253

POSTANOWIENIE

z dnia 21 lipca 2004 r.

Sygn. akt Ts 64/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Krzysztofa Markiewicza w sprawie zgodności:

art. 787 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 64 ust. 1 oraz ust. 2 Konstytucji,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 29 marca 2004 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił art. 787 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) sprzeczność z art. 2, art. 64 ust. 1 oraz ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Działając na podstawie zakwestionowanego przepisu Sąd Okręgowy w Koszalinie, Wydział VI Gospodarczy postanowieniem z 31 grudnia 2003 r. (sygn. akt Gz 267/03) zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego w Słupsku z 10 czerwca 2002 r. (sygn. akt GCo 46/03) w całości w ten sposób, iż oddalił wniosek skarżącego o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty z 4 czerwca 2002 r. (sygn. akt GNc 1794/02) także przeciwko małżonce dłużnika. Uzasadniając wydane rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wskazał na fakt rozwiązania małżeństwa dłużnika przed uprawomocnieniem się orzeczenia o nadaniu klauzuli wykonalności; zgodnie zaś z art. 787 § 1 k.p.k. przesłankami nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika jest istnienie wspólności majątkowej zarówno w dacie składania wniosku jak i w dacie orzekania.

Przyjętej przez orzekający sąd interpretacji zaskarżonego przepisu skarżący zarzucił naruszenie przysługujących mu praw, poprzez faktyczne umożliwienie dłużnikowi i jego małżonce podjęcia działania służącego rozwiązaniu łączącego ich związku małżeńskiego. Nieprecyzyjność kwestionowanej regulacji, którą wywodzi skarżący w dalszej kolejności, wyrażająca się w braku określenia, w jakiej dacie sąd rozpoznający sprawę o nadanie klauzuli wykonalności bada kwestię istnienia związku małżeńskiego pomiędzy dłużnikiem a jego majątkiem, narusza ponadto zasadę prawidłowej legislacji wynikającą z art. 2 Konstytucji. Z tych samych względów przepis ten narusza art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji gwarantujący obywatelowi ochronę jego własności, pozwalając de facto uniknąć dłużnikowi odpowiedzialności za długi.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego wniesienie wymaga spełnienia szeregu przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). W sytuacji, w której skarga nie odpowiada przewidzianym prawem warunkom, a także w przypadku, w którym wysunięte w skardze zarzuty są oczywiście bezzasadne, Trybunał Konstytucyjny, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 wskazanej powyżej ustawy, wydaje postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej podlegającej wstępnemu rozpoznaniu skarżący uczynił zarzut niekonstytucyjność art. 787 § 1 k.p.c., zgodnie z którym „tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową”. Źródła naruszenia przysługującego mu prawa własności skarżący upatruje w nieprecyzyjności zaskarżonego przepisu, który nie przesądza jednoznacznie, iż wystarczającą przesłankę nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi winien stanowić fakt istnienia związku małżeńskiego w dacie złożenia wniosku, a nie, jak przyjął orzekający w sprawie sąd, w dacie wydania wyroku sądu II instancji.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż o tym, który moment stanowi punkt odniesienia dla stwierdzenia, jaki stan faktyczny i prawny powinien zostać wzięty pod uwagę przy wydawaniu rozstrzygnięcia, decydują przepisy procedury cywilnej. Zgodnie z art. 316 k.p.c. sąd ma obowiązek orzekania według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy. Zasada ta, jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego znajduje także odpowiednie zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym (art. 391 k.p.c.), co oznacza z kolei, że sąd II instancji obowiązany jest - przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. - brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy wpływające na treść rozstrzygnięcia (wyrok SN z 16 października 2000 r., IV CKN 116/00 LEX nr 52515; postanowienie SN z 10 listopada 1998 r., III CKN 259/98OSNC 1999/4/82). Biorąc powyższe pod uwagę wskazać należy, iż nie ma potrzeby precyzowania w przepisach szczególnych, w którym momencie muszą zostać spełnione przesłanki warunkujące zastosowanie uregulowanych w nich instytucji, co czyni zarzut, którego treścią jest brak takich doprecyzowań, oczywiście bezzasadnym.

Celem zaskarżonego przepisu, jak skarżący sam słusznie zauważa, jest ochrona wierzyciela, polegająca na zapewnieniu mu możliwości zaspokojenia się nie tylko z majątku odrębnego dłużnika, ale także z jego majątku wspólnego. Zaskarżony przepis ma przeto charakter gwarancyjny, przy czym w ocenie skarżącego, na co wskazują podniesione w skardze zarzuty, zakres gwarancji przewidziany w tym przepisie jest zbyt wąski. Przedmiotem żądania skarżącego jest zatem de facto wprowadzenie nowej regulacji, która rozszerzy zakres gwarancji przewidzianych w zaskarżonym przepisie na stany faktyczne nim do tej pory nie objęte. Tak sformułowany zarzut, będący zarzutem na zaniechanie ustawodawcy, nie może stanowić przedmiotu badania Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, iż z istoty uregulowanej instytucji wynika niemożność takiego sformułowania zakwestionowanego przepisu, jakie, zdaniem skarżącego, chroniłoby przysługujące mu prawo własności. Przesłanką odmowy nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu także przeciwko małżonce dłużnika było uprzednie rozwiązanie związku małżeńskiego. W momencie ustania takiego związku, przestaje istnieć ustawowa wspólność majątkowa, a tym samym majątek, z którego skarżący, zgodnie z brzmieniem zaskarżonego przepisu, mógłby żądać zaspokojenia przysługujących mu wierzytelności. Ustaje tym samym potrzeba wydania klauzuli egzekucyjnej przeciwko małżonkowi dłużnika, jako że wierzyciel zyskuje możliwość zaspokojenia się z udziału dłużnika w dotychczasowym majątku wspólnym, który to udział stanowi odtąd składnik jego majątku odrębnego. Rozwiązanie małżeństwa przed wydaniem wyroku sądu II instancji skutkuje zatem unicestwieniem przedmiotu, z którego skarżący chciałby dochodzić zwrotu przysługujących mu należności. Także z tego punktu widzenia postulaty skarżącego należy uznać za oczywiście bezzasadne.

Niezależnie od powyższego wskazać należy na niespełnienie jednej z przesłanek warunkujących merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga przysługuje tylko takiemu podmiotowi, którego konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone poprzez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na przepisie którego konstytucyjność się kwestionuje. Wskazanie we wniesionej skardze konstytucyjnej, które z przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności zostało naruszone, a także określenie sposobu tego naruszenia, do którego to skarżący został zobligowany przez art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), warunkuje zatem przyjęcie, iż skarżącemu przysługuje legitymacja prawna do wystąpienia z tym szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, jaki stanowi skarga konstytucyjna. Podkreślić przy tym należy, iż nie wystarczy samo wskazanie naruszonego prawa, tylko konieczne jest ponadto uprawdopodobnienie przez skarżącego, iż doszło do jego bezpośredniego i konkretnego naruszenia.

W sprawie stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania przytoczona powyżej przesłanka skargi konstytucyjnej nie została spełniona. Wprawdzie skarżący wskazał na naruszenie prawa własności stanowiące, jego zdaniem, konsekwencję wydania wskazanego jako ostateczne rozstrzygnięcia, jednakże, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, fakt naruszenia tego prawa nie został przez skarżącego uprawdopodobniony. Nie budzi wprawdzie wątpliwości, iż odmowa nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika może faktycznie utrudniać egzekucję zasądzonego prawomocnym wyrokiem roszczenia naruszeniem, jednakże nie jest to jednoznaczne z naruszeniem, czy ograniczeniem prawa własności. Uzasadnienie dla przyznania skarżącemu legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej mogłoby także stanowić naruszenie na skutek wydania wskazanego w skardze rozstrzygnięcia innego prawa majątkowego, o którym mowa w art. 64 ust. 1 Konstytucji. Powołanie się na naruszenie tego prawa pociągnęłoby za sobą jednak konieczność sprecyzowania jego treści i określenia sposobu, w jaki doszło do jego naruszenia, czego skarżący we wniesionej skardze nie uczynił.

Podkreślenia także wymaga, iż wskazanie przez skarżącego na naruszenie zasady prawidłowej legislacji wynikającej z art. 2 Konstytucji jest niewystarczające dla przyjęcia, iż skarżący jest legitymowany do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego dopuszczalność dochodzenia w trybie skargi konstytucyjnej ochrony powyższej zasady, jako zasady o charakterze przedmiotowym, ograniczona jest tylko i wyłącznie do przypadków, w których sprecyzowane zostało, w zakresie jakiego prawa podmiotowego o charakterze konstytucyjnym doszło do takiego naruszenia. Jako konsekwencje naruszenia zasady wyrażonej w tym przepisie skarżący podaje powstającą w ten sposób możliwość uniknięcia przez dłużnika odpowiedzialności za długi, co wskazuje, iż uszczerbku mogło doznać inne niż prawo własności prawo majątkowe. Brak sprecyzowania tego prawa we wniesionej skardze uniemożliwia jednak, w związku z wynikająca z art. 66 ustawy o TK zasadą związania Trybunału Konstytucyjnego granicami skargi, przyjęcie, iż skarżący wykazał, że przysługuje mu legitymacja do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec, jak w sentencji.

4