161/4B/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 22 lutego 2005 r.

Sygn. akt Ts 132/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marian Grzybowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka Bąbki o stwierdzenie zgodności:

art. 101 ust. 3 i art. 102 ust. 1 w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 30, art. 66 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz

art. 393¹³ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz 296 ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 101 ust. 3 i art. 102 ust. 1 w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.).

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 101 ust. 3 i art. 102 ust. 1 w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385) jest niezgodny z art. 30, art. 66 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz, iż art. 393¹³ § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Według skarżącego art. 393¹³ § 2 k.p.c. zawiera ograniczenie obowiązku rozpoznania sprawy w innym składzie niż ten, który wydał uchylone w następstwie kasacji orzeczenie. Ograniczenie to polega na tym, że zaskarżony przepis gwarantuje wyłączenie sędziego wtedy, gdy uchylone przez Sąd Najwyższy orzeczenie rozstrzygało co do istoty sprawy. W przypadku, gdy uchylone orzeczenie odrzucało pozew brak jest gwarancji wyłączenia sędziego, co narusza prawo do bezstronnego sądu. W przypadku skarżącego po uwzględnieniu jego kasacji w sprawie orzekali sędziowie, którzy wcześniej bezprawnie odrzucili jego powództwo. Odnośnie art. 101 ust. 3, art. 102 ust. 1 i art. 104 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym skarżący zarzuca, że przepisy te mają charakter względny w określaniu czasu pracy, co powoduje możliwość dowolnego ustalania norm czasu pracy i dowolnego ich przekraczania. Zdaniem skarżącego pensum, o którym mowa w art. 101 i 102 ustawy o szkolnictwie wyższym jest normą czasu pracy w rozumieniu art. 66 ust. 2 Konstytucji. Możliwość dowolnego nakładania na pracownika naukowo-dydaktycznego obowiązku pracy ponad pensum narusza art. 66 ust. 2 Konstytucji, a uzależnianie od tego jego oceny narusza art. 30 Konstytucji. Godność pracownika doznaje naruszenia, gdy pracodawca w sposób dowolny może określać czas jego pracy. Ustawowa koncepcja względności norm czasu pracy (wymiar pensum i wymiar godzin ponadwymiarowych) zagraża zdrowiu i narusza prawo do higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 66 ust. 1 Konstytucji.

Skarga został złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Skarżący, jako nauczyciel akademicki zatrudniony na stanowisku asystenta w publicznej szkole wyższej zakwestionował w postępowaniu sądowym (o ochronę dóbr osobistych) kryterium ilościowe czasu pracy (obciążenia dydaktycznego) jako podstawę do wystawiania pracowniczej oceny, a konkretnie skalę obciążeń, która miała bezpośrednie przełożenie na ocenę przydatności pracownika i jego zawodową wartość. Ze skali wynika jednoznacznie, że w zakresie działalności dydaktycznej nauczyciel akademicki oceniany był jako bardzo dobry lub dobry tylko wówczas, gdy świadczył pracę w godzinach ponadwymiarowych w ilości przekraczającej pensum, a nawet w ilości przekraczającej ustawowy wymiar godzin ponadwymiarowych, przy czym wymiar pensum na pozwanej uczelni określony był w górnej max. granicy ustawowej (210 godzin obliczeniowych rocznie). Komisja Oceniająca pracodawcy uznała, że „gdyby stosować do powoda kryteria oceny pracowników z 1998 r., to otrzymałby ocenę negatywną”. Skarżący uznał, że taka ocena uwłacza jego godności i dobremu imieniu pracownika, gdyż „niewolnictwo pracy” stosowane przez pozwaną w zakresie ponadwymiarowego obciążenia zajęciami dydaktycznymi narusza godność pracy człowieka. Powództwo zostało ostatecznie oddalone m.in. dlatego, że z regulacji art. 101 ust. 2 i art. 102 ust. 1 wypływa wniosek, że „ustalony dla nauczyciela akademickiego wymiar pensum dydaktycznego nie jest normą czasu pracy w ogóle i nie stanowi też maksymalnego dopuszczalnego wymiaru czasu pracy zarówno w rozumieniu ustawy o szkolnictwie wyższym, jak i w rozumieniu kodeksu pracy”.

Sprawa była rozpatrywana w kolejnych instancjach, w tym dwukrotnie w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym. Pierwotnie Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 26 maja 1999 r. pozew odrzucił uznając, że zawarte w nim żądanie nie należy do kategorii spraw cywilnych (art. 1 k.p.c.), tzn. spraw z zakresu prawa pracy, zatem uznał niedopuszczalność drogi sądowej. Na to postanowienie naruszające konstytucyjne prawo do sądu zażalenie wniósł skarżący i postanowieniem z 19 lipca 1999 r. w sprawie o sygn. III APz 24/99 Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zażalenie oddalił. Od ww. postanowienia Sądu Apelacyjnego powód wniósł kasację do Sądu Najwyższego, która postanowieniem z 16 marca 2000 r. została uwzględniona w ten sposób, że Sąd Najwyższy uchylił ww. postanowienia i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do rozpoznania. Sąd Okręgowy wyrokiem z 9 kwietnia 2001 r. powództwo oddalił, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił wyrokiem z 23 stycznia 2002 r. (III APa 103/01) apelację, a Sąd Najwyższy wyrokiem z 29 lipca 2003 r. (I PK 294/02) oddalił kasację. Zdaniem skarżącego powyższa chronologia będzie istotna dla oceny konstytucyjności art. 393¹³ § 2 k.p.c. - w zakresie w jakim po uwzględnieniu kasacji przez Sąd Najwyższy i uchyleniu postanowienia sądu II i I instancji o odrzuceniu pozwu, nie jest wyłączone rozpoznanie sprawy w składzie orzekającym, który wydał uchylone wyrokiem kasacyjnym orzeczenie. Taka sytuacja procesowa wystąpiła w przypadku skarżącego, gdyż w wydaniu wyroku z 23 stycznia 2002 r. (III APa 103/01) brali udział sędziowie Sądu Apelacyjnego Herbert Szurgacz i Halina Kisiel-Barańska, którzy uczestniczyli także w wydaniu w niniejszej sprawie orzeczenia z 19 lipca 1999 r. (III APz 24/99) o odrzuceniu pozwu kończącego postępowanie w sprawie. Orzeczenie to wskutek kasacji powoda zostało uchylone postanowieniem Sądu Najwyższego z 16 marca 2000 r. (I PKN 723/99) na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wbrew twierdzeniu skarżącego pensum nie jest maksymalną normą czasu pracy w rozumieniu art. 66 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten nie określa w ogóle norm czasu pracy odsyłając w tym zakresie do ustawy. Odesłanie to nie determinuje wielkości norm czasu pracy, nakłada jedynie na ustawodawcę obowiązek ustalenia tych norm. Wysokość maksymalnych norm oraz sposób ich ustalenia nie jest bezpośrednio zdeterminowany przez Konstytucję. Czas pracy pracowników naukowo-dydaktycznych jest wyznaczony, w szczególny sposób, co jest uzasadnione szczególnym charakterem wykonywanej przez nich pracy. Pensum jest jednym z elementów wyznaczających czas pracy w związku z obowiązkami dydaktycznymi pracowników zatrudnionych w szkołach wyższych. Do obowiązków tych zalicza się również inne zajęcia dydaktyczne (np. konsultacje dla studentów), zajęcia organizacyjne, a przede wszystkim prace badawcze. Przyjęcie, że pensum stanowi maksymalną normę czasu pracy w rozumieniu art. 66 ust. 2 Konstytucji oznaczałoby brak możliwości wykonywania w czasie pracy pozostałych obowiązków nałożonych na pracownika naukowo-dydaktycznego. Na marginesie należy zauważyć, że wysokość pensum oraz możliwość obciążania pracownika naukowego zajęciami dydaktycznymi ponad pensum została w ustawie określona w sposób jednoznaczny. W myśl art. 101 ust. 3 pensum dla pracowników naukowo-dydaktycznych wynosi 210 godzin obliczeniowych, a w myśl art. 102 ust. 1 zaskarżonej ustawy może ono zostać powiększone maksymalnie o 1/4.

Maksymalna norma czasu pracy dla pracownika naukowo-dydaktycznego, obejmująca wykonanie wszystkich wskazanych wyżej obowiązków została określona przez art. 101 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym w zw. z art. 129 i nast. kodeksu pracy. Relacja jaka zachodzi między ustawą o szkolnictwie wyższym, a kodeksem pracy, w szczególności art. 133 § 1 k.p. w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania, odnośnie norm czasu pracy obszernie analizuje Sąd Najwyższy w wydanym w sprawie skarżącego wyroku z 29 lipca 2003 r. (sygn. akt I PK 294/02).

Problem przestrzegania przez szkołę wyższą przepisów określających pensum dydaktyczne oraz przepisów określających normy czasu pracy pozostaje poza zakresem niniejszej sprawy, gdyż ani statut szkoły, ani inne regulacje wewnętrzne dotyczące czasu pracy i oceny pracownika naukowo-dydaktycznego nie stanowiły przedmiotu skargi konstytucyjnej.

Reasumując należy stwierdzić, że pensum dydaktyczne nie stanowi maksymalnych norm czasu pracy w rozumieniu art. 66 ust. 2 Konstytucji, zaskarżone przepisy nie wyznaczają takich norm, gdyż te zostały określone w sposób jednoznaczny w art. 129 i nast. k.p. Tak więc zarzut skarżącego, że zaskarżone przepisy w sposób względny wyznaczają maksymalne normy czasu pracy jest oczywiście bezzasadny. Ze względu na oczywistą bezzasadność zarzutu należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zbadania zgodności z Konstytucją art. 101 ust. 3, art. 102 ust. 1 w zw. z art. 104 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym. W zakresie badania zgodności z Konstytucją art. 393¹³ k.p.c. zostało wydane zarządzenie sędziego o przedstawienie skargi konstytucyjnej prezesowi Trybunału Konstytucyjnego, celem wyznaczenia składu orzekającego.