17/1/B/2006

POSTANOWIENIE

z dnia 12 lipca 2005 r.

Sygn. akt Ts 8/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Niemcewicz,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Marka Jareckiego w sprawie zgodności:

art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110 ze zm.) z art. 176 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 13 stycznia 2005 r. skarżący wniósł o uznanie, że art. 16 ust. 1 i 3 oraz art. 30 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110 ze zm., dalej: ustawa o kosztach sądowych) jest niezgodny z art. 176 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 i art. 2 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny: skarżący wniósł apelację od wyroku z 16 grudnia 2003 r., jednocześnie występując z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, który to wniosek został prawomocnie oddalony. Postanowieniem z 26 października 2004 r. Sąd Rejonowy w Radomiu (sygn. akt V GC 442/03) odrzucił apelację skarżącego ze względu na jej nieopłacenie. Zażalenie złożone na powyższe rozstrzygnięcie zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Radomiu, VIII Wydział Gospodarczy postanowieniem z 13 grudnia 2004 r. (sygn. akt VIII Gz 88/04).

Z wydaniem wskazanych rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie prawa do rozpoznania sprawy przez właściwy i niezależny sąd w sprawiedliwym i jawnym postępowaniu (art. 45 Konstytucji), a przede wszystkim prawa do kontroli orzeczeń sądowych wydanych w I instancji, wywodzonego przezeń z art. 176 Konstytucji. W ocenie skarżącego Konstytucja pozostawia ustawodawcy swobodę w kształtowaniu m.in. opłat za korzystanie z prawa do sądu, wskazując jednak, iż skutkiem ich zastosowania nie może być zamknięcie drogi sądowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy faktycznie pozbawiły go prawa określonego w art. 176 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 45 ust. 1, wprost naruszając dyspozycję określoną w art. 77 ust. 2 Konstytucji. Prawo do dwuinstancyjnego sądu nie może bowiem zostać ograniczone żadną ustawą, jest prawem absolutnym przynależnym każdemu w demokratycznym państwie prawa. Ponadto skarżący wskazuje w skardze na możliwość uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, które to prawo, w jego ocenie, w przypadku przedsiębiorców jest regulacją martwą, „gdyż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przedsiębiorcom nie przysługuje prawo do złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych”.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 1 lutego 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej poprzez dokładne określenie, w jaki sposób każdy z zaskarżonych przepisów narusza wskazane w skardze prawa konstytucyjne.

W piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie skarżący wskazał, że konieczność uiszczenia opłaty za skorzystanie z prawa do sądu nie może skutkować jego ograniczeniem, albowiem art. 77 ust. 2 zabrania zamykania komukolwiek ustawą drogi do sądu i zakaz ten, w ocenie skarżącego, dotyczy całej drogi postępowania sądowego, a więc także postępowania przed sądem II instancji. Odrzucenie na podstawie zaskarżonych przepisów apelacji skarżącego ze względu na nieuiszczenie wymaganych prawem opłat doprowadziło, jego zdaniem, do zamknięcia drogi sądowej, gdyż wskutek zwrotu pisma procesowego sąd nie przystąpił do rozpoznania sprawy.

Uzasadniając niekonstytucyjność art. 30 ustawy o kosztach sądowych, skarżący wskazał, że uzależnienie wysokości opłaty od wartości przedmiotu sporu, a nie od faktycznej czynności sądu, stanowi naruszenie wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego oraz prawa do sądu (art. 45 Konstytucji). Jak wywodzi skarżący w uzasadnieniu skargi: „faktyczna czynność Sądu dokonana wskutek pisma procesowego strony nie jest w żaden sposób uzależniona od wartości przedmiotu sporu, lecz wynika z istoty czynności, o jaką strona wnosi w piśmie procesowym”. Stosowanie wynikającej z zaskarżonego przepisu zasady faktycznie uniemożliwia korzystanie z prawa do rozpoznania sprawy przez sąd (szczególnie przedsiębiorcom), jako że obliczony zgodnie z nią wpis jest najczęściej tak wysoki, iż stronę wnoszącą pismo nie stać na jego opłacenie. Nieuiszczenie wpisu powoduje natomiast odrzucenie pisma.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna wprowadzona do systemu prawnego przez przepisy Konstytucji z 1997 r. jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Merytoryczne rozpoznanie skargi uzależnione zostało od spełnienia szeregu przesłanek, wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Podstawową przesłanką dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wskazanie wolności lub prawa rangi konstytucyjnej, do których naruszenia doszło poprzez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o kwestionowany przepis, oraz określenie sposobu tego naruszenia. Dopiero bowiem wykazanie przez skarżącego, że wydanie na podstawie zaskarżonego przepisu ostatecznego rozstrzygnięcia spowodowało naruszenie przysługujących mu konstytucyjnych wolności lub praw, pozwala na uznanie go za legitymowanego do wniesienia skargi konstytucyjnej.

W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący uprawnienie do wniesienia skargi wywodzi z faktu naruszenia prawa do sądu i prawa do dwuinstancyjnego postępowania, będącego konsekwencją odrzucenia wniesionej apelacji ze względu na jej nieopłacenie, a tym samym zamknięcia drogi do sądu.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że w sprawie skarżącego nie doszło do zamknięcia drogi sądowej, skoro została ona rozpoznana przez sąd I instancji. Wynikający z art. 77 ust. 2 zakaz zamykania drogi sądowej nie obejmuje, wbrew temu, co podnosi skarżący, postępowania przed sądami II instancji. Innymi słowy: nie można jakiegokolwiek ograniczenia rozpoznania sprawy przez sąd II instancji oceniać w aspekcie obowiązującego zakazu zamykania drogi sądowej. Wspomniany przepis Konstytucji ma gwarantować stronom dostęp do sądu, do rozpatrzenia sprawy przez sąd, nie obejmując jednak zakresem swych gwarancji prawa do ponownego jej rozpoznania. Uzasadnieniem dla powyższej tezy może być brzmienie art. 78 Konstytucji, który to przepis, nie jak błędnie podaje skarżący art. 176 Konstytucji, statuuje prawo do dwuinstancyjnego postępowania. Zgodnie z tym przepisem: „Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa”. Samo brzmienie przytoczonej normy wskazuje jednoznacznie na dopuszczalność ograniczenia prawa do ponownego rozpoznania sprawy, co podważa tym samym prezentowaną przez skarżącego tezę (a wywodzoną z art. 77 ust. 2 Konstytucji), iż „prawo do dwuinstancyjnego sądu nie może zostać ograniczone żadną ustawą, jest prawem absolutnym przynależnym każdemu w demokratycznym państwie prawa”.

W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę, że skarżący zarówno w skardze konstytucyjnej, jak i we wniesionym piśmie procesowym nie kwestionuje samego założenia odpłatności postępowania sądowego, wskazując zasadnie, iż Konstytucja nie statuuje prawa do bezpłatnego rozpoznania sprawy przez sąd. Naruszenie wskazanych praw wiąże skarżący z koniecznością uiszczania wpisu przed przystąpieniem do rozpoznania sprawy przez sąd, co, w przypadku niedokonania należnej opłaty, skutkuje nierozpoznaniem sprawy przez ten organ, czyli de facto zamknięciem drogi sądowej. W ocenie skarżącego sąd powinien orzekać o kosztach sądowych dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Tak sformułowany zarzut należy uznać za oczywiście bezzasadny. Samo nałożenie obowiązku uiszczenia opłaty sądowej przed rozpoznaniem sprawy, podobnie jak obowiązek wniesienia środka odwoławczego we wskazanym ustawą terminie, nie jest jeszcze jednoznaczne z zamknięciem drogi sądowej. Szczególnie widoczne jest to w przypadku opłat sądowych, jako że w obowiązującym systemie prawa funkcjonuje instytucja „zwolnienia od kosztów sądowych”, mająca zapobiec zamykaniu drogi sądowej osobom, których nie stać na ich poniesienie. Z tego względu trudno zasadnie twierdzić, że konieczność uiszczenia wpisu w momencie wnoszenie sprawy do sądu jest jednoznaczna z ograniczeniem prawa strony do rozpoznania sprawy przez sąd.

W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnia braków skargi konstytucyjnej skarżący niekonstytucyjność art. 30 ustawy o kosztach sądowych uzasadnia faktem uzależnienia wysokości opłaty od wartości przedmiotu sporu, a nie od faktycznej czynności sądu, wskazując, iż obliczony zgodnie z nią wpis jest najczęściej tak wysoki, że stronę wnoszącą pismo nie stać na jego opłacenie, co faktycznie uniemożliwia rozpoznanie sprawy przez sąd. Ustosunkowując się do powyższego zarzutu, przypomnieć w pierwszej kolejności należy, że skarga konstytucyjna jest konkretnym, nie zaś abstrakcyjnym środkiem ochrony praw i wolności konstytucyjnych, przysługujących wnoszącej ją osobie. Oznacza to, iż do naruszenia praw ma dojść na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia i naruszenie to winno być faktyczne (konkretnie istniejące), a nie mieć potencjalny charakter. Przenosząc powyższą tezę na grunt sprawy, w związku z którą wniesiono skargę, należy stwierdzić, że aby przyjąć naruszenie prawa do sądu w sposób, na który wskazuje skarżący w piśmie procesowym, kwota ustalonego w oparciu o zaskarżony przepis wpisu winna być tak wysoka, że rzeczywiście mogłoby to prowadzić do uniemożliwienia skorzystania stronie z przysługującego jej prawa. Jednakże z dołączonych do sprawy orzeczeń wynika jednoznacznie, że wysokość wpisu stosunkowego wyniosła około 200 zł. Mając powyższe na względzie, a także fakt, że wpis ten stanowić miał w założeniu pokrycie kosztów postępowania przed sądem II instancji, należy stwierdzić, że sam fakt ustalenia w sprawie skarżącego (na podstawie zaskarżonego art. 30 ustawy o kosztach sądowych) wysokości wpisu poprzez odwołanie się do wartości przedmiotu sporu nie uzasadnia jeszcze przyjęcia, że doszło do naruszenia wskazanych w skardze praw konstytucyjnych. Ustalona na tej podstawie wysokość wpisu nie odbiega rażąco od tej, którą potencjalnie należałoby uiścić, gdyby wpis był ustalany od faktycznie dokonanej czynności sądu. Nie można zatem przyjąć, że skarżący uprawdopodobnił fakt naruszenia prawa do sądu, co uniemożliwia przyjęcie, iż skarżącemu przysługiwała legitymacja prawna do wniesienia skargi konstytucyjnej. Ta konstatacja stanowi dodatkowy argument uzasadniający odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej w zakresie art. 30 ustawy o kosztach sądowych.

Biorąc powyższe pod uwagę, należało orzec jak w sentencji.

4