61/5/A/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 31 maja 2005 r.

Sygn. akt SK 59/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski - przewodniczący

Teresa Dębowska-Romanowska - sprawozdawca

Ewa Łętowska

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska

Mirosław Wyrzykowski,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 31 maja 2005 r., skargi konstytucyjnej Wincentyny Tajnert o zbadanie zgodności:

art. 393⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.),

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) umorzyć postępowanie w zakresie badania zgodności art. 393⁵ w związku z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji ze względu na zbędność orzekania oraz w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność orzekania.

UZASADNIENIE:

I

1. Skargą konstytucyjną z 10 czerwca 2003 r. Wincentyna Tajnert wniosła o zbadanie zgodności art. 393⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; dalej: Konwencja).

Uzasadniając swą skargę, skarżąca podniosła, że zaskarżony przepis narusza zasadę demokratycznego państwa prawa, prawa do sądu oraz sprawowania sprawiedliwości przez Sąd Najwyższy. Zarzuciła mu również niezgodność z prawem do rzetelnego procesu sądowego wyrażonego w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z prawem do skutecznego środka odwoławczego (art. 13 tejże Konwencji).

W ocenie skarżącej, kwestionowany przepis art. 393³ k.p.c. nie wskazuje w swojej treści, co należy rozumieć przez określenie „kasacja powinna zawierać”. Nie precyzuje on w szczególności, gdzie należy zawrzeć treść określoną w pkt 1-4 tegoż artykułu, tzn. czy powinna być ona wskazana w petitum, czy też w uzasadnieniu skargi kasacyjnej. Dopiero analiza orzecznictwa SN przesądza jednoznacznie, że treść ta powinna być zawarta w petitum kasacji.

Sprawa skarżącej zawisła przed TK w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżąca wszczęła postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia udziału we własności nieruchomości. Sądy I i II instancji oddaliły jej wniosek ze względu na to, że w ocenie tych sądów w sprawie nie zaistniały ustawowe przesłanki będące podstawą stwierdzenia zasiedzenia. W następstwie tego skarżąca wniosła skargę kasacyjną. Postanowieniem z 18 listopada 2002 r., sygn. akt I Ca 113/02, Sąd Okręgowy we Włocławku, Wydział I Cywilny odrzucił kasację ze względu na to, że nie odpowiadała ona wymaganiom formalnym z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., gdyż nie zawierała okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie. Jest to zaś brak nieusuwalny, który prowadzi do jej odrzucenia. W wyniku wniesienia przez skarżącą zażalenia na to postanowienie, Sąd Najwyższy postanowieniem z 15 stycznia 2003 r., sygn. akt IV CZ 207/02, oddalił zażalenie.

2. Prokurator Generalny w stanowisku wyrażonym w piśmie z 24 grudnia 2003 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Natomiast w pozostałej części, tj. w przedmiocie badania zgodności art. 393⁵ k.p.c. w związku z art. 393³ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 393⁵ w związku z art. 393³ § 1 k.p.c. z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia w tej kwestii.

W uzasadnieniu stanowiska Prokurator Generalny zauważył, że przedmiotem merytorycznego badania może być tylko art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c. Tylko ten przepis był podstawą ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 Konstytucji. Tym samym rozstrzyganie w sprawie zgodności art. 393⁵ k.p.c. w powołanym zakresie w związku z art. 393³ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c. jest niedopuszczalne. Wskazał także, że badanie przez Trybunał Konstytucyjny zgodności zaskarżonego przepisu z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w trybie skargi konstytucyjnej jest również niedopuszczalne i jako takie podlega umorzeniu.

W ocenie Prokuratora Generalnego skarga nie jest zasadna, a wskazany wzorzec kontroli należy uznać za nieadekwatny. Artykuł 45 ust. 1 Konstytucji nie gwarantuje bowiem prawa do merytorycznego rozpoznania kasacji przez Sąd Najwyższy w sprawach, w których kasacja przysługuje. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika, że uprawnienie do wniesienia kasacji nie stanowi elementu prawa do rzetelnego postępowania sądowego. Prawo do rozpoznania kasacji przez SN nie ma charakteru konstytucyjnego i wynika jedynie z ustawy regulującej procedurę sądową. Ustanowienie i określenie granic dostępu do skargi kasacyjnej zostało pozostawione wyborowi ustawodawcy zwykłego. To zaś powoduje, że zarzut ograniczenia prawa do kasacji nie może stanowić podstawy skargi kasacyjnej.

Instytucja przedsądu uczyniła ze skargi kasacyjnej instrument o funkcjach publicznoprawnych, ponieważ pozostawiła SN swobodę decyzji o przyjęciu lub odmowie przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeżeli wstępne badanie zasadności skargi kasacyjnej nie ujawni istnienia okoliczności, które uzasadniałyby interwencję z punktu widzenia celów publicznoprawnych. Celom o takim charakterze służy bowiem zarówno rozstrzyganie istotnych zagadnień prawnych, jak i wyjaśnianie wątpliwości rodzących się w procesie stosowania prawa, a także ustalanie jednolitego znaczenia regulacji wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów.

Prokurator Generalny wskazał ponadto, że instytucja przedsądu była przedmiotem badania przez Europejski Trybunał Praw Człowieka z punktu widzenia zgodności z europejskimi standardami ochrony praw człowieka (Zmaliński przeciwko Polsce, sygn. 52039/00). Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreślił, że wprowadzenie instytucji przedsądu do polskiej procedury cywilnej nie może być traktowane jako naruszenie prawa do sądu, w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

3. Marszałek Sejmu w piśmie z 29 marca 2004 r. zawierającym stanowisko Sejmu wniósł o stwierdzenie zgodności art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz o umorzenie postępowania, w zakresie badania zgodności art. 393⁵ k.p.c. w części, w jakiej nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Marszałek Sejmu, powołując się na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, przytoczył argumenty wskazane także w stanowisku Prokuratora Generalnego. W ocenie Marszałka Sejmu, zaskarżony art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, nie upoważnia tego sądu do choćby wstępnego badania meritum skargi. Czynności kontrolne sądu ograniczają się do stwierdzenia, czy wniesiona kasacja spełnia wymagania, w tym także formalne, określone w przepisach art. 392-393⁴ k.p.c. Ustawowe upoważnienie, a zarazem zobowiązanie sądu do odrzucenia kasacji w przypadkach określonych w art. 393⁵ k.p.c. pozostaje w związku z ograniczeniem dostępności do fazy merytorycznego rozpoznania kasacji przez Sąd Najwyższy. Środek ten ma funkcjonować głównie w interesie publicznym, a jego podstawowym celem jest jednolitość orzecznictwa sądów powszechnych.

Nie można zatem zgodzić się z zarzutem skarżącej, że kwestionowany przepis narusza postanowienia art. 45 ust. 1 Konstytucji. Możliwość odrzucenia a limine kasacji dotkniętej brakiem istotnym, polegającym na niespełnieniu wskazanych w przepisie prawa wymagań co do treści skargi kasacyjnej, należy uznać za uzasadnione ograniczenie merytorycznego środka prawnego, wykraczającego ponad konstytucyjne standardy prawa do sądu.

Odnośnie do badania zgodności z Konstytucją art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Marszałek Sejmu wniósł o umorzenie postępowania ze względu na to, że przepisy Konwencji nie mogą stanowić wzorca kontroli konstytucyjnej w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny przeszedł do zbadania granic zaskarżenia w przedmiotowej sprawie. Skarżąca bowiem przedmiotem badania zgodności z Konstytucją uczyniła art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Zważyć jednak należy, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem badania w postępowaniu ze skargi konstytucyjnej mogą być tylko takie konstytucyjne wolności lub prawa, które zostały naruszone ustawą lub innym aktem normatywnym, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Za podstawę takiego ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej należy uznać art. 393⁵ k.p.c., w powołanym zakresie, w związku z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c. Z uzasadnienia sądu II instancji wynika bowiem, że powodem odrzucenia skargi kasacyjnej był brak przedstawienia okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie. Skarga taka nie odpowiadała wymaganiom formalnym, o których mowa w art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c. Brak ten zaś jest traktowany jako nieusuwalny. Ze względu na to skarga kasacyjna w tym przypadku podlega odrzuceniu na podstawie art. 393⁵ k.p.c. Tylko ten zatem przepis stanowił podstawę postanowienia o odrzuceniu kasacji przez Sąd Okręgowy we Włocławku, Wydział I Cywilny z 18 listopada 2002 r., sygn. akt I Ca 113/02, a w związku z tym tylko on może być kwestionowany skargą konstytucyjną.

Dlatego też należy stwierdzić, że postępowanie w zakresie badania zgodności art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 pkt 1, 2 i 4 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność orzekania.

Przechodząc z kolei do zarzutu skarżącej o naruszeniu przez zaskarżony przepis art. 6 ust. 1 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w trybie skargi konstytucyjnej niedopuszczalne jest badanie zaskarżonych przepisów z umowami międzynarodowymi. Powołany art. 79 ust. 1 Konstytucji dopuszcza jedynie badanie przez TK zgodności ustaw lub innych aktów normatywnych z Konstytucją. Przepisy Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności nie mogą zatem stanowić wzorca kontroli w takim postępowaniu.

Z uwagi na powyższe postępowanie w tym zakresie ulega również umorzeniu ze względu na niedopuszczalność orzekania.

W odniesieniu zaś do badania zgodności art. 393⁵ k.p.c. w zakresie, w jakim nakazuje sądowi drugiej instancji odrzucenie na posiedzeniu niejawnym kasacji z innych przyczyn niedopuszczalnej, w związku z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., z art. 45 ust. 1 Konstytucji Trybunał zważył, co następuje:

Konstytucyjność zaskarżonego przepisu była już przedmiotem badania przed TK w sprawie o sygn. SK 26/02, zakończonej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 2005 r. Zarówno kwestionowany przepis prawny, jak i normy konstytucyjne wskazane przez skarżącą jako wzorzec kontroli są tożsame z przedmiotem orzekania przez Trybunał w sprawie o sygn. SK 26/02. Wprawdzie postępowanie w takim zakresie, w jakim skarżąca żądała kontroli, zostało umorzone przez TK ze względu na niedopuszczalność orzekania, to jednak umorzenie to było poprzedzone badaniem merytorycznym. W uzasadnieniu postanowienia TK wskazał, że zarzuty niekonstytucyjności odnoszą się do praktyki stosowania tych przepisów, natomiast brak jest podstaw do orzekania, iż samo ich brzmienie jest niekonstytucyjne. Nie zachodzi zatem potrzeba ponownego rozpoznawania zarzutów sformułowanych w niniejszej sprawie. W takim przypadku merytoryczne badanie konstytucyjności zaskarżonych przepisów naruszałoby - obowiązującą w postępowaniu przed TK - zasadę ne bis in idem.

Dlatego też Trybunał, działając na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, umorzył postępowanie ze względu na zbędność orzekania w tym zakresie.

Z tych wszystkich względów Trybunał postanowił, jak sentencji.

5