181

POSTANOWIENIE

z dnia 16 października 2003 r.

Sygn. akt Ts 116/03

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wiesław Johann

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Mirosławy Jałoszyńskiej w sprawie zgodności:

- art. 48 § 1 i art. 393¹³ § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

- art. 232 i art. 391 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

- art. 45 § 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 24 i art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz

- art. 8 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) i art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 232 i art. 391 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.), art. 8, art. 45 § 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) oraz art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej 30 czerwca 2003 r. zarzucono, że art. 48 § 1, art. 393¹³ § 2 i art. 232, art. 391 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) są niezgodne z art. 45 ust. 1 Konstytucji, oraz że art. 48 § 1 i art. 393¹³ § 2 cytowanej ustawy są niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji, art. 45 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 24 i art. 45 Konstytucji, oraz że art. 8 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) i art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) są niezgodne z art. 2, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżącej art. 48 § 1 i art. 393¹³ § 2 k.p.c. nie wyłączają z ponownego rozpatrzenia sprawy w postępowaniu apelacyjnym, następującym po kasacji, tych sędziów, którzy brali udział w poprzednim postępowaniu apelacyjnym. Art. 393¹³ § 2 k.p.c. pod pojęciem „sąd rozpoznaje” rozumie jedynie sytuację, w której sędzia bierze udział w wydaniu wyroku. Takie zawężające ujęcie uniemożliwia wyłączenie sędziego, który brał udział w innych fazach postępowania, a tym samym narusza konstytucyjne prawo do sądu. Umożliwia to m.in. udział w rozpatrywaniu sprawy przez sędziego, który wcześniej w tej samej sprawie rozpoznawał wniosek o wyłączenie sędziego. Z kolei art. 232 zd. 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. umożliwia dopuszczenie z urzędu dowodów w celu wykazania, iż powodowie nie wykonywali swoich obowiązków pracowniczych. Narusza to, zdaniem skarżącej, zasadę kontradyktoryjności, skargowości i dyspozycyjności postępowania sądowego, a tym samym narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji. Sąd nie może w takiej sytuacji zachować roli arbitra sporu i staje się organem śledczym. Prowadzenie przez sąd postępowania dowodowego z urzędu powoduje też przewlekłość postępowania, co w efekcie uniemożliwia realizację roszczeń, o których mowa w art. 45 § 2 k.p., w szczególności realizację żądania pracownika podlegającego szczególnej ochronie o przywrócenie do pracy. Z kolei art. 45 § 3 k.p. pozbawiony jest gwarancyjnego charakteru realnej ochrony praw osób szczególnie chronionych. Zdaniem skarżącej, wyjątki od zakazu rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem będącym członkiem zakładowej organizacji związkowej powinny być ściśle określone. Nie jest to możliwe, gdy z art. 8 k.p. wynika norma kompetencyjna upoważniająca do uwzględnienia z urzędu zarzutu nadużycia prawa. Art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych i art. 8 k.p. stanowią źródło nierówności w prawie do uzyskania ochrony polegającej na przywróceniu do pracy, powodują też przewlekłość postępowania sądowego, co narusza również art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Wskazana przez skarżącą zasada skargowości stanowi niewątpliwie jedną z gwarancji prawa do sądu, o którym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zasada ta nie ma jednak, wbrew twierdzeniom skarżącej, charakteru absolutnego, nie oznacza w szczególności, iż sprawiedliwe rozpoznanie sprawy wyklucza podejmowanie przez sąd działań z urzędu. Tymczasem skarżąca formułując zarzuty względem art. 232 i art. 391 § 1 k.p.c. stawia znak równości między działaniem z urzędu a niekonstytucyjnością. Zarzut taki należy uznać za oczywiście bezzasadny. Dla uzasadnienia tego zarzutu niewystarczające jest wskazanie na przewlekłość postępowania sądowego. Zarzut ten odnosi się do płaszczyzny stosowania prawa, wykracza tym samym poza zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej. Podobny charakter ma zarzut skierowany przeciwko art. 45 § 2 i 3 k.p. Zdaniem skarżącej ochrona praw pracowniczych przewidziana w art. 45 § 3 k.p. jest iluzoryczna, w sytuacji, gdy postępowanie sądowe w sprawie przywrócenia do pracy trwa zbyt długo. W takim bowiem przypadku sąd może uznać, iż przywrócenie do pracy jest niemożliwe. Naruszenie praw skarżącego wynika jednak wtedy z postępowania sądu, a nie normatywnej treści przepisów określających roszczenia skarżącej. Należy też podkreślić, iż sformułowanie gwarancji tych roszczeń poprzez ustanowienie bezwzględnego obowiązku przywracania do pracy oznaczałoby wprowadzenie do systemu prawa normy, której dyspozycja byłaby niewykonalna w przypadku powstania sytuacji, o których mowa w art. 41¹ k.p. W państwie prawnym ustawodawca nie powinien stanowić norm niewykonalnych prowadzących do tzw. sprzeczności prakseologicznych systemu prawa. Należy wreszcie zauważyć, że art. 45 § 2 i 3 k.p. nie stanowił bezpośredniej podstawy rozstrzygnięcia o prawach skarżących. Wynika to z uzasadnienia wyroku SN z 5 grudnia 2002 r., w którym SN stwierdził, iż o zasądzeniu odszkodowania (a nie przywróceniu do pracy) zadecydowało nadużycie prawa przez samą skarżącą. Normatywnej podstawy dla takiego rozstrzygnięcia upatruje SN w art. 8 k.p. i art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Przepisy te stanowią, zdaniem Sądu Najwyższego, iż z ustawowych gwarancji wzmożonej ochrony trwałości stosunku pracy nie powinien korzystać działacz związkowy, któremu można zarzucić ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych i nadużywanie funkcji związkowej dla ochrony przed uzasadnionymi sankcjami.

Zarzuty sformułowane względem art. 8 k.p. w zw. z art. 32 ustawy o związkach zawodowych również należy uznać za oczywiście bezzasadne. Odnośnie konieczności badania przez sąd z urzędu zarzutu nadużycia prawa i naruszenia w ten sposób prawa do sądu aktualność zachowują uwagi sformułowane wyżej. Samo ograniczenie zasady dyspozycyjności i skargowości postępowania sądowego nie uzasadnia jeszcze naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy. Brak jest również podstaw do uznania, iż interpretacja art. 32 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art. 8 k.p. narusza zasadę równości i zasadę państwa prawnego. Skarżąca formułuje w tym kontekście zarzut braku jednoznaczności regulacji dającej możliwość dokonywania odmiennych interpretacji, co w efekcie prowadzić ma do nieuzasadnionego różnicowania udzielania ochrony prawnej. W związku z tym należy przytoczyć pogląd Trybunału Konstytucyjnego dotyczący funkcjonowania w systemie prawnym klauzul generalnych oraz wymogów, jakie powinny one spełniać ze względu na art. 2, 32 i 45 ust. 1 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 17 października 2000 r. (sygn. SK 5/97) stwierdził m.in.: „Należy przypomnieć, że analogiczne ze względu na stopień ogólności klauzule generalne, odnoszące się do nadużycia prawa podmiotowego, znane są też większości systemów europejskiego prawa cywilnego. Orzecznictwo sądowe wskazuje zaś wyraźnie, iż uelastycznienie systemu stosowania prawa nie było - w warunkach państwa prawnego - rozumiane jako uprawnienie do tworzenia prawa przez sądy. Przeciwnie, podkreślano w tym orzecznictwie oraz w doktrynie, iż z klauzuli tej należy korzystać z należytą ostrożnością i rozwagą”. (OTK ZU nr 7/2000, poz. 254). W cytowanym wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał również wymogi, jakie muszą spełniać klauzule generalne dla zachowania zgodności z Konstytucją: „naruszenie wymagania przewidywalności orzeczenia sądu przy zastosowaniu klauzuli generalnej może wystąpić w trzech sytuacjach. Po pierwsze, gdyby przesłanki rozumienia tej klauzuli generalnej miały nie tylko obiektywny, lecz i subiektywny charakter. Po drugie, gdyby treść tej klauzuli generalnej nie stwarzała dostatecznych gwarancji, że jej interpretacja orzecznicza stanie się jednolita i ścisła, tak, żeby była zapewniona możliwość przewidzenia określonego rozstrzygnięcia. Po trzecie, gdyby z brzmienia tej klauzuli generalnej można było wyprowadzać uprawnienia prawotwórcze sądów, wyrażające się w szczególności w prawie sądu do samoistnego nadawania nowej treści art. 5 k.c.”. Skarżąca zarzucając niekonstytucyjność art. 8 k.p. nie odniosła się szerzej do żadnej z tych przesłanek, formułując jedynie ogólny zarzut braku określoności. Tak sformułowany zarzut należy uznać za oczywiście bezzasadny.

Mając powyższe na względzie należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zbadania zgodności z Konstytucją art. 232 i 391 § 1 k.p.c., art. 8, art. 45 § 2 i 3 k.p. oraz art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o związkach zawodowych.

3