192

POSTANOWIENIE

z dnia 13 września 2000 r.

Sygn. K. 24/99

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Janusz Trzciński - przewodniczący

Jerzy Ciemniewski

Zdzisław Czeszejko-Sochacki

Teresa Dębowska-Romanowska

Stefan J. Jaworski

Krzysztof Kolasiński

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska

Andrzej Mączyński

Ferdynand Rymarz

Marek Safjan - sprawozdawca

Jadwiga Skórzewska-Łosiak

Marian Zdyb

po rozpoznaniu 13 września 2000 r. na posiedzeniu niejawnym wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie zgodności:

art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643), w części dotyczącej skargi konstytucyjnej, z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; zm.: z 2000 r. Nr 48, poz. 552) umorzyć postępowanie w sprawie na skutek cofnięcia wniosku.

Uzasadnienie:

I

1. Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł 6 września 1999 r. o stwierdzenie niezgodności art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643; dalej: ustawa o TK), w części dotyczącej skargi konstytucyjnej, z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Zdaniem wnioskodawcy regulacja zawarta w art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK podważa istotę skargi konstytucyjnej, ponieważ uniemożliwia usunięcie niekorzystnych następstw zastosowania niekonstytucyjnego aktu normatywnego w stosunku do skarżącego. Zgodnie bowiem z zaskarżonym przepisem Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny. Przy czym w każdym przypadku, niezależnie od tego, czy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zostało wszczęte z wniosku uprawnionego podmiotu, pytania prawnego czy też skargi konstytucyjnej, utrata mocy obowiązującej przez akt normatywny, stanowiący przedmiot kontroli, wyłącza możliwość merytorycznego rozpoznania sprawy.

W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich nawet liberalna wykładnia pojęcia “utraty mocy obowiązującej przez akt normatywny”, przyjęta w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, nie może zapobiec negatywnym skutkom zakwestionowanej regulacji. Wykładnia ta nie obejmuje bowiem sytuacji, gdy zaskarżony przepis został zastosowany w sprawie, której dotyczy skarga konstytucyjna, ale w przyszłości nie będzie już stosowany.

Wnioskodawca podkreśla, że skarga konstytucyjna jest przede wszystkim indywidualnym środkiem ochrony praw i wolności obywatelskich naruszonych w wyniku zastosowania przez sąd lub organ administracji publicznej aktu normatywnego niezgodnego z konstytucją, co wyraźnie potwierdza treść art. 79 ust. 1 konstytucji. “O ile orzekanie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawach określonych w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji RP ma przede wszystkim na celu ochronę interesu ogólnego przejawiającego się w zapewnieniu zgodności systemu prawnego z Konstytucją RP, to w przypadku skargi konstytucyjnej, która ze względu na swoją szczególną rolę została wymieniona w art. 188 pkt 5 Konstytucji RP odrębnie, zasadnicze znaczenie ma ochrona praw i wolności konkretnego podmiotu”. Jednakże wobec kategorycznego brzmienia art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK przepis ten ma zastosowanie nie tylko do spraw wymienionych w art. 188 pkt 1-3 konstytucji, lecz również w sprawie skargi konstytucyjnej.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich zaskarżony przepis wprowadza dodatkową przesłankę ustawową, obok wymienionych w art. 79 ust. 1 konstytucji, uzależniając dopuszczalność merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej od obowiązywania zakwestionowanego aktu normatywnego w chwili orzekania przez Trybunał Konstytucyjny. Przekreśla zatem w konsekwencji możliwość zrealizowania celu skarżącego, jakim jest wzruszenie rozstrzygnięcia wydanego na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK pozbawia skarżącego możliwości żądania wznowienia postępowania, którego przesłanką byłoby ewentualne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z konstytucją zakwestionowanego w trybie skargi konstytucyjnej aktu normatywnego.

Wnioskodawca zauważa, że skarga konstytucyjna nie jest co prawda skierowana bezpośrednio przeciwko rozstrzygnięciu sądu lub organu administracji publicznej, lecz przeciwko aktowi normatywnemu, na podstawie którego rozstrzygnięcie zostało wydane. Nie powinno to jednak stanowić uzasadnienia dla ograniczenia w drodze ustawowej zakresu skargi konstytucyjnej, jako indywidualnego środka ochrony praw i wolności obywatelskich.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 17 listopada 1999 r. zajął stanowisko w sprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, stwierdzając, że art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, w części dotyczącej skargi konstytucyjnej, jest niezgodny z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Zdaniem Prokuratora Generalnego podstawowe warunki merytoryczne skargi konstytucyjnej określa art. 79 ust. 1 konstytucji. Oprócz wymienionych przesłanek ustrojodawca zawarł w nim także odesłanie dotyczące ustawowego określenia zasad wnoszenia skargi konstytucyjnej. W ustawie o TK sprecyzowano warunki, którym musi odpowiadać skarga konstytucyjna, aby mogła być przedmiotem merytorycznego rozpoznania oraz określono, że skargę rozpoznaje się na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków. Konsekwencją tej regulacji jest m.in. obligatoryjne umorzenie postępowania także w sprawach skargi konstytucyjnej, gdy akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

W opinii Prokuratora Generalnego ocena zaskarżonego przepisu wymaga porównania instytucji skargi konstytucyjnej z instytucją wniosku składanego przez uprawnione podmioty. Prokurator Generalny, powołując się na doktrynę wskazuje, że skarga konstytucyjna skierowana jest na ochronę konkretnych praw i interesów jednostki, a nie tylko na obiektywną ochronę konstytucji jako takiej. Natomiast podmiot uprawniony do złożenia wniosku działa w interesie ogólnym, a jego celem jest spowodowanie abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności aktu normatywnego i wyeliminowanie go z systemu prawnego. Skarga konstytucyjna skierowana jest przeciwko aktom normatywnym i w istocie wywołuje skutek identyczny jak wniosek o przeprowadzenie kontroli norm, jednakże skarżący czyni to głównie ze względu na niekorzystne dla siebie rozstrzygnięcie. Dwoisty charakter skargi konstytucyjnej powoduje, że z punktu widzenia indywidualnego interesu skarżącego istotne jest, czy Trybunał Konstytucyjny rozpozna merytorycznie skargę, czy też umorzy postępowanie.

W związku z powyższym, Prokurator Generalny podziela stanowisko wnioskodawcy. Umorzenie postępowania na skutek utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego narusza istotę skargi konstytucyjnej, uniemożliwiając zrealizowanie podstawowego celu skarżącego, jakim jest wzruszenie wydanego w jego sprawie rozstrzygnięcia. “Wartość (istota) prawa do skargi konstytucyjnej wyraża się w zapewnieniu takiej procedury przed Trybunałem Konstytucyjnym, która służy realizacji materialnego prawa określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji”. Skarżący, po spełnieniu warunków formalnych, powinien mieć możliwość uzyskania orzeczenia co do istoty sprawy. Jedynie bowiem merytoryczne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stanowić może, w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu, przesłankę wznowienia postępowania stosownie do art. 190 ust. 4 konstytucji.

II

1. W toku postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym została uchwalona ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 53, poz. 638; dalej: ustawa nowelizująca). Art. 1 pkt 2 wskazanej ustawy wprowadził zmiany w art. 39 ustawy o TK, dodając ust. 3 w brzmieniu: “Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw”. Zgodnie z art. 4 ustawy nowelizującej wchodzi ona w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, tj. 7 października 2000 roku.

W związku z powyższym Prezes Trybunału Konstytucyjnego w piśmie z 18 lipca 2000 r. zwrócił się do wnioskodawcy o zajęcie stanowiska w kwestii wpływu ustawy nowelizującej na wniosek w przedmiotowej sprawie.

2. Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie z 28 lipca 2000 r. zajął stanowisko, że po wejściu w życie ustawy nowelizującej zostanie usunięta niezgodność art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, w części dotyczącej skargi konstytucyjnej, z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

W ocenie wnioskodawcy problem może natomiast stanowić brak w ustawie nowelizującej przepisów przejściowych, regulujących postępowanie ze skargami konstytucyjnymi, wniesionymi do Trybunału Konstytucyjnego przed wejściem w życie przepisu umożliwiającego kontynuowanie postępowania, gdy zaskarżony akt normatywny utracił moc obowiązującą. Jednak, zdaniem wnioskodawcy, należy przyjąć, że ustawodawca posłużył się w tym wypadku techniką bezpośredniego działania nowego prawa. Brak bowiem wyraźnych podstaw ustawowych do przyjęcia dalszego obowiązywania przepisów dotychczasowych. Zatem dodany w wyniku nowelizacji ust. 3 art. 39 ustawy o TK będzie miał również zastosowanie do spraw ze skargi konstytucyjnej wszczętych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej.

Rzecznik Praw Obywatelskich, przyjmując powyższą wykładnię przepisów prawa intertemporalnego, cofnął wniosek w niniejszej sprawie.

III

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy o TK wnioskodawca może do rozpoczęcia rozprawy wycofać wniosek, pytanie prawne albo skargę. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że prawo do cofnięcia wniosku przed rozpoczęciem rozprawy mieści się w granicach swobodnego uznania wnioskodawcy i jest jednym z przejawów zasady dyspozycyjności, na której opiera się postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (postanowienie TK z 4 marca 1999 r., sygn. SK 16/98, OTK ZU Nr 2/1999, poz. 26; postanowienie TK z 8 marca 2000 r., sygn. K. 32/98, OTK ZU Nr 2/2000, poz. 64). Cofnięcie wniosku przed rozpoczęciem rozprawy nie podlega zatem kontroli Trybunału Konstytucyjnego, co w konsekwencji oznacza konieczność umorzenia postępowania stosownie do art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK (Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 112). Kierując się powyższymi ustaleniami należy stwierdzić, że Rzecznik Praw Obywatelskich skutecznie cofnął wniosek, zatem postępowanie podlega umorzeniu w trybie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.