23/1/B/2006

POSTANOWIENIE

z dnia 9 grudnia 2005 r.

Sygn. akt Ts 23/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Stępień,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej „Oterna” - Przedsiębiorstwo Naftowe Spółka z o.o. w sprawie zgodności:

1) art. 2 ust. 7 i art. 3 ust. 5 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji,

3) przepisów § 73 oraz § 81 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 62 ze zm.) z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 9 lutego 2005 r. pełnomocnik skarżącej Spółki zakwestionował zgodność z Konstytucją następujących przepisów.

Art. 2 ust. 7, art. 3 ust. 5 oraz art. 7 ust. 1 ustawy z 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (dalej: ustawa nacjonalizacyjna) zarzuciła skarżąca niezgodność z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2 Konstytucji, przy czym art. 2 ust. 7 oraz art. 3 ust. 5 tej ustawy dodatkowo niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżąca zakwestionowała zgodność z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 64 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji przepisów § 73 oraz § 81 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 30 stycznia 1947 r. w sprawie trybu postępowania przy przejmowaniu przedsiębiorstw na własność Państwa (dalej: rozporządzenie). W skardze sformułowano także generalny zarzut niezgodności z art. 2, art. 20, art. 21 oraz art. 64 Konstytucji całej ustawy nacjonalizacyjnej, a także niezgodności z art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji całego rozporządzenia.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Skarżąca wystąpiła o stwierdzenie nieważności zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 30 sierpnia 1946 r. o ogłoszeniu drugiego wykazu przedsiębiorstw przechodzących na własność Państwa (M. P. Nr 98, poz. 182), orzeczenia Ministra Przemysłu i Handlu z 17 czerwca 1947 r. o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstw oraz orzeczenia Ministra Gospodarki z 30 lipca 1951 r. w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego w odniesieniu do przedsiębiorstwa „Oterna” - Przedsiębiorstwo Naftowe Spółka z o.o. Wobec odmowy stwierdzenia nieważności wyżej opisanych rozstrzygnięć zawartej w decyzji Ministra Gospodarki z 19 lutego 2002 r. (nr OL-241/73/97/97/R/MG/200/02), skarżąca skierowała skargę, którą oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z 21 stycznia 2004 r. (sygn. akt IV SA 2296/02). Sąd nie podzielił argumentów skarżącej odnośnie zaistnienia którejś z przesłanek ustawowych, uzasadniających stwierdzenie nieważności kwestionowanych decyzji. Skarga kasacyjna skarżącej od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 lipca 2004 r. (sygn. akt OSK 617/04).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 18 maja 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, w szczególności przez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa, i w jaki sposób - zdaniem skarżącej - zostały naruszone przez zakwestionowane w skardze przepisy ustawy nacjonalizacyjnej oraz rozporządzenia.

W piśmie z 30 maja 2005 r. pełnomocnik ponowił argumenty dotyczące naruszenia przez kwestionowane przepisy ustawy nacjonalizacyjnej konstytucyjnego prawa własności skarżącej. Podkreślił blankietowość regulacji upoważniającej do wydania rozporządzenia, którego przepisy również pozostają w sprzeczności z unormowaniami wyrażającymi powyższe prawo skarżącej. Ponadto wobec § 81 ust. 1 rozporządzenia sformułowano zarzut naruszenia wymogów prawidłowej legislacji, jak i zasady wyłączności ustawy, polegającego na uchyleniu norm o randze ustawowej przepisem zawartym w akcie niższego rzędu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, służącym usuwaniu z systemu prawnego przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. Warunkiem dopuszczalności korzystania ze skargi konstytucyjnej jest uczynienie jej przedmiotem wyłącznie takich przepisów, które były podstawą indywidualnego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego. Wymóg powyższy stanowi konsekwencję przyjętego w prawie polskim modelu skargi konstytucyjnej, zgodnie z którym jest ona środkiem inicjowania kontroli przepisów, znajdujących uprzednie zastosowanie w sprawie skarżącego. W tym sensie skarga konstytucyjna stanowi przeciwieństwo wniosku kierowanego do Trybunału Konstytucyjnego przez legitymowane (w świetle art. 191 ust. 1 pkt 1-5 Konstytucji) podmioty, prowadzącego do wszczęcia kontroli o charakterze abstrakcyjnym. Trzeba dodatkowo podkreślić, że wymóg oparcia na zaskarżonym unormowaniu ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej odnosić należy ściśle do tego postępowania, w związku z którym skarga konstytucyjna została sformułowana. Oznacza to, że nie jest wystarczające stwierdzenie, że zaskarżona regulacja była podstawą jakiegokolwiek wydanego wcześniej wobec skarżącego orzeczenia. Związek między przedmiotem skargi, a postępowaniem prowadzonym w sprawie skarżącego, polegać musi na uznaniu, że przepisy zakwestionowane w niej były podstawą prawną orzeczenia, które wraz z wyczerpaniem przysługującej drogi prawnej nabrało waloru ostateczności, a jednocześnie doprowadziło do naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego.

Analizując niniejszą skargę konstytucyjną zwrócić należy uwagę na fakt, że postępowanie, w związku z którym sformułowana została skarga konstytucyjna miało charakter postępowania nadzwyczajnego i zmierzało do stwierdzenia nieważności prawomocnych (ostatecznych) rozstrzygnięć wydanych uprzednio w sprawie skarżącej. Już ta okoliczność powoduje, że nie jest uzasadnione automatyczne uznanie przepisów stanowiących podstawę prawną wydanych wówczas orzeczeń, za podstawę prawną także tych rozstrzygnięć, które podejmowane zostały w trybie postępowania o stwierdzenie ich nieważności. Odnosi się to w pierwszym rzędzie do unormowań o charakterze kompetencyjno-proceduralnym, które za taką podstawę z pewnością nie mogą być uznane.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej uczyniono w niniejszym przypadku następujące unormowania ustawy nacjonalizacyjnej. Art. 2 ust. 7 tej ustawy ma następującą treść: „o przejściu na własność Państwa lub polskich osób prawnych prawa publicznego orzeka właściwy ze względu na rodzaj przedsiębiorstwa minister, którego orzeczenie jest ostateczne i nie podlega zaskarżeniu do Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Rozporządzenie Rady Ministrów określi tryb postępowania, w którym nastąpi przejście przedsiębiorstwa na własność Państwa”. Tak sformułowanemu przepisowi skarżąca zarzuciła niezgodność z art. 2, art. 21 ust. 1 art. 64 ust. 2 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji. Analogiczny zarzut postawiono art. 3 ust. 5 ustawy nacjonalizacyjnej, zgodnie z którym „przepis art. 2 ust. 7 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorstw przejętych na zasadzie niniejszego artykułu”. Wprawdzie jako wzorzec kontroli tych unormowań wskazane zostały także przepisy Konstytucji normujące problem własności (jako zasady ustrojowej, jak i prawa podmiotowego), tym niemniej uzasadnienie stawianych przez skarżącą zarzutów skoncentrowane zostało na domniemanej wadliwości konstrukcji upoważnienia zawartego w tym unormowaniu. W tym też kontekście zarzuty skarżącej odnoszą się właściwie tylko do treści zd. 2 art. 2 ust. 7 ustawy nacjonalizacyjnej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego powyższy przepis nie może być jednak uznany za dopuszczalny przedmiot niniejszej skargi konstytucyjnej. Przede wszystkim nie można uznać, aby stanowił on podstawę prawną rozstrzygnięcia podjętego w ramach postępowania o stwierdzenie nieważności merytorycznych orzeczeń, na mocy których przejęte na własność Państwa zostało przedsiębiorstwo skarżącej. Wskazywana przez skarżącą wadliwość upoważnienia ustawowego nie determinowała bezpośrednio treści rozstrzygnięcia podejmowanego w ramach tego nadzwyczajnego postępowania. Należy ponadto zauważyć, że sformułowaniu w skardze zarzutów dotyczących naruszenia konstytucyjnego prawa własności skarżącej nie towarzyszyło niezbędne wyjaśnienie sposobu, w jaki unormowania dotyczące kompetencji do wydania orzeczenia o przejściu na własność Państwa majątku skarżącej, braku środków odwoławczych od takiego rozstrzygnięcia, bądź też upoważnienia Rady Ministrów do wydania stosowanego rozporządzenia, naruszyły to prawo.

W odniesieniu do zaskarżonego art. 7 ust. 1 ustawy nacjonalizacyjnej stwierdzić należy, że w skardze konstytucyjnej nie wskazano żadnego orzeczenia, dla którego podstawą prawną byłby powyższy przepis. Zgodnie z jego treścią „za przedsiębiorstwo przejęte przez Państwo na własność (art. 3) otrzyma jego właściciel od Skarbu Państwa odszkodowanie w terminie jednego roku, licząc od dnia doręczenia mu zawiadomienia w przedmiocie prawomocnego ustalenia wysokości przypadającego odszkodowania”. W tym przypadku stwierdzić należy, że kwestionowane unormowanie nie pozostaje nawet w pośrednim normatywnym związku z treścią rozstrzygnięć podejmowanych w postępowaniu dotyczącym stwierdzenia nieważności decyzji, na mocy których doszło do przejęcia majątku skarżącej na własność Państwa. Zarzuty skargi wynikają wyłącznie z negatywnej oceny sposobu wykonania powyższej regulacji wobec skarżącej. Sfera stosowania kwestionowanych przepisów pozostaje jednak poza zakresem kontroli prowadzonej przez Trybunał Konstytucyjny.

Ocena zarzutów dotyczących przepisów § 73 oraz § 81 ust. 1 rozporządzenia zdeterminowana jest okolicznościami analogicznymi do wyżej wymienionych. W odniesieniu do przepisu § 81 ust. 1 rozporządzenia stwierdzić ponownie należy, iż nie może być on uznany za podstawę prawną ostatecznego orzeczenia, wydanego w postępowaniu, w związku z którym sformułowana została skarga konstytucyjna. Unormowanie to określało bowiem jedynie zakres przepisów znajdujących zastosowanie w odniesieniu do trybu postępowania, w jakim doszło do wydania merytorycznych decyzji w przedmiocie przejęcia na własność Państwa majątku skarżącej. Ponadto, skarżąca nie przedstawiła argumentów, w których sprecyzowany zostałby sposób, w jaki regulacja tego przepisu doprowadziła do naruszenia przysługującego jej konstytucyjnego prawa własności. Takie doprecyzowanie jest zaś konieczne w świetle wymogów określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Także zarzut niekonstytucyjności § 73 rozporządzenia nie spełnia przesłanek warunkujących merytoryczne jego rozpoznanie. Przede wszystkim argumentacja skargi odnosi się wyłącznie do okoliczności faktycznych zastosowania tego przepisu wobec skarżącej. Skarżąca koncentruje swoje zastrzeżenia na treści § 73 ust. 2 lit. e rozporządzenia, zgodnie z którym „ogłoszenie terminu sporządzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa winno zawierać wezwanie właściciela przedsiębiorstwa do stawienia się w czasie i miejscu, wyznaczonym do sporządzenia takiego protokołu”. Argumentacja skarżącej zmierza do wykazania, że takie unormowanie w sposób rażący narusza prawa właścicieli w postępowaniu wywłaszczeniowym, skutkując wykluczeniem ich uczestnictwa. Nie sposób jednak przyjąć, aby przepis mający zagwarantować takie uczestnictwo pozostawał w normatywnej niezgodności z regulacjami konstytucyjnymi dotyczącymi prawa własności. Trzeba natomiast jeszcze raz podkreślić, że jedyną przesłanką stwierdzenia niekonstytucyjności takiej regulacji nie może być wadliwy (choćby w stopniu rażącym) sposób jej zastosowania w indywidualnej sprawie skarżącego. Przedmiotem skargi pozostaje wyłącznie sam akt stanowienia prawa, nie zaś ocena zastosowania takiego aktu w sprawie skarżącego.

Należy w konkluzji jeszcze raz podkreślić, że przedmiotem kontroli Trybunału realizowanej w trybie skargi konstytucyjnej może być wyłącznie przepis stanowiący podstawę prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne, aby skarga oparta była na zarzucie niezgodności z Konstytucją całego aktu prawnego, w którym zawarte są unormowania zastosowane w sprawie skarżącego. Prowadziłoby to bowiem do sytuacji, w której kontroli Trybunału poddane zostają także przepisy nie spełniające wymogu, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Z tego też względu za niedopuszczalne uznać należy zakwestionowanie przez skarżącą zgodności z Konstytucją generalnie całej ustawy nacjonalizacyjnej, jak również całego rozporządzenia.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, orzeka się jak w sentencji.

4