12/1/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 9 października 2006 r.

Sygn. akt Ts 9/06

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Safjan,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Janiny Krutnik w sprawie zgodności:

art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87, poz. 435, ze zm.) z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 2 stycznia 2006 r. pełnomocnik skarżącej wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 2 ust. 5 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87, poz. 435, ze zm.) z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan prawny. Zaskarżona ustawa nowelizując ustawę z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 2002, Nr 9, poz. 85, ze zm.) wprowadziła w art. 2 ust. 3 możliwość zaspokojenia świadczeń pracowniczych ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (zw. dalej Funduszem), pod warunkiem, iż powstały one w okresie od dnia 21 marca 1990 r. do dnia, w którym świadczenie to mogło być zaspokojone ze środków Funduszu na podstawie znowelizowanej ustawy z 1995 r. Zakwestionowany w skardze art. 2 ust. 5 przewiduje, iż w opisanym powyżej przypadku znajduje zastosowanie art. 10 ustawy znowelizowanej, zgodnie z którym w momencie wypłaty świadczeń pracowniczych z mocy prawa dochodzi do przejścia na Fundusz roszczenia wobec pracodawcy o zwrot wypłaconych świadczeń.

Wyrokiem z 28 listopada 2000 r. Sąd Okręgowy w Legnicy (sygn. akt I C 1662/99) zobowiązał męża skarżącej do zapłaty pozwanemu Funduszowi określonej w tym rozstrzygnięciu kwoty pieniężnej, która została wcześniej wypłacona ze środków Funduszu tytułem uregulowania należności pracowniczych niewypłacalnego pracodawcy (za którego zobowiązania odpowiedzialność ponosił skarżący). Postanowieniem z 30 kwietnia 2002 r. (sygn. akt I Co 24/02) Sąd Okręgowy wydał klauzulę wykonalności także przeciwko skarżącej z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. W odpowiedzi skarżąca wystąpiła z powództwem o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Wyrokiem z 30 grudnia 2003 r. (sygn. akt I C 1552/02) Sąd Okręgowy w Legnicy, I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącej, stwierdzając iż podniesione w pozwie zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. Apelację wniesioną od powyższego rozstrzygnięcia oddalił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 27 lipca 2004 r. Wyrokiem z 29 czerwca 2005 r. (sygn. akt V CK 807/04) Sąd Najwyższy oddalił kasację, wykazując w uzasadnieniu, iż podniesione przez skarżącą zarzuty nie są odmienne od tych, które były przedmiotem oceny sądów w sporze z udziałem jej męża i innych osób. „Żądając pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego kwestionuje ona tym samym zasadność rozstrzygnięcia w sprawie zakończonej wydaniem tytułu egzekucyjnego, co ewidentnie godzi w ustanowioną w art. 365 k.p.c. zasadę związania prawomocnym orzeczeniem”. W końcowej części uzasadnienia Sąd Najwyższy uznał także za bezzasadne zarzuty odnoszące się do naruszenia zasady nieretroakcji przez zaskarżoną ustawę z 28 czerwca 1995 r.

Niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu skarżąca upatruje w przejściu na Fundusz z mocy prawa roszczeń o zwrot wypłaconych świadczeń powstałych w okresie od 21 marca 1990 r. do dnia wejścia w życie ustawy z 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych, a tym samym w nałożeniu z mocą wsteczną na niewypłacalnego pracodawcę obowiązku zwrotu wypłaconych przez Fundusz świadczeń pracowniczych. Z wydaniem na podstawie zaskarżonego przepisu wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia wiąże skarżąca naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz oraz zaufania obywatela do Państwa i stanowionego przezeń prawa oraz zasady równości wobec prawa, do którego doszło poprzez nałożenie na męża skarżącej obowiązku zwrotu wypłaconych przez Fundusz świadczeń pracowniczych, przy jednoczesnym pozbawieniu go dobrodziejstw utworzenia Funduszu. Ponadto skarżąca wskazuje na naruszenie zasady ochrony prawa własności i innych praw majątkowych obywateli przejawiające się w retroaktywnym wprowadzeniu przepisów prawa, których zastosowanie w ostatecznym rozstrzygnięciu sądowym spowodowało dla skarżącej utratę m.in. prawa własności nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braku formalnego skargi konstytucyjnej dokładne określenie, w jaki sposób zaskarżony przepis narusza wskazaną w skardze zasadę ochrony prawa własności i innych praw majątkowych.

W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej skarżąca wywodzi, iż zaskarżona ustawa mocą wsteczną objął zdarzenia prawne, które powstały i ustały w znacznej odległości czasowej od daty uchwalenia tej ustawy. Skarżąca wywodzi, iż poprzez nałożenie na niewypłacalnego pracodawcę obowiązku „wypłaty pięciokrotnie waloryzowanych świadczeń pracowniczych stworzyła dla niewypłacalnego pracodawcy znacznie gorszą sytuację materialną od dotychczasowej, nabierającą wręcz cech represji ekonomicznej”. W ocenie skarżącej zaskarżona regulacja naruszyła słusznie nabyte prawa członków zarządu niewypłacalnej Spółki do spłaty zobowiązań na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego, obowiązujących w dacie zaistnienia i ustania zdarzeń prawnych, których skutki prawne objęła z mocą wsteczną zaskarżona ustawa. W konkluzji skarżąca stwierdza, iż „prawomocne wyroki sądowe, oparte na zaskarżonych przepisach ustawy, zasądzające pięciokrotnie waloryzowane świadczenie pracownicze od Eugeniusza Krutnika, w konsekwencji również od skarżącej, stworzyły zagrożenie dla bytu materialnego tej rodziny utratę jedynego majątku, tj. nieruchomości zabudowanej domkiem jednorodzinnym i pozbawienie części emerytury, poprzez wszczęcie i prowadzenie egzekucji z tego majątku”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarżąca podstawy do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu prawa własności, do którego doszło na skutek objęcia postępowaniem egzekucyjnym, prowadzonym w celu ściągnięcia świadczenia zasądzonego od jej małżonka, zarówno nieruchomości stanowiącej jej współwłasność, jak i części przysługującej jej emerytury. U podstaw wydania wyroku zasądzającego to świadczenie znajduje się przepis, któremu skarżąca zarzuca sprzeczność z Konstytucją. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej, stosownie do art. 79 ust. 1 Konstytucji, mogą być wyłącznie te przepisy, które stanowiąc normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego, doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności. W ocenie Trybunału źródła naruszenia wskazanego we wniesionej skardze prawa nie należy jednak upatrywać w przepisie, w oparciu o który orzekające sądy nałożyły na małżonka skarżącej obowiązek spełnienia określonego świadczenia pieniężnego, tylko w przepisach określających zasady pociągania współmałżonka do odpowiedzialności za zobowiązania drugiego ze współmałżonków oraz określających tryb, w jakim to się odbywa. Zasady te uregulowane zostały w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Zgodnie z art. 41 par. 1 k.r.o., w brzmieniu obowiązującym do 20 stycznia 2005 r., zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest jeden współmałżonek. Jak podkreśla się w doktrynie regulacja ta nie czyni z drugiego ze współmałżonków dodatkowego dłużnika. Przepis ten nakłada na niego tylko obowiązek znoszenia pewnego zachowania, tj. zaspokajania się przez wierzycieli współmałżonka z majątku stanowiącego jego współwłasność. Wykazywane we wniesionej skardze konstytucyjnej oraz w piśmie nadesłanym w celu uzupełnienia braków ograniczenie przysługujących skarżącej praw majątkowych stanowi zatem konsekwencje nałożonego na nią - na podstawie wskazanego przepisu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - obowiązku znoszenia dokonywanej egzekucji. Brak jest zatem podstaw, aby źródeł tego naruszenia upatrywać w przepisie leżącym u podstaw powstania egzekwowanej wierzytelności, której stroną skarżąca nie jest i nie staje się też na skutek skierowania przeciwko niej klauzuli wykonalności.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości, iż w trybie skargi konstytucyjnej dochodzić można tylko ochrony takiego prawa konstytucyjnego, u podstaw naruszenia którego znajduje się niekonstytucyjne brzmienie zaskarżonego przepisu. Jeśli źródła naruszenia prawa nie stanowi (jak ma to miejsce w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną) zaskarżona regulacja, oznacza to, iż nie spełnione zostały przesłanki skargi konstytucyjnej, co wyklucza tym samym przekazanie jej do merytorycznego rozpoznania.

Na marginesie wskazać należy, iż naruszenia konstytucyjnych praw upatruje skarżąca także w nałożeniu na niewypłacalnego pracodawcę z mocą wsteczną obowiązku wypłaty waloryzowanych świadczeń pracowniczych, co stanowi równocześnie ingerencje w już ukształtowane stosunki obligacyjne i narusza słusznie nabyte prawa niewypłacalnego pracodawcy. Ponieważ skarżąca nie była stroną stosunku obligacyjnego ani podmiotem, na który nałożono obowiązek wypłaty zwaloryzowanych świadczeń pracowniczych, nie może we wskazanym naruszeniu upatrywać legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej, jako że skarga służy ochronie tylko tych praw konstytucyjnych, których beneficjentem jest osoba występująca z tym środkiem nie zaś osoba trzecia, chociażby był nią współmałżonek.

Niezależnie od powyższej okoliczności samodzielnie przesądzającej o niedopuszczalności merytorycznego rozpatrzenia wniesionej skargi wskazać należy na niespełnienie jeszcze innych przesłanek skargi konstytucyjnej.

Warunkiem przekazania skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania wynikającym z art. 79 ust. 1 Konstytucji a doprecyzowanym ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym jest wyczerpanie przysługującej skarżącemu drogi prawnej, od rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiązać można naruszenie przysługujących mu praw. Przesłanka ta stanowi konsekwencje subsydiarnego charakteru skargi konstytucyjnej, który zakłada konieczność wcześniejszego skorzystania ze „zwykłych” środków ochrony konstytucyjnych praw i wolności.

Naruszenie przysługującego jej konstytucyjnego prawa wiąże skarżąca z oddaleniem wyrokiem z 30 grudnia 2003 r. (sygn. akt I C 1552/02) wniesionego powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, iż do naruszenia tego prawa doszło już w momencie nadania postanowieniem z 30 kwietnia 2002 r. (sygn. akt I Ci 24/02) klauzuli wykonalności wyrokowi z 28 listopada 2000 r. (sygn. akt I C 1662/99) skierowanej przeciwko skarżącej, z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku wspólnego objętego wspólnością ustawową. W tym momencie nastąpiło bowiem określenie ciążącego na skarżącej obowiązku znoszenia określonego zachowania tj. zaspokajania się przez wierzycieli współmałżonka z majątku stanowiącego jego współwłasność, nie zaś dopiero w chwili oddalenia powództwa przeciwegzekucyjnego.

Zgodnie z art. 795 § 1 k.p.c. na postanowienie sądu co do nadania klauzuli wykonalności przysługuje zażalenie. Z dołączonych do sprawy rozstrzygnięć wynika jednoznacznie, iż wskazane powyżej postanowienie uprawomocniło się nie na skutek wyczerpania przysługującej skarżącej drogi prawnej, lecz na skutek upływu terminu do wniesienia środka odwoławczego. Oznacza to tym samym, iż kolejna z przesłanek wniesionej skargi nie została spełniona, co stanowi dodatkowy argument przemawiający za niemożnością przekazania jej do merytorycznego rozpoznania.

Mając powyższe na uwadze należało orzec jak na wstępie.

3