70/2B/2005

POSTANOWIENIE

z dnia 23 listopada 2004 r.

Sygn. akt Ts 104/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Teresa Dębowska-Romanowska,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Artura Łońskiego, w sprawie zgodności:

przepisu art. 77 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej z 24 maja 2004 r., uzupełnionej pismem procesowym z 9 sierpnia 2004 r., wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 77 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z 3 listopada 2003 r. (sygn. Akt III. K. 1317/03) Arturowi Łońskiemu wymierzono karę łączną 3 lat i 7 miesięcy pozbawienia wolności. Po odbyciu połowy tej kary, na podstawie art. 77 § 1 k.k., skarżący wystąpił z wnioskiem o udzielenie mu warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary. Sąd Okręgowy postanowieniem z 18 lutego 2004 r. (sygn. Akt XI. Wz 102/04) odmówił skazanemu udzielenia warunkowego zwolnienia. Sąd Apelacyjny w Warszawie nie uwzględnił zażalenia skazanego i postanowieniem z 23 marca 2004 r. (sygn. Akt II. AKzw. 163/04) utrzymał w mocy postanowienie Sądu Okręgowego o odmowie warunkowego zwolnienia.

Skarżący zarzucił, iż Sąd Okręgowy w Warszawie odmawiając udzielenia warunkowego zwolnienia oparł swoje rozstrzygnięcie na przepisie art. 77 § 1 k.k., który jest przepisem niezrozumiałym i pozwalającym na zbyt daleko idącą dowolność interpretacyjną. Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności skarżący stwierdza, że art. 77 § 1 k.k. formułujący warunki dopuszczalności warunkowego przedterminowego zwolnienia zawiera przesłanki niedostatecznie precyzyjne i zwroty niejednoznaczne. Takie ujęcie przepisu narusza, jak wskazuje skarżący, wyrażoną w art. 2 ust. 1 Konstytucji zasadę państwa prawnego, która zobowiązuje organy państwa do tworzenia prawa w taki sposób, aby jego normy były zrozumiałe, nie kolidowały z innymi normami prawa i nie powodowały wątpliwości interpretacyjnych. Niezgodne z zasadą państwa prawnego jest także kumulatywne ujęcie aż siedmiu nieprecyzyjnych przesłanek, których łączne spełnienie jest warunkiem zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia. Przepis art. 77 § 1 k.k. zawiera przesłanki nie nadające się do postawienia prognozy kryminalnej, jak np. obowiązek badania okoliczności popełnienia przestępstwa czy sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, albowiem stanowiły już raz podstawę orzeczenia sądu, przy orzekaniu kary za przestępstwo. Świadczy to zdaniem skarżącego o nieprecyzyjnych regułach wywodzenia prognoz kryminalnych, sprzecznych z zasadą państwa prawnego.

Ponadto w piśmie procesowym z 9 sierpnia 2004 r., uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że w następstwie niezgodności art. 77 § 1 k.k. z art. 2 Konstytucji naruszone zostało także prawo skarżącego do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, zawarte w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Prawo to naruszone zostało, jak wywodzi skarżący, przez to, że przepis art. 77 § 1 k.k. formułuje konieczne do spełnienia ale jednocześnie niezrozumiałe i nieprecyzyjne przesłanki pozwalające na daleko idącą dowolność interpretacyjną, przez co realizacja prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy staje się niemożliwa. Ubiegający się o warunkowe zwolnienie obywatel nie wie jakie wymogi musi spełnić, aby takie zwolnienie uzyskać. Skoro zaś przepis jest wadliwie skonstruowany to oparte na nim rozstrzygnięcie nie może być poprawne oraz nie może realizować konstytucyjnego wymogu sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wskazany w skardze konstytucyjnej zarzut niezgodności art. 77 § 1 k.k. z art. 2 Konstytucji ma charakter oczywiście bezzasadny.

Wskazany przez skarżącego przepis art. 2 Konstytucji, statuujący zasady państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej, może stanowić samodzielną podstawę skargi konstytucyjnej pod warunkiem, że skarżący sprecyzował zarzut naruszenia jego konstytucyjnego prawa podmiotowego chronionego na podstawie tego przepisu, przykładowo: prawa do sprawiedliwego traktowania w sferze stosunków objętych gwarancjami konstytucyjnymi (por. wyrok TK z 11 grudnia 2001 r., SK 16/00 i z 12 grudnia 2001 r., SK 26/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 257 i 258). Zdaniem skarżącego naruszenie art. 2 sprowadza się do niedostatecznie precyzyjnego i niejednoznacznego ujęcia przepisów art. 77 § 1 k.k. kolidującego z wynikającym z art. 2 ust. 1 zobowiązaniem organów państwa do tworzenia prawa w taki sposób, aby jego normy były zrozumiałe, nie kolidowały z innymi normami prawa i nie powodowały wątpliwości interpretacyjnych. Wbrew jednak twierdzeniom zawartym w skardze konstytucyjnej użyte w art. 77 § 1 k.k. przesłanki dopuszczalności zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia nie zostały określone w sposób niezrozumiały i nieprecyzyjny.

Zgodnie z art. 77 § 1 k.k. sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary skazanego na karę pozbawienia wolności tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Istotą warunkowego przedterminowego zwolnienia jest zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności po odbyciu części kary, nie mniejszej jednak niż jej połowa. Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest szczególną instytucją prawa karnego, wyrazem swoistego aktu łaski okazanego skazanemu i indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Jest to szansa dana sprawcy przestępstwa powrotu do społeczeństwa i darowania reszty kary wobec pozytywnego przebiegu okresu próby, następującego po orzeczeniu o warunkowym zwolnieniu. Wiąże się ściśle z poddaniem sprawcy procesowi resocjalizacyjnemu w warunkach kontrolowanej wolności. Z drugiej strony można istotę warunkowego zwolnienia traktować jako rezygnację z efektywnego wykonania części pozostałej do odbycia kary pozbawienia wolności (E. Bieńkowska [w:] Kodeks karny, Komentarz, red. G. Rejman, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 1999, s. 1010 i n.). Przesłanką merytoryczną stosowania tej instytucji jest pozytywna prognoza kryminologiczna, oceniana w oparciu o kryteria określone w art. 77 § 1 k.k. Uzasadniać ma ona przede wszystkim przekonanie sądu, że skazany zwolniony od obowiązku odbycia części orzeczonej kary nie powróci na drogę przestępstwa (zob. postanowienie SN z 21 czerwca 2000 r., V KKN 160/2000, Prokuratura i Prawo 2000, z. 12, poz. 4). Oceny, czy w danej sytuacji można mówić o istnieniu pozytywnej prognozy kryminalistycznej dokonuje sąd na wniosek uprawnionych podmiotów, w tym na wniosek skazanego lub jego obrońcy (art. 161 § 1-3 k.k.w.). Podstawą zaś rozstrzygnięcia są przesłanki określone w art. 77 § 1 k.k.

Kodeks karny i kodeks karny wykonawczy nie kształtują instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia jako prawa podmiotowego skazanego. Jest to instytucja prawa penitencjarnego i środek polityki kryminalnej. „Dopóki decyzji o warunkowym przedterminowym zwolnieniu nie podjęto, dopóty nie można mówić o nabyciu przez osobę skazaną uprawnień, które mogłyby podlegać ochronie w świetle konstytucyjnej zasady ochrony praw słusznie nabytych. Upływ określonego quantum kary nie tworzy jeszcze bowiem po stronie skazanego żadnego roszczenia (uprawnienia), czy choćby samej ekspektatywy warunkowego zwolnienia, które mogłoby podlegać ochronie. O tego typu skutkach można byłoby mówić jedynie wówczas, gdyby po odbyciu określonej części kary istniał obowiązek warunkowego zwolnienia skazanego po tym właśnie okresie” (Uchwała pełnego składu Izby Karnej z 11 stycznia 1999 r., I KZP 15/98, OSN, Izba Karna i Izba Wojskowa, z. 1-2/99, poz. 1).

Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest zawsze fakultatywne. Tylko sąd, zgodnie z art. 77 k.k. i 78 k.k., „może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary” skazanego na karę pozbawienia wolności, po spełnieniu przewidzianych w tych przepisach przesłanek. Nie może więc być mowy o „przyznaniu prawa do warunkowego przedterminowego zwolnienia”. Upływ wymaganego quantum kary stanowi tylko jedną z przesłanek warunkowego przedterminowego zwolnienia, konieczną aby doszło w ogóle do rozpoznania wniosku. Spełnienie tej przesłanki nie oznacza jednak, że zwolnienie warunkowe zostanie skazanemu udzielone. Decydują o tym przesłanki materialne, określone w art. 77 k.k. (wyrok TK z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Zdaniem skarżącego warunki stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia określone są w sposób niejasny i nieprecyzyjny. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zarzuty te są bezzasadne. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary jest instytucją związaną z wykonaniem kary, która rządzić się musi innymi dyrektywami niż orzeczenie o wymiarze kary (por. A. Zoll (red.), Kodeks karny. Komentarz. Tom I, Zakamycze 2004, s. 1059). Zachowanie się sprawcy i jego właściwości osobiste uzasadniać muszą przekonanie, że skazany będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. W odróżnieniu od orzeczenia o karze, które uwzględniać musi cele ogólno-prewencyjne, jedyną przesłanką stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia jest korzystna prognoza kryminologiczna.

Nie można mówić o niejasności przesłanek określonych w art. 77 § 1 k.k. będących podstawą prognozy kryminologicznej. Użyte w tym przepisie sformułowania zawierają treści ocenne, zgodne jednak z charakterem tego wyjątkowego środka probacyjnego. Tylko sąd, na podstawie posiadanej wiedzy o sprawcy i działając w granicach swobodnego uznania sędziowskiego, jest w stanie należycie ocenić zasadność wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Przepisy przewidywać jednak muszą możliwość dokonania oceny, która nie może być tylko mechanicznym sprawdzeniem spełnienia warunków formalnych albowiem wówczas instytucja warunkowego zwolnienia straciłaby swój ocenny i warunkowy charakter, a stałaby się bezwzględnym prawem każdego skazanego na karę pozbawienia wolności.

Obowiązkiem sądu jest rozpatrzyć wniosek skazanego w przewidzianej prawem procedurze i z zachowaniem odpowiednich gwarancji oraz podjąć decyzję wolną od arbitralności czy dyskryminacji, a uzasadnioną interesem społecznym w prowadzeniu określonej polityki kryminalnej (wyrok TK z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 21/99). Przesłanki wskazane w art. 77 § 1 k.k. są odzwierciedleniem owego interesu społecznego i służyć mają wzmocnieniu polityki karnej i penitencjarnej.

Zakres i sposób rozumienia przesłanek określonych w art. 77 k.k., zarówno na gruncie doktryny, jak i orzecznictwa Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości (por. A. Zoll (red.), Kodeks karny. Komentarz. Tom I, Zakamycze 2004, s. 1064-1066). Postawa, właściwości i warunki osobiste to cechy sprawcy istotne z punktu widzenia analizy ewolucji jego zachowania w trakcie procesu resocjalizacyjnego. Do "postawy" skazanego można także zaliczyć, przykładowo, staranie się skazanego o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, przeproszenie pokrzywdzonego, podjęcie próby pojednania się z pokrzywdzonym itp. (L. Przybylczak, Instytucja warunkowego przedterminowego zwolnienia w nowym kodeksie karnym i kodeksie karnym wykonawczym, Prokuratura i Prawo 1998, nr 9). Oczywistym jest, iż sposób zachowania się przed popełnieniem przestępstwa jest dla sądu wskazówką dla ustalenia, czy pod wpływem procesu resocjalizacyjnego doszło do zmiany niepożądanej postawy na społecznie pożądaną i czy nastąpiło wzmocnienie jej stabilności. Temu samemu służy analiza sposobu zachowania się sprawcy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, a w szczególności ustalenie czy postawa skazanego wyraża poczucie odpowiedzialności za własne zachowanie, potrzebę przestrzegania porządku prawnego, obowiązków rodzinnych.

Z tych powodów uznać należy zarzuty skarżącego w zakresie dotyczącym niezgodności art. 77 § 1 k.k. z art. 2 Konstytucji za oczywiście bezzasadne.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego również drugi z zarzutów podniesionych w skardze konstytucyjnej, dotyczący niezgodności art. 77 § 1 k.k. z art. 45 ust. 1 Konstytucji ma charakter oczywiście bezzasadny.

Wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do sądu jest jednym z podstawowych praw jednostki i jedną z fundamentalnych gwarancji praworządności. Zgodnie z tym przepisem każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał Konstytucyjny na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności:

1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym);

2) prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnej z wymogami sprawiedliwości i jawności;

3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd (por. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., sygn. K. 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., sygn. SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000 r., sygn. K. 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Gwarancyjny charakter art. 45 Konstytucji odnosi się przede wszystkim do wymagań kształtujących proceduralny zakres obowiązków organów państwa, jeśli chodzi o odpowiednie ukształtowanie postępowania sądowego. Z art. 45 Konstytucji wynika obowiązek kreowania takich norm prawnych, które zapewniają obywatelowi realizację jego podmiotowego prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez sąd. Wbrew twierdzeniom skarżącego to prawo podmiotowe nie obejmuje jednak swoim zakresem obowiązku zwalniania od obywania kary.

Kształt samego postępowania oparty jest o przepisy właściwej procedury sądowej, która prowadzona powinna być zgodnie z wymogami art. 45 Konstytucji. Skarżący nie podnosił zaś w skardze konstytucyjnej żadnych zarzutów dotyczących zastosowanych przepisów proceduralnych. Art. 45 ust. 1 Konstytucji nie jest więc w tym zakresie adekwatnym wzorcem kontroli, co powoduje oczywistą bezzasadność podnoszonych w skardze zarzutów.

Mając powyższe na względzie należało orzec, jak w sentencji.

4