61/1/B/2007

POSTANOWIENIE

z dnia 15 listopada 2006 r.

Sygn. akt Ts 151/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Patryka Rynkiewicza w sprawie zgodności:

art. 306 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 31 marca 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 306 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Skarżący złożył do Prokuratury Okręgowej w Świdnicy zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z art. 233 § 1 k.k., tj. składania fałszywych zeznań, jednak Prokurator Prokuratury Okręgowej w Świdnicy 31 stycznia 2006 r. wydał postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego z uwagi na przeszkodę procesową w postaci rei iudicate, gdyż uprzednio zakończone zostało prawomocnie postępowanie karne rozstrzygające zagadnienie mające być przedmiotem prowadzonego postępowania.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 306 § 1 k.p.k., w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości złożenia przez zawiadamiającego o przestępstwie będącego osobą fizyczną, zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, pozostaje w sprzeczności z zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji. Zaskarżony przepis powoduje różnice w traktowaniu przez władze publiczne, przewiduje bowiem prawo do wniesienia zażalenia dla osoby prawnej, instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, która złożyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, pomija zaś osobę fizyczną znajdującą się w takiej samej sytuacji. Zaskarżony przepis nie zapewnia możliwości merytorycznej kontroli przez sąd zarządzenia o odmowie przyjęcia środka zaskarżenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, przez co nie spełnia kryteriów określonych w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Ponadto w piśmie uzupełniającym braki skargi konstytucyjnej z 27 września 2006 r. skarżący wskazał, że zaskarżony przepis uniemożliwia wszczęcie postępowania w celu udowodnienia popełnienia przestępstwa, a tym samym skorzystanie z możliwości wznowienia postępowania. Możliwość decydowania przez organy prokuratury o tym, czy w sprawie występuje pokrzywdzony, zamyka ponadto możliwość samodzielnej ochrony prawnej przed przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego osobie fizycznej uważającej się za pokrzywdzoną.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych. Przekonanie skarżącego, że doszło do naruszenia przysługującego mu prawa do sądu, a także do naruszenia zasady równości, w której mowa w art. 32 ust. 1 Konstytucji jest wszakże oczywiście niezasadne.

Podstawowym powodem uznania niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej jest uznanie, że skarżący nie wykazał naruszenia przysługujących mu praw i wolności, a także oczywista bezzasadność podnoszonych zarzutów. Uzasadnieniem naruszenia wskazanych wzorców konstytucyjnych, przez zaskarżony przepis art. 306 § 1 k.p.k., jest w przekonaniu skarżącego możliwość decydowania przez organy prokuratury, czy w sprawie występuje pokrzywdzony, a przez to także zamknięcie drogi do samodzielnej ochrony prawnej przed przestępstwem ściganym z oskarżenia publicznego osobie fizycznej uważającej się za pokrzywdzoną.

Tymczasem przedmiotem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.k., tj. składanie fałszywych zeznań. Rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów rozdziału XXX k.k., do których zaliczany jest art. 233 k.k. jest prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Chodzi więc o przestępstwa „zakłócające” pociąganie do odpowiedzialności karnej, prawidłowy przebieg postępowania karnego oraz wykonywanie kar i środków karnych orzeczonych przez sąd. Oznacza to, że jedynym pokrzywdzonym tym czynem jest dobro wymiaru sprawiedliwości, nigdy zaś osoba fizyczna. Zgodnie bowiem z przepisem art. 49 § 1 k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. O istnieniu pokrzywdzonego jako osoby fizycznej można natomiast mówić w sytuacji, kiedy w wyniku złożenia fałszywych zeznań dojdzie także do popełnienia czynu, o którym mowa w art. 234 k.k. tj. fałszywego oskarżenia albo zniesławienia. Niemożność uznania skarżącego za pokrzywdzonego, o której decydują normy prawa materialnego, uniemożliwia mu udział w postępowaniu karnym w tym charakterze. Tym samym oczywiście bezzasadne jest przypisywanie organom prokuratury możliwości decydowania, czy w sprawie występuje pokrzywdzony, o tym bowiem decydują, jak wskazano wyżej, normy prawa materialnego, a nie procesowego. Wskazanie na prawa pokrzywdzonego jako uzasadnienie skargi konstytucyjnej, w sytuacji gdy obowiązujące przepisy jednoznacznie wskazują, że skarżący nie ma podstaw do występowania w tym charakterze, prowadzić musi do jednoznacznego ustalenia, że skarżący powołał się na prawa mu nie przysługujące, a tym samym nie wykazał naruszenia przysługujących mu praw i wolności.

Odnosząc się ponadto do wskazanych wzorców konstytucyjnych, przypomnieć należy, że prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał Konstytucyjny w swych orzeczeniach, na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: 1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; 3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000 r., K. 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109). Od strony przedmiotowej zakres art. 45 ust. 1 Konstytucji jest wyznaczony szerokim pojęciem „sprawy”, który to termin ma charakter autonomiczny na tle ustawy zasadniczej (nie zaś wynikający z pojęcia „sprawy” definiowanego przez ustawy zwykłe, na użytek poszczególnych postępowań sądowych). Artykuł 45 Konstytucji obejmuje więc sobą wszelkie sytuacje, w których pojawia się konieczność rozstrzygania o prawach danego podmiotu.

Podstawowe znaczenie dla niniejszej sprawy ma więc wskazane wyżej stwierdzenie, że skarżący nie jest pokrzywdzony przestępstwem, którego zarzut popełnienia był przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie. Tym samym prowadzone postępowanie nie jest „sprawą” skarżącego w tym znaczeniu, aby w tym właśnie postępowaniu doszło do definitywnego rozstrzygnięcia o jego prawach. Z tych powodów art. 45 ust. 1 Konstytucji nie może być adekwatnym wzorcem kontroli w niniejszej skardze.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że mimo różnego usytuowania w systematyce Konstytucji - między postanowieniami art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 istnieje organiczna więź: „O ile art. 45 ust. 1 pozytywnie formułuje prawo do sądu, o tyle art. 77 ust. 2 zawiera zakaz zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw” (wyrok TK z 10 maja 2000 r., K. 21/99). Znaczenie art. 77 ust. 2 polega na wyłączeniu możliwości zamknięcia przez ustawę drogi sądowej w zakresie dochodzenia przez jednostkę jej konstytucyjnych wolności lub praw (wyrok z 9 czerwca 1998 r., K. 28/97). Tym samym uznanie, że art. 45 ust. 1 Konstytucji nie jest adekwatnym wzorcem kontroli w niniejszej sprawie prowadzi także do uznania nieadekwatności wzorca określonego w art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie zwracał uwagę, że art. 32 Konstytucji nie może stanowić - według utrwalonego orzecznictwa - samodzielnego wzorca kontroli w postępowaniu skargowym. Przepis ten gwarantuje określony standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw oraz ogólny standard korzystania z nich przez podmioty, jednak nie statuuje żadnej konkretnej wolności czy prawa. W konsekwencji, może on stanowić wzorzec kontroli tylko w razie wskazania przez skarżącego, jaka jego wolność lub prawo, wynikające z innych przepisów, są uregulowane z naruszeniem zasady równości wobec prawa (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1A/2004, poz. 2). W niniejszej sprawie uznanie nieadekwatności pozostałych wskazanych przez skarżącego wzorców stanowić więc mogłoby samodzielną, niezależną od wskazanego wyżej braku wykazania naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżących, podstawę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.

Niejako na marginesie podkreślić należy jednak, że zaskarżony przepis art. 306 § 1 k.p.k. nie prowadzi wbrew twierdzeniom skarżącego do pominięcia osoby fizycznej - jednostki ludzkiej wśród podmiotów uprawnionych do złożenia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia dochodzenia. Prawo do złożenia zażalenia - co wynika wprost z treści zaskarżonego przepisu - przysługuje bowiem pokrzywdzonemu, którym zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Jeśli więc pokrzywdzony będący osobą fizyczną złoży zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, to zgodnie z przepisem art. 306 § 1 k.p.k. uzyska prawo do zaskarżenia orzeczenia o umorzeniu albo odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Ponadto wskazać należy, że instytucje państwowe i samorządowe, którym przyznano prawo do wniesienia zażalenia mają zgodnie z art. 304 § 2 k.p.k. prawny obowiązek zawiadomienia organów ścigania o popełnieniu przestępstwa, o którym dowiedziały się w związku ze swoją działalnością. Prawa zaskarżenia odmowy wszczęcia nie ma natomiast inna osoba zawiadamiająca, jeżeli nie jest instytucją wskazaną w art. 304 § 2 k.p.k. ani pokrzywdzonym. Dotyczy to w równej mierze osób fizycznych, jak i innych podmiotów, w tym organizacji. Tym samym oczywiście niezasadne jest twierdzenie skarżącego, jakoby zaskarżony przepis art. 306 § 1 k.p.k. pomijał osoby fizyczne w stosunku do innych instytucji w zakresie uprawnień odwoławczych w razie odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego.

W tym stanie rzeczy należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4