243

POSTANOWIENIE

z dnia 22 marca 2004 r.

Sygn. akt Ts 203/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Mączyński

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Jacka Bąbki w sprawie zgodności:

1) art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w zakresie, w jakim wolność wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym nie pozostaje pod sądową ochroną prawa cywilnego z art. 31 ust. 1 i 3 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 24 zdanie 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w zakresie, w jakim prawo do zadość uczynienia pieniężnego nie przysługuje jako środek ochrony wolności wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym z art. 31 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej Jacka Bąbki z 6 grudnia 2003 r. zarzucono, iż:

1) art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w zakresie, w jakim wolność wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym nie pozostaje pod sądową ochroną prawa cywilnego, jest niezgodny z art. 31 ust. 1 i 3 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 24 zdanie 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) w zakresie, w jakim prawo do zadość uczynienia pieniężnego nie przysługuje jako środek ochrony wolności wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym, jest niezgodny z art. 31 ust. 1 oraz art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarżący wskazał, iż w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu dyscyplinarnym nie dopuszczono do udziału w sprawie jego obrońcy z wyboru będącego adwokatem. Skarżący uznał, iż działanie takie stanowi naruszenie prawa, a w związku z tym rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą za naruszenie dóbr o charakterze niemajątkowym.

Jego powództwo o zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w postaci wolności wyboru obrońcy zostało najpierw częściowo uwzględnione wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 25 października 2001 r. (sygn. akt IC 80/99), a następnie oddalone przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 24 maja 2002 r. (sygn. akt I ACa 402/02). Sąd Apelacyjny uznał, iż uniemożliwienie adwokatowi obecności w toku postępowania dyscyplinarnego nie stanowi naruszenia dóbr osobistych ale uchybienie proceduralne, które można zwalczać przy pomocy różnych przysługujących stronie środków procesowych. Do poglądu Sądu Apelacyjnego przychylił się także Sąd Najwyższy, który wyrokiem z 9 maja 2003 r. (sygn. akt V CK 344/02) oddalił kasację skarżącego.

Zdaniem skarżącego wolność wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym jako aspekt konstytucyjnie chronionej wolności człowieka, podlega ochronie prawnej, co oznacza, że muszą istnieć środki tej ochrony i muszą być one dostępne dla skarżącego.

Skarżący wskazał, iż w jego przypadku owa wolność nie podlega ochronie prawnej, gdyż zamknięta jest przed nim droga sądowa kontroli legalności i zasadności orzeczeń dyscyplinarnych, a także nie przysługuje skarżącemu prawo do zadośćuczynienia pieniężnego. Skarżący pozbawiony jest zatem przez ustawodawcę zwykłego środków proceduralnych sądowej ochrony, w ramach których naruszenie wolności byłoby sankcjonowane, a także równocześnie pozbawiony jest środka cywilnoprawnego (prawa do wynagrodzenia szkody niemajątkowej wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej - art. 77 ust. 1 Konstytucji). W tej sytuacji wyjęcie wolności wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym spod ochrony prawnej określonej w art. 23 k.c. oznacza, że wolność ta nie pozostaje w ogóle pod sądową ochroną prawa, co narusza prawo do sądu (45 ust. 1 Konstytucji), stanowi zanegowanie gwarancji ochrony prawnej i ograniczenie naruszające istotę ochrony (art. 31 ust. l i 3 Konstytucji), a także zamknięcie drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji).

Zdaniem skarżącego przepis art. 24 § l zd. 3 k.c. określa środek cywilnoprawny (środek majątkowy) ochrony wolności w postaci zadośćuczynienia pieniężnego. Ustawodawca zwykły postanowił, że wolność wyboru osoby obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym nie będzie chroniona także za pomocą środka ochrony majątkowej wskazanego w tym przepisie. Uznał, że wystarcza, że jej naruszenia będą sankcjonowane w inny sposób, przy czym akurat inny sposób sankcjonowania tych naruszeń nie istnieje.

Zdaniem skarżącego z art. 77 ust. l Konstytucji wynika dla niego konstytucyjne prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej, co oznacza prawo do majątkowej rekompensaty krzywdy wyrządzonej niezgodnym z prawem działaniem organów dyscyplinarnych. Przepis konstytucji obejmuje każde działanie organu władzy publicznej, a więc także działanie podejmowane w ramach lub w związku z postępowaniem dyscyplinarnym. Działania organów władzy publicznej bezprawnie naruszające wolność wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym nie są na gruncie art. 77 ust. l Konstytucji wyłączone z odpowiedzialności majątkowej względem skarżącego. Za sprzeczną z art. 77 ust. l Konstytucji należy uznać normę art. 24 § l zd. 3 k.c. pozbawiającą skarżącego środka ochrony, jakim jest prawo do wynagrodzenia szkody niemajątkowej i uznania tego środka za zbędny i nie wymagany.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie związku pomiędzy ostatecznym orzeczeniem organu władzy publicznej przyjętym za podstawę skargi konstytucyjnej a sformułowanym w tej skardze zarzutem naruszenia podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym.

W skardze konstytucyjnej będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania wstępnego przyjęto, iż oddalenie powództwa o zasądzenie odszkodowania z tytułu naruszenia dóbr osobistych narusza konstytucyjne prawo skarżącego do ochrony wolności, w tym wolności wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym, a także pozbawia go konstytucyjnego prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej oraz narusza prawo do sądu poprzez zamknięcie sądowej drogi dochodzenia naruszonych wolności i praw.

Oceniając zarzuty skarżącego Trybunał Konstytucyjny uznał, iż mają one oczywiście bezzasadny charakter. Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje pogląd wyrażony w postanowieniu z 26 listopada 2001 r. (sygn. Ts 67/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 295), w myśl którego przedmiotem ochrony art. 23 k.c. są „tzw. prawa osobistości, a więc dobra i wartości ściśle związane z osobą, chroniące osobowość człowieka, sferę jego świata psychicznego (uczucia i emocje) oraz integralność psychiczną i fizyczną. W obrębie zastosowania art. 23 kodeksu cywilnego nie mieści się natomiast każda prawnie przyznana kompetencja podmiotu prawa do dokonywania określonych dyspozycji prawnych w zakresie prawa materialnego i procesowego, w szczególności zaś możliwości ustanawiania pełnomocnika procesowego. Inne ujęcie zacierałoby całkowicie utrwaloną w prawie, w doktrynie i w orzecznictwie różnicę pomiędzy dobrami osobistymi a innymi prawami podmiotowymi jednostki, które chronione są przez odpowiednie zespoły regulacji normatywnych w różnych działach prawa cywilnego i innych gałęziach prawa, w tym w szczególności w prawie procesowym. Wolność jednostki jest chroniona w systemie prawa przez szereg regulacji szczegółowych ustanowionych dla danej sfery życia. Art. 23 kodeksu cywilnego jest tylko jedną z nich i z przepisu tego nie można wyprowadzać a contrario wniosku, iż poza zakresem jego zastosowania wolność jednostki nie podlega ochronie prawnej”.

W cytowanym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto, iż „jeżeli chodzi o prawo do obrony, to z uwagi na jego związek z toczącym się postępowaniem przed organem władzy publicznej, właściwe środki ochronne jego przestrzegania zostały ujęte w regulacjach o charakterze proceduralnym - w szczególności zaś zarzut naruszenia tego prawa może być podstawą złożenia środka odwoławczego oraz uchylenia orzeczenia wydanego w postępowaniu, w którym naruszono swobodę wyboru obrońcy”. Z faktu, iż oddalono powództwo skarżącego o zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu ochrony dóbr osobistych nie można jeszcze wnosić, iż w ten sposób skarżący został pozbawiony środków ochronnych w zakresie wolności ustanowienia obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym.

Zarzut domniemanego pozbawienia skarżącego możliwości sądowej kontroli naruszenia przysługujących mu uprawnień procesowych, w tym w szczególności prawa do wyboru obrońcy w postępowaniu dyscyplinarnym, dotyczy ewentualnie orzeczeń odmawiających mu takiej kontroli. Orzeczenia takie nie zostały wszakże wskazane jako podstawa niniejszej skargi konstytucyjnej.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało orzec, jak w sentencji.

3