlegało żadnym wymogom, albowiem musi spełniać reguły rzetelności postępowania, jednak w tym zakresie gwarancji poszukiwać należy w innych przepisach Konstytucji, nie zaś w art. 42 ust. 2 Konstytucji.

W tym stanie rzeczy należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4

Ts | Repertorium Trybunału Konstytucyjnego - inne orzeczenia:
dokumentpublikacja
Ts 93/11   Postanowienie-Zażalenie z dnia 2012-02-02
 
Z.U. 2012 / 1B / 132
Ts 93/11   Postanowienie z dnia 2011-07-04
 
Z.U. 2012 / 1B / 131
Ts 9/11   Postanowienie-Zażalenie z dnia 2012-02-15
 
Z.U. 2012 / 1B / 107
Ts 9/11   Postanowienie z dnia 2011-04-14
 
Z.U. 2012 / 1B / 106
Ts 85/11   Postanowienie z dnia 2011-12-05
 
Z.U. 2012 / 1B / 130
  • Adres publikacyjny: