112/3/B/2006

POSTANOWIENIE

z dnia 7 marca 2005 r.

Sygn. akt Ts 202/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Bohdan Zdziennicki,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Tomasza Wilanda w sprawie zgodności:

art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i 2 oraz art. 77 ust 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 6 grudnia 2004 r. pełnomocnik skarżącego zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Zaskarżonemu przepisowi zarzucił niezgodność z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 70 ust. 1 i 2 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Istoty niezgodności tego przepisu z art. 31 ust. 3, art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji upatruje skarżący w pozbawieniu go sądowej kontroli rozstrzygnięcia w przedmiocie ustalenia wysokości opłat za zajęcia dydaktyczne w płaszczyźnie materialnoprawnej. Zdaniem skarżącego, zaskarżony przepis pozbawia go prawa do bezpłatnej nauki (art. 70 ust. 1 i 2 Konstytucji), daje także podstawę do nałożenia obowiązku uiszczania opłat w nieznanej formie prawnej, której podważenie jest niemożliwe zarówno w procesie cywilnym, jak i w postępowaniu administracyjnym (naruszenie art. 64 Konstytucji).

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującą sprawą. Wobec skarżącego - ubiegającego się o zwolnienie z opłaty za zajęcia dydaktyczne - wydana została decyzja Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z 21 października 2002 r. (nr WP.A/SD/113/02), którą odmówiono zwolnienia go z obowiązku uiszczenia w całości opłat za zajęcia dydaktyczne na I roku Wieczorowego Studium Prawa WPiA UW w roku akademickim 2000/2001. Jako podstawę prawną tego rozstrzygnięcia wskazano § 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380 ze zm.) w związku z § 11 i 12 ust. 2 Zarządzenia nr 3 Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z 26 czerwca 1997 r. w sprawie pobierania opłat za zajęcia dydaktyczne na studiach dziennych, zaocznych, wieczorowych, eksternistycznych oraz na studiach podyplomowych i innych formach kształcenia (dalej: zarządzenie nr 3 Rektora UW) oraz art. 104 kodeksu postępowania administracyjnego. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Rektor UW stwierdził, że skarżący składając podanie o przyjęcie na studia zobowiązał się do uiszczania opłat, zaś od momentu złożenia deklaracji do chwili złożenia pisma o zwolnienie z opłat, sytuacja majątkowa skarżącego nie uległa pogorszeniu. Wobec negatywnej opinii Zarządu Samorządu Studentów odnośnie wniosku o umorzenie czesnego, Rektor UW stwierdził brak jakichkolwiek przesłanek do zwolnienia z opłat. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy skarżącego decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją z 5 listopada 2002 r. (nr St. 4411-105/2000-2001-2002). Skarga skarżącego na powyższe rozstrzygnięcie została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 7 stycznia 2004 r. (sygn. akt I SA 2442/03). W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd stwierdził, że skarżący istotnie nie spełnił przesłanek warunkujących uzyskanie dofinansowania opłat określonych w postanowieniach zarządzenia Nr 3 Rektora UW. Skarga kasacyjna na opisany wyrok została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 lipca 2004 r. (sygn. akt OSK 628/04). Sąd podkreślił, że zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, decyzja w sprawie zwolnienia z opłat za zajęcia dydaktyczne w uczelni państwowej jest indywidualnym aktem władztwa zakładowego, do którego odpowiednio stosuje się przepisy k.p.a. i przepisy o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego. Granice rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy skarżącego przez sąd administracyjny wyznaczone są jednak decyzjami o odmowie zwolnienia z opłat i ta wyłącznie kwestia stanowiła przedmiot sprawy. Nie było nią natomiast ustalenie obowiązku uiszczania opłat przez skarżącego, ani też określenie ich wysokości. Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że materialnoprawną podstawą rozstrzygnięcia wydanego wobec skarżącego był w pierwszej kolejności § 11 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, w uzasadnionych przypadkach rektor, na wniosek studenta zaopiniowany przez uczelniany organ samorządu studenckiego, może zwolnić studenta z obowiązku uiszczenia opłaty w całości lub części.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 30 grudnia 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej, m.in. przez wyjaśnienie, w jakim zakresie zakwestionowany art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym stanowił podstawę prawną dołączonych do skargi konstytucyjnej orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego.

W piśmie z 12 stycznia 2005 r. pełnomocnik skarżącego wyjaśnił, że - oparte na art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym - nałożenie obowiązku uiszczania opłaty za zajęcia dydaktyczne jest aktem stosowania prawa, który jednakże nie jest kierowany bezpośrednio do studentów, jako akt administracyjny podlegający indywidualnej kontroli sądowo-administracyjnej. Pomimo tego, taki akt jest źródłem decyzji podejmowanych wobec studentów, ponieważ statuuje obowiązek, będący entymematyczną przesłanką w procesie ubiegania się studenta o zwolnienie z opłat za zajęcia dydaktyczne. Zdaniem skarżącego, oddalenie wniosku o zwolnienie z opłat wynika właśnie z entymematycznego założenia legalności samej opłaty, z ponoszenia której student chce się zwolnić. Zatem zaskarżony przepis rzutuje na konstytucyjne prawa i wolności skarżącego w ten sposób, że gdyby nie jego obowiązywanie, to nie można by domniemywać legalności opłaty za zajęcia dydaktyczne. W piśmie odwołano się również do okoliczności sprawy, w związku z którą skierowana została skarga konstytucyjna rozpoznana merytorycznie przez Trybunał Konstytucyjny (wyrok z 8 listopada 2000 r., sygn. SK 18/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 258). Zdaniem skarżącego, podobne było wówczas oddziaływanie art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym na decyzję odmawiającą zwolnienia z opłaty za zajęcia dydaktyczne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna służyć ma eliminacji z systemu obowiązującego prawa przepisów ustaw lub innych aktów normatywnych, które stanowiły podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, naruszającego wolności lub prawa albo obowiązki skarżącego określone w Konstytucji. W świetle tego przepisu nie ulega wątpliwości, że jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być unormowania wykazujące szczególną kwalifikację. Muszą być one podstawą prawną ostatecznego orzeczenia, z wydaniem którego wiąże skarżący zarzut naruszenia przysługujących mu praw podmiotowych, znajdujących swoje źródło w unormowaniach konstytucyjnych. Ponieważ skarga konstytucyjna jest środkiem inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa, stąd uprzednie zastosowanie zaskarżonych przepisów w indywidualnej sprawie skarżącego stanowi warunek konieczny dopuszczalności poddania ich weryfikacji w postępowaniu inicjowanym tym środkiem prawnym.

Oceniając dopełnienie wskazanych wyżej przesłanek w niniejszej sprawie stwierdzić należy, że zaskarżony art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym nie może być uznany za podstawę prawną orzeczeń, wydanych w sprawie, w związku z którą skarżący sformułował swoją skargę. Wykazanie takiej zaś zależności stanowi w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji warunek konieczny dopuszczalności potraktowania go za dozwolony przedmiot skargi konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna złożona została po wyczerpaniu drogi prawnej w postępowaniu, którego przedmiotem była wyłącznie kwestia zwolnienia skarżącego z obowiązku uiszczenia opłat za zajęcia dydaktyczne na I roku Wieczorowego Studium Prawa WPiA UW. Problem ten - w przypadku skarżącego będącego studentem Uniwersytetu Warszawskiego - normowany jest przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni, którego § 11 ustanawia kompetencję rektora w zakresie udzielenia takiego zwolnienia, w uzasadnionych przypadkach, po zaopiniowaniu wniosku przez uczelniany organ samorządu studenckiego, oraz unormowaniami zarządzenia nr 3 Rektora UW. W uzasadnieniach wyroków sądów administracyjnych wydanych w sprawie skarżącego jednoznacznie podkreśla się przy tym, że przedmiotem kontroli sądowej nie była kwestia ustalenia legalności samego obowiązku uiszczania opłat za zajęcia dydaktyczne, ani też ich wysokości.

Podzielając powyższe stanowisko Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że jego konsekwencją musi być odmowa uznania zaskarżonego przepisu, w którego zakresie normowania nie mieści się zagadnienie przesłanek zwolnienia studenta z obowiązku uiszczania opłat za zajęcia dydaktyczne, za podstawę prawną orzeczeń rozstrzygających w tym właśnie przedmiocie. Nie można również podzielić stanowiska skarżącego, jakoby wystarczającym powodem dla takiego uznania było stwierdzenie, że legalność obowiązku uiszczenia opłaty stanowi przesłankę entymematyczną w procesie ubiegania się studenta o zwolnienie z tego obowiązku. Niewątpliwie zaskarżony art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym jest przepisem determinującym kształt samej instytucji opłat za zajęcia dydaktyczne. Tym niemniej, z takiej jego kwalifikacji nie należy jeszcze wnioskować o zasadności uznawania go za podstawę prawną każdego rozstrzygnięcia podejmowanego w odrębnie normowanych procedurach postępowania, których przedmiotem są samodzielnie unormowane poszczególne elementy tej instytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego nie można więc utożsamiać związków logicznych zachodzących między poszczególnymi unormowaniami (bądź konsekwencjami prawnymi tychże) z wymaganą w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji ich kwalifikacją jako podstawy prawnej orzeczeń wydawanych w indywidualnych sprawach skarżących. Tak więc z samego tylko stwierdzenia, że źródłem prawnym nakładania na studiujących obowiązku uiszczenia opłat za zajęcia dydaktyczne jest art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym nie wynika jeszcze wniosek, że przepis ten może być uznany za podstawę prawną ostatecznego orzeczenia w przedmiocie uznaniowego zwolnienia studenta z tego obowiązku. Za niezasadne uznać należy przy tym odwołanie się przez skarżącego do okoliczności faktycznych związanych ze skargą konstytucyjną, orzeczoną wyrokiem TK z 8 listopada 2000 r. (sygn. SK 18/99). Należy zauważyć, że w odróżnieniu od analizowanej skargi konstytucyjnej, skarżący wskazywał wówczas, iż ostatecznym rozstrzygnięciem organu administracji, odnoszącym się do jego konstytucyjnych praw i wolności, a wydanym na podstawie zaskarżonego przepisu była decyzja przesądzająca o obowiązku dokonania przez skarżącego opłaty na rzecz uczelni za zajęcia dydaktyczne. Z tego rodzaju rozstrzygnięciem nie mamy jednak do czynienia w niniejszym przypadku, w którym - co należy jeszcze raz podkreślić - przedmiotem ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącego był wyłącznie problem spełnienia przesłanek uzasadniających ewentualne zwolnienie skarżącego z obowiązku uiszczenia takiej opłaty w całości lub w części.

W konkluzji stwierdzić więc należy, że zakwestionowany art. 23 ust. 2 pkt 2 ustawy o szkolnictwie wyższym nie może być uznany za podstawę prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie, w związku z którą skierowano niniejszą skargę konstytucyjną.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, działając na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzeka się jak w sentencji.

3