301

POSTANOWIENIE

z dnia 6 grudnia 2000 r.

Sygn. SK 24/99

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Jerzy Ciemniewski - przewodniczący

Wiesław Johann

Jadwiga Skórzewska-Łosiak

Jerzy Stępień

Marian Zdyb - sprawozdawca

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 6 grudnia 2000 r., skargi konstytucyjnej Ryszarda B. w sprawie zgodności:

art. 190 § 4 i 5 w związku z art. 18 § 2 ustawy karnej skarbowej z dnia 26 października 1971 r. (tekst jednolity z 1984 r. Dz.U. Nr 22, poz. 103 ze zm.) z art. 45 ust. 1, art. 46 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552, Nr 53, poz. 638), umorzyć postępowanie wobec niedopuszczalności wydania orzeczenia.

Uzasadnienie:

1. Skargą konstytucyjną z 21 lipca 1999 r. Ryszard B. zakwestionował zgodność z konstytucją art. 190 § 4 i § 5 w związku z art. 18 § 2 ustawy karnej skarbowej z 26 października 1971 r. Skarżący 20 listopada 1994 r. wprowadził na polski obszar celny nadwozie i podzespoły jezdne do samochodu osobowego Mercedes 190 D oraz - jak twierdzi - dokonał odprawy celnej otrzymując dowody tejże odprawy. Podczas procedury rejestracyjnej w Wydziale Komunikacji Urzędu Miejskiego w Lublinie zakwestionowano autentyczność dowodów odprawy celnej i wszczęto postępowanie karne, w toku którego zajęto złożony już samochód w charakterze dowodu w sprawie. 31 marca 1998 r. Dyrektor Urzędu Celnego w Rzepinie wydał postanowienie o umorzeniu dochodzenia, wobec przedawnienia karalności przestępstwa z jednoczesnym orzeczeniem na podstawie art. 190 § 1 i 4 w zw. z art. 18 ustawy karnej skarbowej przepadku przedmiotu przestępstwa. Skarżący wniósł 14 kwietnia 1998 r. równolegle dwa środki zaskarżenia, tj. żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego oraz zażalenie na postanowienie.

W dalszym postępowaniu Prezes GUC postanowieniem z 7 kwietnia 1999 r., po pierwsze - utrzymał w mocy postanowienie z 28 kwietnia 1998 r. Dyrektora Urzędu Celnego w Rzepinie o odmowie przyjęcia żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego; po drugie - rozpoznając zażalenie utrzymał w mocy postanowienie z 31 marca 1998 r. o umorzeniu postępowania i przepadku samochodu osobowego marki Mercedes 190 D tytułem środka zabezpieczającego.

Zdaniem skarżącego, art. 190 § 4 i § 5 oraz art. 18 ustawy karnej skarbowej, zezwalały organom pozasądowym na orzeczenie przepadku rzeczy wbrew treści art. 46 konstytucji, a nadto nie przewidywały możliwości sądowej kontroli zasadności takich orzeczeń, jeżeli wydane były one w toku postępowania przygotowawczego, co narusza jego prawa określone w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji.

2. Pismem z 25 października 1999 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny. Jego zdaniem postępowanie w przedmiotowej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym wskutek braku przesłanek do badania konstytucyjności kwestionowanych przepisów ustawy karno skarbowej i ponieważ normowane tymi przepisami zagadnienie prawne zostało już przez Trybunał rozstrzygnięte wyrokiem z 6 października 1998 r. (sygn. K. 36/97) stwierdzającym, że konstytucja w art. 46 ustanawia bezwzględny nakaz właściwości sądu w sprawach przepadku rzeczy i nie przewiduje żadnego wyjątku dla kompetencji innego niż sąd organu w tych sprawach, a nadto 17 października 1999 r., na podstawie art. 1 i  2 ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy, utraciła moc prawną ustaw karna skarbowa. W takim stanie rzeczy orzekanie w tym przedmiocie stało się zbędne.

Według Prokuratora Generalnego, Trybunał Konstytucyjny orzekając w sprawie K. 36/97 dostrzegł niekonstytucyjność przepisów zawartych w różnych ustawach, zezwalających na orzekanie o przepadku rzeczy, przedmiotów lub mienia przez organy pozasądowe zarówno w postępowaniach karnych, jak i administracyjnych. 10 września 1999 r. uchwalony został Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 930) oraz ustawa - Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931), które weszły w życie 17 października 1999 r. Na podstawie art. 2 ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy utraciła moc obowiązującą ustawa karna skarbowa z 26 października 1971 r. Unormowania kodeksu karnego skarbowego przewidują procedurę zgodną z treścią art. 46 konstytucji. W świetle nowego prawa jedynie sąd może decydować o przepadku rzeczy, zarówno przy orzekaniu środka karnego, jak również przy orzekaniu środka zabezpieczającego w związku z umorzeniem postępowania przygotowawczego (art. 115 w zw. z art. 43 uks).

W tej sytuacji - zdaniem Prokuratora Generalnego - rozpatrzenie przez Trybunał niniejszej skargi konstytucyjnej jest zbędne. Także dlatego, że zaskarżone przepisy utraciły moc obowiązującą. W myśl art. 6-9 ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy, po 17 października 1999 r. nie będzie już takich sytuacji, gdzie w toczących się postępowaniach organy finansowe mogłyby orzekać o przepadku przedmiotów.

3. Pismem z 3 września 1999 r. swój udział w postępowaniu przed Trybunałem zgłosił Rzecznik Praw Obywatelskich. Stanowisko w sprawie przedstawił w piśmie z 16 listopada 1999 r., zgodnie z którym popiera tezę skarżącego, iż stosowany do 17 października 1999 r. - mimo wejścia w życie nowej Konstytucji RP - art. 190 § 4 i § 5 w zw. z art. 18 § 2 ustawy karnej skarbowej z 26 października 1971 r., narusza art. 46 konstytucji.

W uzasadnieniu Rzecznik Praw Obywatelskich zgadza się z przedstawioną w skardze konstytucyjnej argumentacją, iż nie można zaakceptować stanu, w którym w okresie obowiązywania Konstytucji RP, obowiązuje i jest stosowany przepis w oczywisty sposób z nią sprzeczny. Rozstrzyganie o przepadku rzeczy na mocy orzeczenia organu nie będącego sądem z równoczesnym pozbawieniem prawa odwołania się do sądu, jest sprzeczne z art. 45 i art. 46 konstytucji. Wejście w życie ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy, nie może - jego zdaniem - prowadzić do umorzenia skargi przed Trybunałem Konstytucyjnym, w sytuacji złożenia skargi konstytucyjnej wskazującej, że w oparciu o naruszający zasady konstytucyjne przepis ustawy nieobowiązującej zostało wydane orzeczenie naruszające podstawowe prawa obywatela.

4. Stanowisko w sprawie przedstawił także Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, który w piśmie z 26 października 2000 r. podzielił zarzuty zawarte w skardze konstytucyjnej w stosunku do art. 190 * 4 i * 5 ustawy karnej skarbowej. Uznał, że przepisy te, w zakresie w jakim wyłączały lub ograniczały drogę sądową, naruszały konstytucyjne prawo obywatela do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 i prawo do drogi sądowej wyrażone w art. 77 ust. 2 konstytucji. Natomiast nie znajdują uzasadnienia - jego zdaniem - rozważania dotyczące konstytucyjności art. 18 * 2 tejże ustawy, ponieważ przepis ten określał jedynie sytuacje, w których można było orzec przepadek przedmiotów tytułem środka zabezpieczającego, nie wskazywał zaś organu właściwego do orzekania w tych sprawach.

5. Na rozprawie 6 listopada 2000 r. pełnomocnik skarżącego poinformował Trybunał Konstytucyjny o tym, że Minister Finansów w trybie nadzoru uchylił postanowienie, które stanowiło podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej. Nie był jednak przygotowany do przedstawienia dokumentów na potwierdzenie tej okoliczności. W takim stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny odroczył rozprawę i wezwał pełnomocnika skarżącego do przedstawienia następczych decyzji dotyczących rozstrzygnięcia stanowiącego podstawę wniesienia skargi.

6. Z przedstawionych dokumentów wynika, że Minister Finansów, działając na podstawie art. 195 § 1 w zw. z art. 213 pkt 1 ustawy karnej skarbowej uchylił prawomocne postanowienia finansowych organów orzekających I i II instancji o umorzeniu dochodzenia, w których orzeczono także o przepadku rzeczy i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Urzędowi Celnemu w Rzepinie.

Rozpatrując ponownie sprawę, Urząd Celny w Rzepinie wydał 17 grudnia 1999 r. postanowienie (RK-2994/97/ZP 1 Ds. 1896/99/WK), na podstawie którego umorzył dochodzenie w sprawie przeciwko Ryszardowi B. Postanowienie to zawiera też rozstrzygnięcie o wydaniu osobie uprawnionej kwoty uzyskanej ze sprzedaży samochodu osobowego Mercedes 190 D. Postanowienie to (zgodnie z art. 305 § 3 kpk w zw. z art. 113 § 1 kks i art. 150 § 1 kks) zatwierdzone zostało przez Prokuratora Rejonowego w Słubicach.

Prokurator Prokuratury Okręgowej w Gorzowie Wielkopolskim po rozpoznaniu zażalenia na powyższe postanowienie, postanowieniem z 27 stycznia 2000 r. (I Dsn 18/00/Sł) utrzymał je w mocy. Zamieścił w nim także pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń dotyczących wysokości wypłaconej sumy na drodze postępowania cywilnego.

7. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Nie ulega wątpliwości, że w momencie wnoszenia skargi przez Ryszarda B. spełniała ona wymagania merytoryczne i formalne przewidziane w art. 79 ust. 1 konstytucji i art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, ponieważ wyczerpany został tok instancji, a postanowienie Prezesa Głównego Urzędu Ceł z 7 kwietnia 1998 r. było ostateczne w tym znaczeniu, że nie istniała możliwość jego zakwestionowania przez samego skarżącego. Skorzystanie na podstawie art. 195 * 1 w związku z art. 213 pkt 1 uks przez Ministra Finansów z przewidzianego ustawą środka nadzoru nie było uzależnione od woli skarżącego. W związku z tym, że przewidziana w nieobowiązującej już ustawie karnej skarbowej instytucja nadzoru Ministra Finansów była instytucją nadzwyczajną, nie istniała podstawa do uznania, że skarżący nie wykorzystał wszystkich środków prawnych koniecznych do uznania postanowienia stanowiącego podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej za ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 konstytucji. Dlatego też w momencie wnoszenia skargi Trybunał Konstytucyjny nie mógł jej odrzucić.

Jednakże dla bytu prawnego i funkcjonowania w obrocie prawnym ostatecznych w rozumieniu art. 79 ust. 1 konstytucji orzeczeń, decyzji i innych rozstrzygnięć istotne znaczenie mogą mieć także nadzwyczajne prawne środki ich wzruszania. Przykładowo w postępowaniu administracyjnym takim środkiem może być uchylenie decyzji w następstwie wznowienia postępowania administracyjnego, stwierdzenie nieważności decyzji czy też uchylenie decyzji administracyjnej lub stwierdzenie jej nieważności w konsekwencji wniesionego przez prokuratora sprzeciwu. W postępowaniu karno skarbowym w momencie wnoszenia niniejszej skargi do Trybunału Konstytucyjnego, była to możliwość m.in. uchylenia prawomocnych postanowień finansowych organów orzekających przez Ministra Finansów. Zastosowanie któregokolwiek z nadzwyczajnych środków wzruszania ostatecznych orzeczeń, decyzji czy innych ostatecznych rozstrzygnięć, już po wniesieniu skargi konstytucyjnej, zwłaszcza gdy wiąże się to z unicestwieniem tego rodzaju rozstrzygnięć (uchyleniem, stwierdzeniem nieważności itd.) powoduje nie tylko utratę przymiotu ich ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 konstytucji, ale i wyeliminowanie z obiegu prawnego rozstrzygnięć na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego wynikających z konstytucji. Uchylenie przez Ministra Finansów w trybie nadzoru postanowienia, na podstawie którego orzeczono ostatecznie o przepadku rzeczy przez organ pozasądowy, doprowadziło do unicestwienia orzeczenia, które dawało podstawę do twierdzenia o naruszeniu praw i wolności konstytucyjnie chronionych. W takim stanie rzeczy rozpatrzenie skargi stało się niedopuszczalne.

Biorąc to pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.