298

POSTANOWIENIE

z dnia 26 października 2001 r.

Sygn. Ts 72/01

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stefan J. Jaworski

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Gminy Świebodzin w sprawie zgodności:

a) art. 130¹* 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

b) art. 130¹ * 3 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) z art. 2, art. 32 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

c) * 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 września 2000 r. w sprawie określenia wzorów i sposobu udostępniania stronom urzędowych formularzy pism procesowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 81, poz. 911) z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 125 * 3, art. 126 * 1, art. 130 * 1 i art. 109 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Uzasadnienie:

W skardze konstytucyjnej Gminy Świebodzin z 18 czerwca 2001 r. 2001 r. zarzucono, iż:

art. 130¹* 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

art. 130¹ * 3 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

* 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 września 2000 r. w sprawie określenia wzorów i sposobu udostępniania stronom urzędowych formularzy pism procesowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 81, poz. 911) jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 125 * 3, art.126 * 1, art. 130 * 1 i art.109 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.).

Określając podstawy wystąpienia z pierwszym z zarzutów pełnomocnik skarżącej wskazał, iż postanowieniem z 29 grudnia 2000 r. (sygn. akt VII NC 2811/00) stosując zakwestionowany przepis Sąd Rejonowy w Zielonej Górze odrzucił zarzuty skarżącej od nakazu zapłaty z 24 listopada 2000 r., uzasadniając rozstrzygnięcie tym, iż skarżąca nie zakreśliła na urzędowym formularzu niewypełnionej rubryki 4.1.

Następnie postanowieniem z 9 marca 2001 r. (sygn. akt VI Cz 54/01) Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił zażalenie skarżącej na ww. postanowienie o odrzuceniu zarzutów od nakazu zapłaty. Postanowienie to zostało doręczone skarżącej w dniu 20.03.2001 r. (data prezentaty).

Zdaniem pełnomocnika skarżącej oba kwestionowane rozstrzygnięcia naruszają prawa skarżącej, gdyż przepis art. 130¹ * 1 kodeksu postępowania cywilnego jest niezgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 Konstytucji i narusza zakaz zamykania drogi sądowej do dochodzenia roszczeń określony w art. 77 ust. 2 Konstytucji. Pełnomocnik skarżącej sprzeczności zaskarżonego przepisu art. 130¹ kpc ze wskazanymi zasadami dopatruje się w tym, że przepis ten stanowi, że jeśli pismo procesowe powinno być wniesione na urzędowym formularzu, a formularz ten został nieprawidłowo wypełniony zarzuty od nakazu zapłaty sąd odrzuca.

Odnośnie * 3 i 4 art. 130¹ kpc pełnomocnik podniósł ponadto zarzut ich niezgodności z zasadą równości wobec prawa wskazując, iż przepisy te “przyznają wyłącznie stronom postępowania uproszczonego nie reprezentowanym przez adwokata lub radcę prawnego prawo otrzymania zwrotu pisma procesowego ze wskazaniem przez sąd braków, jakimi pismo jest dotknięte”. Zdaniem pełnomocnika skarżącej treść zaskarżonych przepisów przesądza o nierównym traktowaniu stron w procesie.

Zaskarżonemu przepisowi * 1 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określania wzorów i sposobu udostępniania stronom urzędowych formularzy pism procesowych w postępowaniu uproszczonym, który wprowadza do formularza ZaN rubrykę 4.1, dotyczącą kosztów procesu, pełnomocnik skarżącej zarzucił niezgodność z art. 92 ust. 1 Konstytucji, tj. wykroczenie poza zakres upoważnienia zawartego w art. 125 * 3 kpc.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skargę konstytucyjną może złożyć każdy, czyje konstytucyjne prawa zostały naruszone. Podmiotami uprawnionymi do składania skarg konstytucyjnych są przede wszystkim osoby fizyczne. Osoby prawne mogą występować ze skargami konstytucyjnymi, o ile zarzucają naruszenie praw lub wolności, z których istoty wynika, że są również do nich adresowane. Zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej jest więc wyznaczony przede wszystkim przez zakres podmiotowy poszczególnych praw i wolności wyrażonych w Konstytucji.

Tak określony zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej wymaga doprecyzowania w sytuacji, gdy ze skargą konstytucyjną występuje jednostka samorządu terytorialnego. Doprecyzowanie to musi być dokonane przede wszystkim ze względu na funkcję, jaką spełnia skarga konstytucyjna w systemie środków ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ustrojodawca, wprowadzając w Konstytucji katalog praw i wolności oraz środki ich ochrony, kierował się założeniem, w myśl którego podstawową funkcją tych praw ma być funkcja ochronna. Z funkcji tej wynika przede wszystkim, iż wolności i prawa konstytucyjne chronią jednostkę przed nadmierną ingerencją organów władzy publicznej oraz zobowiązują te organy do podjęcia działań gwarantujących ich realizację. Z powyższego wynika, iż podmioty realizujące funkcje władzy publicznej nie mogą składać skarg konstytucyjnych, gdyż nie są one adresatami uprawnień wynikających z poszczególnych praw konstytucyjnych, lecz adresatami obowiązków związanych z realizacją praw innych podmiotów. Trzeba też podkreślić, iż rozszerzenie zakresu podmiotowego praw konstytucyjnych na wskazane wyżej osoby prowadziłoby do utożsamienia podmiotów ingerujących w te prawa z ich nosicielami.

Wykonywanie obowiązków konstytucyjnych związanych z realizacją praw i wolności jednostek zostało jednakże nałożone nie tylko na organy władzy publicznej, lecz również na inne podmioty, których działania mieszczą się w szeroko rozumianym zakresie władztwa publicznego. Należy stwierdzić, iż w zasadzie podmioty takie nie mogą być adresatami praw i wolności konstytucyjnych czy też wynikających z nich poszczególnych uprawnień, tym samym nie przysługuje im prawo występowania ze skargami konstytucyjnymi w celu ochrony tych praw. W przypadku osób prawnych prawa publicznego nie ma zastosowania konstytucyjna zasada, w myśl której domniemywa się ochronę prawną, która może zostać ograniczona, gdy występują przesłanki, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji lub przesłanki ograniczania praw zawarte w innych przepisach Konstytucji. Zakres przyznanych takim osobom uprawnień jest ściśle powiązany z nałożonymi obowiązkami. Możliwość wystąpienia takich podmiotów ze skargą konstytucyjną powstaje wyjątkowo, gdy poprzez ograniczanie praw osoby prawnej realizującej zadania publiczne dochodzi równocześnie do ograniczenia praw jednostek. Sytuacja prawna takiej osoby musi być niezależna od działania organów władzy publicznej, a jej działania muszą wywierać bezpośredni wpływ na sposób korzystania z konstytucyjnych praw przez jednostki. Z reguły też osoba prawna działająca w sferze publicznej nie korzysta z ochrony konstytucyjnej w pełnym zakresie danego prawa lub wolności, lecz z poszczególnych wynikających z niego uprawnień.

W przedmiotowej sprawie skarżącą jest Gmina Świebodzin, która posiada osobowość prawną, jednakże ustawowy sposób ukształtowania jej sytuacji prawnej wskazuje, iż jest ona osobą prawa publicznego o ściśle określonych zadaniach. W art. 165 ust. 1 Konstytucji ustrojodawca przyznał jednostkom samorządu terytorialnego osobowość prawną. W myśl art. 166 ust. 1 Konstytucji zadania publiczne służące zaspakajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. O publicznoprawnym charakterze samorządu terytorialnego świadczy również przewidziane przez ustawodawcę samodzielne sprawowanie przez gminę części administracji publicznej, tj. realizacja zadań publicznych polegających na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym). Prawa podmiotowe samorządu terytorialnego są określone w ustawie i mogą służyć tylko realizacji wskazanych w ustawie celów. Jednostki samorządu terytorialnego mają bowiem całkowicie odmienny charakter niż osoby prawne tworzone w sposób swobodny przez obywateli dla realizacji określonych celów politycznych, gospodarczych czy osobistych. Samorząd terytorialny stanowi strukturę służebną wobec obywateli, utworzoną w celu zaspakajania ich potrzeb oraz urzeczywistniania ich wolności i praw. Ustawa zasadnicza gwarantuje jednostkom samorządu terytorialnego własność i prawa majątkowe oraz poddaje pod ochronę sądową ich samodzielność (art. 165 ust. 1 Konstytucji). Usytuowanie jednak jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów prawa publicznego jest takie, że nie wynika z niego prawo do ochrony w drodze skargi konstytucyjnej w obszarze wypełniania zadań publicznych unormowanych w ustawie. Stanowisko powyższe znajduje odzwierciedlenie w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. postanowienie z 6 lutego 2001 r. oraz z 3 kwietnia 2000 r., sygn. Ts 148/00, OTK ZU Nr 3/2001, poz. 72 i 73).

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.