71

POSTANOWIENIE

z dnia 9 października 2002 r.

Sygn. akt K 37/01

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski - przewodniczący

Marian Grzybowski - sprawozdawca

Andrzej Mączyński

Janusz Niemcewicz

Jadwiga Skórzewska-Łosiak,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 października 2002 r. wniosku Konfederacji Pracodawców Prywatnych o zbadanie zgodności:

1)art. 241⁷ § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, Nr 106, poz. 668, Nr 113, poz. 717; z 1999 r. Nr 99, poz.1152; z 2000 r. Nr 19, poz. 239, Nr 43, poz. 489, Nr 107, poz. 1127, Nr 120, poz. 1268 oraz z 2001 r. Nr 11, poz. 84) z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP, art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) oraz art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej z dnia 18 października 1961 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67), a także z art. 20 Konstytucji RP;

2) art. 241^14a § 1-3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 6 Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 lipca 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125);

3) art. 241¹⁸ § 1-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 92 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP;

4) art. 241¹⁹ § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 59 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 2 Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 lipca 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125) w zakresie w jakim wyłącza możliwość odstąpienia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego, jeżeli pracodawca wystąpił z organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakładowy;

5) art. 241²⁸ § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126),

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638 oraz z 2001 r. Nr 98, poz. 1070) umorzyć postępowanie w zakresie dotyczącym badania zgodności:

1) art. 241^14a § 1-2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) z art. 59 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 6 Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 lipca 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125);

2) art. 241²⁸ § 3 ustawy powołanej w punkcie 1 z art. 59 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126),

z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.

UZASADNIENIE:

I

1. Konfederacja Pracodawców Prywatnych wystąpiła o stwierdzenie, że:

1) art. 241⁷ § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) i art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej z dnia 18 października 1961 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67), a także z art. 20 Konstytucji RP;

2) art. 241^14a § 1-3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz z art. 6 Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 lipca 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125);

3) art. 241¹⁸ § 1-5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 92 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP;

4) art. 241¹⁹ § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 59 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 2 Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 9 lipca 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125) w zakresie w jakim wyłącza możliwość odstąpienia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego, jeżeli pracodawca wystąpił z organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakłdowy;

5) art. 241²⁸ § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126).

W ocenie wnioskodawcy uregulowanie zawarte w art. 241⁷ § 4 k.p. uniemożliwia stronie, która wnosi zasadnicze zastrzeżenia co do treści postanowień obowiązującego układu, uwolnienie się bez zgody drugiej strony z obowiązku stosowania tych postanowień po upływie okresu, na który układ został zawarty, lub w drodze wypowiedzenia układu zawartego na czas nieokreślony. Obowiązek stosowania postanowień układu, po dniu jego rozwiązania przez czas nieokreślony, jeżeli strony w drodze porozumienia nie ustalą terminu zaprzestania ich stosowania, jest zdaniem wnioskodawcy, niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP, art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) i z art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej z dnia 18 października 1961 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67), gdyż narusza zawarte w tych przepisach prawo pracodawców i ich organizacji oraz związków zawodowych do prowadzenia dobrowolnych rokowań zbiorowych i zawierania układów zbiorowych w celu regulowania w ten sposób warunków pracy.

Art. 241⁷ § 4 jest także niezgodny z art. 20 Konstytucji RP, gdyż narusza gwarantowaną w art. 20 Konstytucji RP wolność działalności gospodarczej, stanowiącą jeden z podstawowych elementów społecznej gospodarki rynkowej. Ustalanie przez pracodawcę warunków płacy i pracy, w tym także zawieranie ze związkami zawodowymi układów zbiorowych pracy, jest jednym z elementów prowadzenia działalności gospodarczej.

Zdaniem wnioskodawcy art. 241^14a § 1-3 k.p. wprowadza daleko idące ograniczenia negocjowania i zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych przez federacje i konfederacje organizacji pracodawców i pracowników. W regulacji zawartej w art. 241^14a § 1-3 nastąpiło, w ocenie wnioskodawcy, naruszenie zasady wolności związkowej, gwarantowanej w art. 59 Konstytucji RP oraz w ratyfikowanej przez Polskę Konwencji nr 87 MOP z dnia 9 lipca 1948 roku dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych (Dz. U. z 1958 r. Nr 29, poz. 125). Jednym z elementów składających się na wolność związkową jest autonomia organizacji pracodawców i organizacji pracowników w sferze rokowań zbiorowych, obejmująca także prawo wyboru szczebla, na którym prowadzone są rokowania zbiorowe.

Zdaniem wnioskodawcy, ograniczenie zawarte w art. 241^14a k.p. jest niespójne z uregulowaniami dotyczącymi wolności związkowej, zawartymi m.in. w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.) czy ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235 ze zm.), a także sprzeczne jest z umowami międzynarodowymi, do których odsyła art. 59 ust. 4 Konstytucji RP. Wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe, które dotyczą wolności związkowej, nie dopuszczają wprowadzania w prawie krajowym ograniczeń tworzenia i działania federacji i konfederacji.

Artykułowi 241¹⁸ k.p., wnioskodawca zarzuca, iż norma uprawniająca ministra właściwego do spraw pracy, do dokonania generalizacji układu zbiorowego pracy w drodze rozporządzenia, jest niezgodna z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Akt generalizacji układu zbiorowego trudno uznać za akt wydawany w celu wykonania ustawy (w tym wypadku kodeksu pracy), oparty na szczegółowym upoważnieniu zawartym w ustawie. Akt rozciągnięcia mocy obowiązującej układu nie ma cech właściwych aktowi prawa powszechnie obowiązującego. W obecnym uregulowaniu akt ten jest klasyczną decyzją administracyjną, wydawaną w stosunku do konkretnego adresata i nakładającą na niego określone obowiązki. W konsekwencji nie jest aktem prawa powszechnie obowiązującego (rozporządzenie) wydawanym na podstawie ustawy i w celu jej wykonania.

Przewidziane w art. 241¹⁸ k.p. dokonywanie generalizacji układu ponadzakładowego w odniesieniu do pojedynczych, konkretnie wskazanych w akcie ministra pracodawców jest niezgodne z zasadą równości wobec prawa wynikającą z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Pracodawcy, którzy zostaną objęci takim aktem znajdą się w mniej korzystnej sytuacji prawnej niż pracodawcy, którzy prowadzą działalność w danej gałęzi pracy i nie są objęci postanowieniami żadnego ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, a nie zostaną objęci aktem generalizującym układ.

Zdaniem wnioskodawcy art. 241¹⁹ § 2 k.p. narusza zasadę wolności związkowej, wynikającą z art. 59 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 2 Konwencji nr 87 MOP. Z tytułu przynależności lub nieprzynależności do związku pracownik i pracodawca nie mogą ponosić ujemnych konsekwencji. Art. 241¹⁹ § 2 k.p. jest sprzeczny z art. 59 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 2 Konwencji MOP nr 87 w tej części, w której uniemożliwia pracodawcy, który wystąpił z organizacji pracodawców, odstąpienie od stosowania ponadzakładowego układu zbiorowego pracy zawartego przez tę organizację aż do czasu, gdy ta organizacja ulegnie w ogóle rozwiązaniu.

Artykułowi 241²⁸ § 3 k.p. wnioskodawca zarzuca naruszenie prawa stron do swobodnego ustalenia szczebla rokowań, przez to, że przepis ten narzuca organowi osoby prawnej, w której skład wchodzi kilku pracodawców, prowadzenia rokowań nad zawarciem układu zakładowego z organem wskazanym przez ponadzakładową organizacją związkową, federację lub konfederację, jeżeli zakładowe organizacje związkowe należą do tej samej ponadzakładowej organizacji związkowej, federacji lub konfederacji, a nie bezpośrednio z zakładowymi organizacjami związkowymi. Przepis ten narusza zasadę wolności związkowej zapisaną w art. 59 ust. 1 Konstytucji, gdyż ogranicza prawo związków do swobodnego regulowania swoich struktur i kompetencji przysługujących poszczególnym organom związkowym oraz swobodnego prowadzenia działalności, odbierając zakładowym organizacjom związkowym prawo zawarcia zakładowego układu zbiorowego pracy z organem osoby prawnej obejmującej kilku pracodawców, jeżeli te organizacje wchodzą w skład tej samej ponadzakładowej organizacji związkowej, federacji lub konfederacji.

2. Do wniosku ustosunkował się Prokurator Generalny, który w piśmie z dnia 15 stycznia 2002 r. stwierdził, iż

1) przepis art. 241⁷ § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy jest zgodny z art. 20 i z art. 59 ust. 2 Konstytucji i nie jest niezgodny z art. 4 Konwencji Nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy a także z art. 6 ust. 2 Europejskiej Karty Społecznej;

2) art. 241^14a § 3 kodeksu pracy jest zgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 6 Konwencji Nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy;

3) art. 241¹⁸ § 1-5 kodeksu pracy jest zgodny z art. 92 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji;

4)art. 241¹⁹ § 2 kodeksu pracy jest zgodny z art. 59 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 Konwencji Nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy;

5)art. 241²⁸ § 3 kodeksu pracy jest zgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 4 Konwencji Nr 98 Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Prokurator Generalny wniósł ponadto o umorzenie postępowania w części dotyczącej kontroli konstytucyjności art. 241^14a § 1 i § 2 oraz art. 241²⁸ § 3 kodeksu pracy, albowiem wydanie w tym zakresie orzeczenia jest niedopuszczalne na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

Odnosząc się do art. 241⁷ § 1 k.p., Prokurator Generalny stwierdza, iż układ, jako umowa szczególnego rodzaju, winna charakteryzować się stabilnością. Wolą ustawodawcy była zatem taka regulacja prawna, która gwarantowałaby pracownikom niezmienność wynegocjowanych w układzie zbiorowym pracy uprawnień do czasu ich zmiany, wprowadzonych również w drodze negocjacji. Termin stosowania postanowień rozwiązanego układu pracy wynikać może nie tylko z negocjacji prowadzonych przez strony, po zaistnieniu przesłanek do rozwiązania układu zbiorowego pracy, lecz również z treści tego układu. W stosunku do zarzutu naruszenia art. 20 Konstytucji, Prokurator Generalny wskazuje, iż zarówno zawarcie, zmiana lub rozwiązanie układu zbiorowego pracy wymaga negocjacji obu stron, co czyni zadość warunkom określonym w tym przepisie Konstytucji. Prokurator Generalny nie dopatrzył się również naruszenia przepisów umów międzynarodowych wskazanych we wniosku.

Ustosunkowując się do zarzutów stawianych postanowieniom art. 241^14a k.p., Prokurator Generalny stwierdza, iż § 1 i § 2 tego przepisu, odnoszą się do określenia reprezentatywności organizacji związkowej, uprawnionej do zawarcia układu zbiorowego pracy. Nie wydaje się, aby treść tych przepisów była objęta zakresem działania wnioskodawcy. Zgodnie zaś z art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z ust. 2 Konstytucji, ogólnokrajowa władza organizacji pracodawców może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego tylko wówczas, gdy kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych jej zakresem działania. Kwestie związane z problematyką zawartą w art. 241^14a § 1 i § 2 nie mają takiego charakteru, wobec czego postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, z powodu niedopuszczalności orzekania.

Jeśli natomiast chodzi o § 3 omawianego przepisu, zarzut dotyczy niespójności tej regulacji z zawartymi w innych przepisach uregulowaniami dotyczącymi wolności związkowej. W ocenie Prokuratora Generalnego, gdyby nawet taka niespójność miała miejsce, nie przesądza to o niezgodności art. 241^14a z art. 59 ust. 4 Konstytucji. Zdaniem Prokuratora, wnioskodawca nie wykazał, jakiego rodzaju ograniczenia (wchodząca w zakres wolności zrzeszania, które gwarantują przywołane we wniosku umowy międzynarodowe) wprowadza kwestionowany przepis kodeksu pracy. Odnosi się on bowiem do reprezentacji, a nie do możliwości zrzeszania się pracodawców.

Odnosząc się zarzutu naruszenia przez art. 241¹⁸ k.p., Prokurator Generalny podkreśla, iż szczególne znaczenie ma treść § l, który uprawnia ministra właściwego do spraw pracy do rozszerzenia, w drodze rozporządzenia, stosowania układu w całości lub w części na pracowników zatrudnionych u pracodawcy nie objętego żadnym układem ponadzakładowym, prowadzącego działalność gospodarczą taką samą lub zbliżoną do działalności pracodawców objętych tym układem.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, wobec treści z art. 92 ust. 1 Konstytucji rozważenia wymaga problem, czy w odniesieniu do analizowanego przepisu art. 241¹⁸ k.p., wymogi te zostały spełnione. Prokurator Generalny stwierdza również, iż bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 Konstytucji, bowiem rozszerzenie może nastąpić wyłącznie na wniosek zainteresowanych pracodawców oraz organizacji związkowych i to w sytuacji, gdy zostały spełnione określone w tym przepisie warunki. Oznacza to, że wszyscy adresaci tej normy prawnej mogą wystąpić o rozciągnięcie mocy obowiązującej danego układu zbiorowego, po spełnieniu takich samych kryteriów.

W odniesieniu do art. 241¹⁹ § 2 k.p., Prokurator Generalny stwierdza, iż zarzut naruszenia art. 59 Konstytucji oraz art. 2 Konwencji nr 87 MOP z 9 lipca 1948 r., jest o tyle nieuzasadniony, że kwestionowany przepis nie nakłada obowiązku zrzeszania się ani nie pozbawia tego prawa; przewiduje natomiast możliwość odstąpienia od stosowania układu ponadzakładowego, w razie gdy zajdą okoliczności przewidziane w tym przepisie. Okres wypowiedzenia ma zagwarantować stronom - w szczególności pracownikom - przystosowanie się do nowej sytuacji.

W dalszej części stanowiska, Prokurator Generalny podnosi, iż adresatem normy zawartej w art. 241²⁸ k.p. są organizacje związkowe, biorące udział w tworzeniu układu, co uzasadniałoby zarzut braku legitymacji wnioskodawcy do występowania z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności tego przepisu. Przepis ten reguluje kwestię reprezentacji do prowadzenia rokowań. Ustanowienie upełnomocnionego organu (w sytuacji określonej w przepisie) nie ogranicza wolności zrzeszania się w związkach zawodowych. Nie może też być uznane za ingerencje w struktury i kompetencje przysługujące poszczególnym organizacjom związkowym, skoro wymóg wyznaczenia przez nieupełnomocnionego do rokowań organu dotyczy tylko takich organizacji, które należą do tego samego związku, federacji lub konfederacji. Kwestie te pozostają, w ocenie Prokuratora Generalnego, poza statutową działalnością wnioskodawcy, zatem postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

3. Stanowisko w sprawie przedstawił, w imieniu Sejmu, Marszałek Sejmu, który w piśmie z dnia 26 lipca 2002 r. wniósł o stwierdzenie, że zaskarżone we wniosku przepisy są zgodne ze wskazanymi przepisami Konstytucji, powołanych Konwencjami MOP oraz Europejskiej Karty Społecznej.

Przytoczona we wniosku interpretacja art. 241⁷ § 4 kodeksu pracy, w kontekście zarzutu naruszenia art. 59 ust. 2 Konstytucji, nie uwzględnia faktu, iż zasada stosowania postanowień układu rozwiązanego do czasu wejścia w życie nowego układu nie jest zasadą bezwzględnie obowiązującą (ius cogens), lecz mogła być przedmiotem rokowań na etapie poprzedzającym zawarcie układu (zasada ta stanowi zatem normę o charakterze ius dispositivi).

Konstrukcja przyjęta przez ustawodawcę w art. 241⁷ § 4 k.p., mimo iż ma charakter dyspozytywny ogranicza swobodę stron, które nie określiły w układzie terminu końcowego stosowania układu po jego wypowiedzeniu. Uznać jednak należy, w kontekście wyroku TK o sygn. K. 21/01, iż ograniczenie to jest uzasadnione na gruncie Konstytucji, gdyż stanowi realizację konstytucyjnego obowiązku ochrony pracy. Art. 241⁷ § 4 k.p. nie narusza autonomii stron od woli których zależy, czy postanowienia znajdą się w treści układu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia postanowień umów międzynarodowych, dotyczących wolności związkowych, Marszałek Sejmu zaznacza, iż wykładnia konwencji MOP dokonywana na gruncie prawa krajowego uwzględniać powinna sposób, w jaki właściwe organy Międzynarodowej Organizacji Pracy dokonują jej interpretacji. Organizacje międzynarodowe traktują wykładnię jako część umów międzynarodowych, co znajduje swój wyraz w tym, iż kontrola przestrzegania umów odwołuje się do wykładni przyjętej przez właściwe organy.

W ocenie Marszałka Sejmu, zarzut naruszenia art. 20 Konstytucji oparty został na założeniu, iż art. 241⁷ § 4 k.p. “wyłącza możliwość jednostronnego rozwiązania układu zbiorowego”. Taka jednak wykładnia art. 241⁷ § 4 kodeksu pracy nie uwzględnia faktu, iż przepis ten nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, lecz dyspozytywny. Uznając, iż wynikające z art. 241⁷ § 4 k.p. ograniczenie swobody stron układu zbiorowego ustanowione zostało przez wzgląd na konstytucyjny nakaz ochrony pracy (art. 24 Konstytucji), to nie może budzić wątpliwości, iż spełnione zostały konstytucyjne wymogi warunkujące ustanawianie ograniczeń wolności działalności gospodarczej.

Odnosząc się do zarzut niezgodności art. 241^14a k.p. z art. 59 ust. 2 Konstytucji, Marszałek Sejmu podnosi, iż zaprezentowana przez wnioskodawcę wykładnia art. 59 ust. 2 nie uwzględnia faktu, że podmiotem prawa do prowadzenia rokowań oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień - zgodnie z treścią tego przepisu - są “związki zawodowe” oraz “pracodawcy i ich organizacje”. Zakres podmiotowy art. 59 ust. 2 Konstytucji nie obejmuje organizacji związków zawodowych (federacji, konfederacji lub zrzeszeń) i organizacji pracodawców jakimi są federacje i konfederacje pracodawców. Analizowany przepis termin “organizacja” odnosi jedynie do pracodawców (“pracodawcy i ich organizacje”) i dlatego też nie może być traktowany jako podstawa uprawnień organizacji tworzonych przez związki zawodowe lub organizacje pracodawców w odniesieniu do prowadzenia rokowań i zawierania układów zbiorowych.

Żaden z przepisów Konwencji nr 87 MOP, a w szczególności art. 6 nie gwarantują organizacjom pracodawców i pracowników prawa do rokowań i zawierania układów zbiorowych. Nie sposób również uznać, iż przepisy Konwencji nr 87, nie wyszczególniając tych uprawnień, zakładają je implicite. Tym samym art. 241^14a k.p. nie jest niezgodny z art. 6 Konwencji nr 87 MOP, bowiem treść tego przepisu, jak również treść art. 2, 3 i 4, do których odsyła art. 6, nie regulują praw organizacji pracowników i pracodawców w zakresie zawierania układów zbiorowych.

Odnosząc się do art. 241¹⁸ k.p., Marszałek Sejmu stwierdza, iż zawarte w nim upoważnienie dla ministra właściwego do spraw pracy spełnia wymogi formalne wynikające z art. 92 ust. 1 Konstytucji. W tym też znaczeniu rozporządzenie dokonujące generalizacji układu zbiorowego pracy na wskazanego we wniosku pracodawcę jest aktem wykonawczym do kodeksu pracy.

Akt rządowy wydany na podstawie art. 241¹⁸ jest konstytucyjnym aktem normatywnym ustanowionym z zastosowaniem szczególnej procedury przewidzianej przez ustawę, a “ponadzakładowy układ zbiorowy pracy w zakresie, w którym został rozszerzony, jest zarządzeniem (rozporządzeniem), to należy jego postanowienia traktować jako przepisy aktów wykonawczych do ustaw”.

Odnosząc się do postawionego zarzut niezgodności art. 241¹⁸ k.p. z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Marszałek Sejmu stwierdza, iż tak sformułowany przez wnioskodawcę zarzut odnosi się do stosowania art. 241¹⁸ k.p., nie zaś do jego treści, a to nie podlega kontroli w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym. Ponadto wnioskodawca pomija fakt, iż rozszerzenie stosowania układu, dokonywane na podstawie wniosku, możliwe jest jedynie, po zasięgnięciu opinii pracodawcy, który ma zostać objęty “rozszerzeniem” (lub wskazanej organizacji pracodawców oraz zakładowej organizacji związkowej), oraz opinii Komisji do Spraw Układów Zbiorowych Pracy, i jeżeli “wymaga tego poważny interes społeczny”.

Odnosząc się do art. 241¹⁹ § 2 k.p., Marszałek Sejmu podkreśla, iż kwestionowany przepis jest wyrazem funkcji ochronnej prawa pracy, a tym samym stanowi realizację konstytucyjnego obowiązku ochrony pracy. Konstrukcja przyjęta w art. 241¹⁹ § 2 k.p. jest refleksem zasady ustrojowej, zgodnie z którą układy zbiorowe pracy mają nie tylko charakter umowny, ale również normatywny.

Art. 241¹⁹ § 2 k.p. nie zabrania tworzenia, ani też przystępowania do tworzonych związków zawodowych. Przepis ten ogranicza jedynie możliwość odstąpienia przez pracodawcę od stosowania układu ponadzakładowego, jeżeli pracodawca wystąpił z organizacji pracodawców, która zawarła układ ponadzakładowy. Przedmiotem Konwencji nr 87 MOP nie są gwarancje odnoszące się do praw związków zawodowych i organizacji pracodawców do rokowań i zawierania układów zbiorowych. Wobec powyższego, nie sposób jest uznać, zdaniem Marszałka Sejmu, iż art. 241¹⁹ § 2 k.p. narusza zasadę wolności związkowej, o której mowa w art. 2 Konwencji nr 87 MOP.

Marszałek Sejmu ustosunkowując się do zarzutu stawianego art. 241²⁸ § 3 k.p., podkreśla, iż norma prawna wynikająca z tego przepisu odnosi się wyłącznie do wyłonienia reprezentacji w celu prowadzenia rokowań w przypadku gdy zakładowe organizacje związkowe należą do tego samego związku, federacji lub konfederacji, bowiem występująca wielość zakładowych organizacji związkowych, biorących udział w rokowaniach, utrudniałaby ich prowadzenie. Ustanowienie upełnomocnionego organu nie ogranicza wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i nie może też być uznane za ingerencję w struktury i kompetencje przysługujące poszczególnym organizacjom związkowym, skoro wymóg wyznaczenia przez upełnomocnionego do rokowań organu dotyczy tylko takich organizacji, które należą do tego samego związku, federacji lub konfederacji.

II

Trybunał Konstytucyjny, zważył co następuje:

Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego mogą wystąpić “ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych”. Legitymacja tych podmiotów do występowania do Trybunału Konstytucyjnego ma charakter ograniczony, co wynika z treści postanowienia art. 191 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym “podmioty, o których mowa ust. 1 pkt 3-5 mogą wystąpić z wnioskiem jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania”.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swoich orzeczeniach konieczność stosowania ścisłej wykładni konstytucyjnej warunku zawartego w art. 191 ust. 2, aby kwestionowany akt normatywny “dotyczył spraw objętych zakresem działania” podmiotu występującego z wnioskiem w trybie art. 191 ust. 1 pkt 3-5. Dla uzasadnienia legitymacji danego podmiotu niezbędne jest wykazanie, że kwestionowany akt normatywny (przepis) dotyczy działalności stanowiącej realizację konstytucyjnie, ustawowo lub statutowo określonych zadań danej kategorii podmiotów. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż uprawnienie do inicjowania kontroli konstytucyjnej aktów normatywnych ma być instrumentem ułatwiającym danemu podmiotowi (w niniejszej sprawie - ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców) realizację jego zadań; art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji nie może być natomiast traktowany jako przepis rozszerzający ich zakres (por. postanowienia TK z: 21 listopada 2001 r., K. 31/01, OTK ZU Nr 8/2001, poz. 264; 20 marca 2002 r., K 42/01, OTK ZU Nr 2/A/2002, poz. 21).

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.), w art. 32 ust. 2 powtórzyła warunek zawarty w art. 191 ust. 2 Konstytucji, stwierdzając, iż “wniosek pochodzący od organu lub organizacji, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, powinien zawierać także powołanie przepisu prawa lub statutu, wskazującego, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.”

Na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy o TK, wniosek pochodzący od organu, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Celem tego postępowania jest ustalenie czy wniosek spełnia przesłanki formalne, umożliwiające dalszego jego badanie. Nadanie wnioskowi biegu i skierowanie go do merytorycznego rozpoznania nie ogranicza możliwości badania warunków dopuszczalności wniosku na dalszych etapach jego rozpoznawania. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie w pełni podziela stanowisko wyrażone w swych dotychczasowych orzeczeniach, iż na każdym etapie postępowania konieczne jest kontrolowanie, czy nie zachodzi któraś z ujemnych przesłanek wydania wyroku, co skutkuje obligatoryjnym umorzeniem postępowania. Taką ujemną przesłanką jest m.in. brak legitymacji wnioskodawcy do inicjowania kontroli konkretnego aktu normatywnego, jeżeli ten nie dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy (por. postanowienie TK z 20 marca 2002 r., K 42/01, OTK ZU Nr 2/A/2002, poz. 21)

Taki tryb postępowania Trybunał Konstytucyjny przyjął również wobec niniejszego wniosku i ustalił, iż w stosunku do przepisów art. 241^14a § 1-2 oraz art. 241²⁸ § 3 kodeksu pracy, zachodzi ujemna przesłanka procesowa.

Biorąc pod uwagę zakres podmiotowy przepisu art. 241^14a § 1-3 k.p., można podzielić go na dwie części. Postanowienia pierwszej części (§ 1 i § 2) odnoszą się do organizacji związkowych i stanowią, że w razie gdy ponadzakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracowników, dla których ma być zawarty układ ponadzakładowy, wchodzi w skład zrzeszenia (federacji) związków zawodowych lub ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej (konfederacji), do zawarcia układu jest upoważniona, z zastrzeżeniem § 2, wyłącznie ta ponadzakładowa organizacja związkowa (§ 1). Ogólnokrajowa organizacja międzyzwiązkowa (konfederacja) uczestniczy w rokowaniach i zawiera układ ponadzakładowy w miejsce wchodzących w jej skład ponadzakładowych organizacji związkowych, reprezentujących pracowników, dla których układ ten ma być zawarty i które uzyskały reprezentatywność na podstawie art. 241¹⁷ § 3 k.p., jedynie w razie skierowania do niej umotywowanego pisemnego wniosku w tej sprawie przez co najmniej jedną z pozostałych ponadzakładowych organizacji związkowych prowadzących rokowania w sprawie zawarcia tego układu. Organizacja, do której skierowano wniosek, nie może odmówić przystąpienia do rokowań; odmowa skutkuje pozbawieniem reprezentatywności dla potrzeb określonego układu ponadzakładowego wszystkich organizacji, w miejsce których powinna wstąpić organizacja, do której skierowany został wniosek (§ 2). Druga część postanowień kwestionowanego artykułu (§ 3) dotyczy z kolei organizacji pracodawców stanowiąc, że w razie gdy organizacja pracodawców zrzeszająca pracodawców, którzy mają być objęci układem ponadzakładowym, wchodzi w skład federacji lub konfederacji, prawo do zawarcia układu przysługuje organizacji, w której pracodawcy są bezpośrednio zrzeszeni.

Co do pierwszej części postanowień kwestionowanego przepisu (§ 1 i § 2) należy zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym przez Prokuratora Generalnego, że ich treść odnosząca się do praw związków zawodowych nie jest objęta zakresem działania wnioskodawcy, będącego konfederacją pracodawców prywatnych. Tymczasem, jak wykazane zostało wyżej, zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z ust. 2 Konstytucji, ogólnokrajowa władza organizacji pracodawców może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego tylko wówczas, gdy kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych jej zakresem działania. Kwestie, których dotyczą postanowienia art. 241^14a § 1 i § 2 k.p., nie mają takiego charakteru, wobec czego postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, z powodu niedopuszczalności orzekania.

W stosunku do przepisu art. 241²⁸ § 3 k.p., Trybunał Konstytucyjny stwierdza, iż norma prawna zawarta w tym przepisie odnosi się wyłącznie do sposobu wyłonienia reprezentacji w celu prowadzenia rokowań w przypadku, gdy zakładowe organizacje związkowe należą do tego samego związku, federacji lub konfederacji. Sprawy te, podobnie jak kwestie zawarte w postanowieniach art. 241^14a § 1 i § 2 k.p., pozostają poza zakresem działania wnioskodawcy, zatem postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.