26/1/B/2006

POSTANOWIENIE

z dnia 29 czerwca 2005 r.

Sygn. akt Ts 34/05

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Wincentego Olejnika w sprawie zgodności:

art. 178 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 28 lutego 2005 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 178 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.) z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 9 lipca 2004 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy (sygn. akt SA/Bd 3058/03) odrzucił skargę kasacyjną Wincentego Olejnika ze względu na brak wskazania podstaw kasacji i ich uzasadnienia. Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 25 października 2004 r. (sygn. akt FZ 382/04) oddalił zażalenie skarżącego na postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego o odrzuceniu skargi.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że Wojewódzki Sąd Administracyjny, wydając postanowienie o odrzuceniu skargi, zamknął drogę do rozpoznania sprawy przez Naczelny Sąd Administracyjny. W ocenie skarżącego przepis art. 178 w zw. z art. 176 p.p.s.a. poprzez swój nadmierny formalizm oraz niejednoznaczność narusza konstytucyjne prawo do zaskarżania orzeczeń sądowych. W postępowaniu kasacyjnym przejawia się to przez odrzucenie skargi kasacyjnej, która nie zawiera wskazania zarzutów kasacyjnych i ich uzasadnienia, podczas gdy zasadą powinno być wezwanie skarżącego do usunięcia ewentualnych braków formalnych, również tych, o których mowa w art. 176 p.p.s.a. Zdaniem skarżącego możliwość odrzucenia kasacji bez potrzeby wzywania do usunięcia braków narusza przyznane konstytucyjnie prawo do odwołania od orzeczeń sądu i nadmiernie utrudnia dostęp do instancji odwoławczej, uzależniając rozpoznanie sprawy od spełnienia szeregu, niejasnych zdaniem skarżącego, warunków. Wysoki stopień sformalizowania i lakoniczne sformułowanie art. 176 p.p.s.a. prowadzą do niepewności uzyskania dostępu do sądu drugiej instancji, nie znajdując uzasadnienia konstytucyjnego oraz ograniczając skarżącemu prawo do drugiej instancji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych. Przekonanie skarżącego, że doszło do naruszenia prawa do zaskarżenia orzeczenia pierwszej instancji wyrażonego w art. 78 Konstytucji, w związku z prawem do dwuinstancyjnego postępowania, o którym mowa w art. 176 Konstytucji, jest wszakże oczywiście niezasadne.

Jak wynika z treści skargi konstytucyjnej istota zarzutów związana jest z pozbawieniem skarżącego możliwości wniesienia skargi kasacyjnej poprzez wprowadzenie wymogu wskazania podstaw kasacji i ich uzasadnienia, których brak oznacza odrzucenie skargi bez konieczności wzywania do uzupełnienia braków. W związku z tym Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 78 Konstytucji „każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżenia określa ustawa”. Z przepisu tego można wywieść skierowany do prawodawcy postulat takiego kształtowania procedury, aby w miarę możliwości przewidziane w niej było prawo wniesienia przez stronę środka zaskarżenia (por. wyrok TK z 3 lipca 2002 r., sygn. SK 31/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 49). Natomiast odnoszący się tylko do postępowania sądowego art. 176 ust. 1 Konstytucji stanowi, że postępowanie to jest co najmniej dwuinstancyjne. Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszym orzecznictwie wskazywał, że „konstytucyjne prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji stanowi bardzo istotny czynnik urzeczywistniania tzw. sprawiedliwości proceduralnej” (wyrok TK z 16 listopada 1999 r., sygn. SK 11/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 158). „Ustawy regulujące postępowanie sądowe muszą w szczególności w sposób precyzyjny normować prawa stron oraz zaskarżanie orzeczeń sądowych” (wyrok TK z 19 lutego 2003 r., sygn. P 11/02, OTK ZU nr 2/A/2003, poz. 12). Statuując w zd. 1 art. 78 Konstytucji prawo każdej ze stron do zakwestionowania rozstrzygnięć podjętych wobec niej w postępowaniu sądowym bądź administracyjnym, ustrojodawca posłużył się ogólnym sformułowaniem „zaskarżenie”, ale nie sprecyzował charakteru i właściwości środków prawnych służących urzeczywistnieniu tego prawa. Zastosowanie ogólnego pojęcia „zaskarżenie” pozwoliło na objęcie jego zakresem różnych, specyficznych dla danej procedury, środków prawnych, których cechą wspólną jest umożliwienie stronie uruchomienia weryfikacji podjętego w pierwszej instancji orzeczenia bądź decyzji (por. wyrok z 16 listopada 1999 r., SK 11/99).

Trybunał podziela pogląd wyrażony w wyroku z 16 listopada 1999 r. (sygn. SK 11/99), że konstytucyjna kwalifikacja konkretnych środków zaskarżenia musi uwzględniać całokształt unormowań determinujących przebieg danego postępowania. W szczególności konieczne jest zarówno odniesienie do rodzaju sprawy rozstrzyganej w danym postępowaniu, struktury i charakteru organów podejmujących rozstrzygnięcie, jak i wreszcie konsekwencji oddziaływania innych zasad i norm konstytucyjnych, w szczególności zaś konstytucyjnej zasady prawa do sądu.

Jak wynika z treści art. 174 ust. 1 p.p.s.a., wymogi przewidziane dla skargi kasacyjnej obejmują określenie przepisów, które zostały w przekonaniu wnoszącego skargę naruszone przez sąd niższej instancji, ponadto wskazanie sposobu tego naruszenia oraz uzasadnienie. Zgodnie bowiem z art. 183 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny, poza kwestią nieważności postępowania, bada sprawę wyłącznie w granicach skargi kasacyjnej. Rozpoznanie skargi ograniczone jest więc z mocy prawa wyłącznie do wskazanych podstaw kasacyjnych, w granicach zawartego w niej wniosku, z oznaczeniem zakresu żądanego uchylenia lub zmiany orzeczenia. W tym kontekście Trybunał przypomina, że prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone nie tylko wprost - przez wyłączenie możliwości wniesienia apelacji, ale też pośrednio - przez ustanowienie takich formalnych warunków apelacji, skutkiem których wniesienie apelacji niepodlegającej odrzuceniu byłoby nadmiernie utrudnione. Oznacza to, że ustawodawcy przysługuje ograniczony zakres swobody kształtowania warunków i wymogów formalnych w zakresie składanych środków odwoławczych. Niedopuszczalne jest takie formułowanie przesłanek, które w praktyce uniemożliwia wniesienie środka odwoławczego. Jak wskazywał Trybunał, utrudnienie winno być uznane za nadmierne (a zatem sprzeczne z art. 78 Konstytucji), jeśli spełnienie wymogów formalnych środka odwoławczego jest bardzo trudne dla strony, a potrzeba ustanowienia wymogów nie jest uzasadniona ważnym interesem strony przeciwnej (sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14).

Wprowadzenia określonych w przedmiotowej ustawie wymogów skargi kasacyjnej oraz sposobu określenia skutków braków formalnych skargi nie można jednak uznać na nadmierne utrudnienie dostępu do dwuinstancyjnego postępowania. Przekonuje o tym jednoznacznie fakt istnienia przymusu adwokacko-radcowskiego dla sporządzenia skargi kasacyjnej. Zgodnie z art. 175 § 1 p.p.s.a. skarga kasacyjna powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Wymóg ten nie obejmuje jedynie sytuacji, gdy skargę kasacyjną sporządza sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, będący stroną, jej przedstawicielem lub pełnomocnikiem, albo gdy skargę kasacyjną wnosi prokurator lub Rzecznik Praw Obywatelskich. Skarga kasacyjna może być także sporządzona przez doradcę podatkowego - w sprawach obowiązków podatkowych, oraz rzecznika patentowego - w sprawach własności przemysłowej. W każdej innej sytuacji skarga kasacyjna winna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego.

Wprowadzenie wskazanego przymusu reprezentacji prawnej, przez profesjonalnego pełnomocnika, ma na celu zapewnienie skarżącemu możliwości skutecznego wniesienia środka odwoławczego, ze względu na jego rygorystyczny charakter. Uchybienie przez pełnomocnika skarżącego warunkom skargi kasacyjnej, poprzez brak określenia podstawowych warunków skargi, wskazanych bezpośrednio w art. 176 p.p.s.a., wynikające z niewłaściwego zastosowania przepisów, nie może więc w sposób oczywisty uzasadniać zarzutu naruszenia prawa strony do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji.

W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

3