86

POSTANOWIENIE

z dnia 5 stycznia 2004 r.

Sygn. akt Ts 161/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Andrzeja Czupryńskiego w sprawie zgodności:

art. 27a ust. 4a ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.) z art. 2, 32 i 69 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 8 września 2003 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił art. 27a ust. 4a ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r. Nr 64, poz. 414 ze zm.) naruszenie art. 2, 32 oraz art. 69 Konstytucji RP.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny: Decyzją MOPS (nr FW-21277/40100/97/62) z 18 września 1997 r. przyznano skarżącemu, jako osobie niepełnosprawnej i niezdolnej do pracy, rentę socjalną na czas nieokreślony. W sierpniu 2001 r., w związku ze śmiercią ojca, nabył on prawo do renty rodzinnej. Po wejściu w życie zaskarżonego przepisu, decyzją MOPS z 31 stycznia 2002 r. (nr FW-21277/40100/97/62a) cofnięto skarżącemu prawo do renty socjalnej. Rozstrzygnięcie to zostało utrzymane w mocy przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Łodzi decyzją z 21 marca 2002 r. (K.O. 783/02). Wniesiona na tę decyzję skarga została oddalona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego - Ośrodek Zamiejscowy w Łodzi, Wydział II, z 7 maja 2003 r. (sygn. akt II SA/Łd 498/02). Wniosek skarżącego z 17 czerwca 2003 r. o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej został oddalony przez Sąd Rejonowy dla Łodzi - Widzewa postanowieniem z 6 sierpnia 2003 r. (sygn. akt I Co 1286/03), doręczonym skarżącemu 9 sierpnia 2003 r.

W uzasadnieniu wydanych w sprawie rozstrzygnięć powołano się na treść zaskarżonego przepisu, zgodnie z którym, w przypadku zbiegu uprawnień do renty rodzinnej i socjalnej, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 200% renty socjalnej, ta ostatnia nie przysługuje. Zdaniem skarżącego przepis ten narusza zasadę ochrony praw nabytych, zaufania obywateli do stanowionego już prawa oraz obowiązek Państwa do zapewnienia egzystencji osobom niepełnosprawnym. Jak podnosi we wniesionej skardze, swoje uprawnienie do renty socjalnej nabył on realnie z chwilą urodzenia i prawo to, modyfikowane aktualnym stanem prawnym, przysługiwało mu aż do wejścia w życie zaskarżonego przepisu. Pozbawienie go prawa do renty socjalnej pomimo niezmiennego kalectwa, tylko dlatego że nabył on prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu, stanowi zaś przejaw dyskryminacji, której zakaz wynika z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, a także narusza prawo do ochrony praw nabytych. Ustosunkowując się do uzasadnienia wyroku NSA z 7 maja 2003 r. (sygn. akt II SA/Łd 498/02) skarżący wskazał, iż wprowadzenie do Konstytucji osobnego przepisu o prawach osób niepełnosprawnych nakazuje, w jego ocenie, nakaz uwzględniania tych praw przed ogólnym i niewyliczalnym pojęciem warunków rozwoju gospodarczego.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 13 października 2003 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do usunięcia braków skargi konstytucyjnej poprzez m.in.: dokładne określenie, które z przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności o charakterze podmiotowym zostało naruszone oraz określenie sposobu tego naruszenia, a także podanie daty doręczenia wyroku NSA z 7 maja 2003 r. (sygn. akt II SA/Łd 498/02).

W piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie pełnomocnik skarżącego raz jeszcze wskazał na naruszenie przez zakwestionowany przepis wynikającej z art. 2 Konstytucji zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa, wyrażającej się także w zakazie retroaktywności i nakazie ochrony praw nabytych, poprzez pozbawienie go prawa do renty socjalnej, która przysługiwała mu od momentu narodzenia,. Naruszenie zasady równości sprowadza się natomiast, zdaniem skarżącego, do zróżnicowania (przez zaskarżony przepis) jego statusu sprzed śmierci osoby najbliższej i obecnie, a także do różnego traktowania osób posiadających wsparcie w osobie bliskiej i osób samotnych. Skarżący wskazał ponadto na naruszenie przez zaskarżony przepis prawa podmiotowego wynikającego z art. 69 Konstytucji RP, który nakłada na władze publiczne obowiązek pomocy osobom niepełnosprawnym w zabezpieczeniu ich egzystencji. W zakończeniu pisma podano także datę doręczenia wyroku NSA z 7 maja 2003 r. (sygn. akt II SA/Łd 498/02) - tj. 9 czerwca 2003 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP skarga konstytucyjna przysługuje tylko takiej osobie, której konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone poprzez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia w oparciu o przepis, którego konstytucyjność jest kwestionowana. Konieczność wskazania w skardze konstytucyjnej naruszonego prawa lub wolności, a także określenia sposobu w jaki do tego naruszenia doszło, wynika bezpośrednio z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Podkreślić przy tym należy, iż tylko naruszenie konstytucyjnych praw lub wolności o charakterze podmiotowym legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej. Związane jest to ze specyfiką tej skargi, wyrażającą się w ograniczonym, w porównaniu do innych trybów postępowania (tzn. inicjowanych poprzez wnioski lub pytania prawne), zakresie wzorców konstytucyjnych, w obrębie których dokonywana może być kontrola konstytucyjności zakwestionowanych przepisów. Wzorcem tym może być wyłącznie ten przepis Konstytucji RP, który normuje jakąś wolność i prawo o charakterze podmiotowym (zob.: postanowienie z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarga konstytucyjna będąca przedmiotem wstępnego rozpoznania nie spełnia wskazanych powyżej warunków.

Skarżący legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu zasady równości (art. 32 Konstytucji RP), a także zasad wynikających z art. 2 Konstytucji RP, tj. zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa wyrażającej się także w zakazie retroaktywności i nakazie ochrony praw nabytych. W orzecznictwie w sprawie skargi konstytucyjnej wskazywano już wielokrotnie na ograniczoną dopuszczalność powoływania się na art. 32 Konstytucji RP, jako na źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej. Odwołanie się do naruszenia zasady równości dozwolone jest tylko w sytuacji, w której skarżący wskaże, w zakresie jakiego podmiotowego prawa lub wolności konstytucyjnej do takiego naruszenia doszło. Przytoczony przepis Konstytucji wyraża bowiem jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich - „samoistnie”. W sytuacji zatem, w której normy te nie mają odniesienia do wolności i praw uregulowanych w Konstytucji, zasada równości nie może być chroniona w drodze skargi konstytucyjnej. Przeciwne stanowisko prowadzić mogłoby do niedopuszczalnego poszerzenia granic tego środka prawnego, poprzez dochodzenie ochrony praw konstytucyjnych wyłączonych z tego trybu postępowania (np. art. 79 ust. 2 Konstytucji RP) lub praw nie mających konstytucyjnego charakteru (por. m. in. postanowienie z 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 116/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 10). Ponieważ ani w skardze konstytucyjnej, ani w nadesłanym piśmie procesowym nie wskazano żadnego prawa podmiotowego lub wolności o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których doszło do naruszenia zasady równości, przeto nie można przyjąć, iż naruszenie to stanowi legitymację do wniesienia niniejszej skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny podkreślał też wielokrotnie ograniczoną dopuszczalność dochodzenia w trybie skargi konstytucyjnej ochrony naruszenia art. 2 Konstytucji RP. Możliwe jest to tylko i wyłącznie w sytuacji, w której skarżący podniesie zarzut naruszenia prawa lub wolności konstytucyjnej o charakterze podmiotowym, nie wysłowionych w treści innych przepisów konstytucyjnych, a znajdujących swoje podstawy we wskazanym powyżej przepisie. Za niewystarczające zaś uznaje się odwołanie się do wynikających z niego norm prawnych, które przyjmując postać zasad ustroju, adresowane są przede wszystkim do ustawodawcy i wyznaczają sposób, w jaki normowane być powinny poszczególne dziedziny życia publicznego (por. postanowienie TK z 12 grudnia 2000 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59). Biorąc zatem pod uwagę, iż wywodzone przez skarżącego z art. 2 Konstytucji RP: zasada ochrony praw nabytych, zasada sprawiedliwości społecznej a także prawo zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa wyrażające się przez zakaz retroaktywności w działaniu prawa, nie mają charakteru prawa podmiotowego, a ponadto ani w skardze, ani w nadesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego TK piśmie procesowym nie wskazano żadnego innego prawa podmiotowego, które doznałoby uszczerbku na skutek naruszenia powyższych zasad, przyjąć należy, iż w niniejszej skardze konstytucyjnej art. 2 Konstytucji RP nie może zostać uznany za źródło konstytucyjnych praw lub wolności, o których mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, iż art. 69 Konstytucji RP nie statuuje prawa podmiotowego o charakterze konstytucyjnym, którego naruszenie uzasadniałoby wystąpienie ze skargą konstytucyjną. Przepis ten wprawdzie nakłada na władzę publiczną obowiązek udzielenia osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej, jednakże sposób realizacji tego obowiązku, na co jednoznacznie wskazuje brzmienie przepisu, wyznaczony jest przez ustawę („zgodnie z ustawą”). Biorąc pod uwagę treść art. 81 Konstytucji stanowiącego, iż praw wymienionych m. in. w art. 69 można dochodzić wyłącznie w granicach określonych ustawą, brak jest podstaw do uznania tego przepisu za źródło konstytucyjnego prawa podmiotowego, którego ochrony można dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej.

Na marginesie tylko wskazać należy, iż 1 października 2003 r., a więc po wniesieniu skargi konstytucyjnej, weszła w życie ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135, poz. 1268), która uchyliła zaskarżony przepis. Jego odpowiednikiem, na gruncie nowego stanu prawnego jest art. 9 § 2 wskazanej powyżej ustawy, zgodnie z którym, renta socjalna nie przysługuje, jeżeli kwota renty rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Biorąc pod uwagę brzmienie art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, stwierdzić należy, iż wskazana zmiana stanu prawnego nie ma znaczenia dla badania dopuszczalności przekazania skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec jak w sentencji.

4