169

postanowienie

z dnia 14 grudnia 1999 r.

Sygn. SK 15/99

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska - przewodnicząca

Lech Garlicki

Stefan J. Jaworski

Wiesław Johann - sprawozdawca

Andrzej Mączyński

po rozpoznaniu 14 grudnia 1999 r. na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Waldemara G. w sprawie zgodności przepisów:

1. art. 162 ust. 1 i art. 163 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

2. art. 171 i art. 172 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) z art. 2, 7 32 ust. 1, 45 ust. 1 i 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

postanawia:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie w sprawie jako niedopuszczalne.

Uzasadnienie:

I

1. W skardze konstytucyjnej z 25 stycznia 1999 r. Waldemar G. zarzucił art. 162 ust. 1, 163, 171 i 172 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) niezgodność z art. 2, 32 ust. 1, 42 ust. 1 i 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdzając, że przepisy te dopuszczają dowolność i arbitralność stosowania represji karnych przez organy pozasądowe, a poprzez swój blankietowy charakter naruszają zasadę nullum crimen sine lege. Ponadto skarżący wskazał, że żadna z kar nie jest przypisana do ściśle określonego czynu, nawet gdy - jak kara wydalenia z uczelni - łączy się z konstytucyjnym prawem do nauki. Dodatkowo podniósł, iż normy te rzutują na sytuację prawną i treść stosunku administracyjno-prawnego pomiędzy studentem a zakładem administracyjnym, poprzez zerwanie tego stosunku ex lege, zaś dopuszczona całkowita arbitralność i dowolność rozstrzygnięć rzecznika dyscyplinarnego i organów orzekających prowadzi do orzekania w zakresie czynów stypizowanych w kodeksie karnym i podlegających ściganiu z urzędu oraz kognicji sądów powszechnych. Skarżący podniósł także, że z uwagi na brak przepisu szczególnego, gwarantującego ochronę sądową, wykluczona jest możliwość odwołania się od orzeczeń dyscyplinarnych do sądu, nawet w sytuacji, gdy w toku postępowania doszło do naruszenia konstytucyjnych praw i wolności, ponadto zaś ustanowiona jest proceduralna dyskryminacja, naruszająca zasadę równości, bowiem wydalonemu z zawodu mianowanemu nauczycielowi akademickiemu przysługuje odwołanie do sądu.

Skarżący zarzucił, że ustawodawca, pozostawiając komisjom dyscyplinarnym całkowitą swobodę i dopuszczając arbitralność w zakresie wyboru rodzaju i wysokości kary, w istocie godzi się na stosowanie sankcji nieoznaczonych.

2. Pismem z 22 lutego 1999 r. Skarżący rozszerzył skargę konstytucyjną, zaskarżając art. 19 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.), jednak w zakresie tym, wobec nieuiszczenia wpisu skarga została zwrócona Zarządzeniem Trybunału Konstytucyjnego z 4 maja 1999 r. (sygn. akt Ts 48/99).

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 5 maja 1999 r. odmówił nadania skardze konstytucyjnej biegu w zakresie dotyczącym art. 163 pkt 1-4 i art. 172 ustawy o szkolnictwie wyższym, w związku z czym ostatecznie zaskarżenie obejmuje art. 162 ust. 1, art. 163 pkt 5 i art. 171 tej ustawy.

3. Pismem z 2 lipca 1999 r. Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 46 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, ponieważ ostateczne orzeczenie rozstrzygające o prawach i wolnościach skarżącego - orzeczenie Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej z 7 stycznia 1999 r., zostało 12 kwietnia 1999 r., uchylone orzeczeniem Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego, zaś sprawa przekazana została do ponownego rozpoznania przez Komisję Dyscyplinarną I instancji. Zdaniem Prokuratora Generalnego uchylenie orzeczenia dyscyplinarnego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oznacza, że postępowanie dyscyplinarne jest w toku, brak więc ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, tym samym zaś nie została spełniona podstawowa przesłanka skargi konstytucyjnej określona w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Prokurator Generalny stwierdził, że bezprzedmiotowe jest także rozważanie zasadności zarzutu niekonstytucyjności art. 19 pkt 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, bowiem wskazane w skardze postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie ma charakteru samoistnego, jako nierozerwalnie związane z konkretnym orzeczeniem dyscyplinarnym, które skutkiem uchylenia przestało istnieć.

Prokurator Generalny zauważył także, że skarżący 19 marca 1999 r. wniósł samodzielną skargę konstytucyjną w przedmiocie niekonstytucyjności art. 19 pkt 3 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, która została dołączona do skargi wcześniej zarejestrowanej, celem łącznego rozpoznania pod sygn. akt SK 15/98.

4. Pismem z 13 lipca 1999 r. skarżący, kwestionując stanowisko Prokuratora Generalnego w zakresie tezy o braku przesłanki, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP (skutkującym umorzeniem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym), stwierdził, że Orzeczenie Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego usunęło z obrotu prawnego orzeczenie uczelnianej Komisji Dyscyplinarnej jedynie w sensie formalnoprawnym, natomiast w sferze materialnoprawnej uchylone orzeczenie nadal wywiera skutki i nie utraciło mocy obowiązującej, a więc skarżący jest w dalszym ciągu relegowany z uczelni. Na potwierdzenie tej tezy przytoczył cytat z ustnego uzasadnienia orzeczenia Komisji, wnosząc o potwierdzenie jego zgodności z treścią wypowiedzi Przewodniczącego Komisji w części odnoszącej się do formalnoprawnych i materialnoprawnych skutków orzeczenia. Skarżący stwierdził, że o materialnoprawnych skutkach orzeczenia o relegowaniu go z uczelni nie decyduje wnioskowanie Prokuratora Generalnego, oparte na treści tego orzeczenia, lecz wola organu, który orzeczenie to wydał, ujawniona w ogłoszonym uzasadnieniu.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

1. Ostatecznym orzeczeniem o wolnościach i prawach skarżącego w sprawie niniejszej jest orzeczenie Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów Politechniki Wrocławskiej z 7 stycznia 1999 r., którym skarżącemu wymierzona została kara wydalenia z uczelni. Decyzja ta zaskarżona została do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który skargę odrzucił postanowieniem z 15 lutego 1999 r. Niezależnie od zaskarżenia do Naczelnego Sądu Administracyjnego, od decyzji tej wniesiona została przez Konwent Uczelniany Samorządu Studenckiego rewizja nadzwyczajna do Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego, na podstawie art. 172 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm., dalej: ustawa o szkolnictwie). Postanowieniem z 12 kwietnia 1999 r. Komisja ta uchyliła orzeczenie Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów Politechniki Wrocławskiej i przekazała sprawę do rozpoznania przez Komisję Dyscyplinarną I instancji. W związku z tym ustalić należy, jakie skutki wiążą się z uchyleniem orzeczenia o wydaleniu studenta z uczelni.

Stwierdzić należy, że uchylenie orzeczenia skutkuje jego wyeliminowaniem z porządku prawnego. Zgodnie z poglądami doktryny, zarówno stwierdzenie nieważności jak i uchylenie decyzji (orzeczenia) wiążą się z pozbawieniem jej mocy prawnej. O ile jednak w przypadku stwierdzenia nieważności skutek ten zachodzi ex tunc, czyli od momentu wydania decyzji pierwotnej (a zatem skarżący nigdy nie przestałby być studentem), o tyle w razie uchylenia decyzji skutek ten zachodzi ex nunc, czyli od chwili uprawomocnienia się decyzji uchylającej (a więc skarżący zostaje przywrócony w prawach studenta).

W przedmiotowej sprawie trzeba uznać, że z chwilą uchylenia decyzji o relegowaniu studenta z uczelni, zostaje on przywrócony w pełni praw studenta. Twierdzeniu skarżącego, popartemu wywodem Przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego nie sposób przyznać słuszności. Jeśli prawdziwa byłaby postawiona teza, że mimo uchylenia orzeczenia o relegowaniu, student nadal pozostaje poza uczelnią, oznaczałoby to, że wobec osoby relegowanej, a więc nie będącej studentem, prowadzone jest postępowanie dyscyplinarne (przed Komisją Dyscyplinarną I instancji), co stoi w jaskrawej sprzeczności z art. 162 ust. 1 ustawy o szkolnictwie (“za postępowanie uchybiające godności studenta (...) student ponosi odpowiedzialność przed komisjami dyscyplinarnymi”). Uznać trzeba, że uczelniane komisje dyscyplinarne orzekać mogą tylko w sprawach, w których obwinionym jest student. Komisjom tym z całą pewnością nie przysługuje prawo prowadzenia postępowania i orzekania o sytuacji prawnej osób nie będących studentami. W związku z tym wskazać należy, że z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o uchyleniu orzeczenia relegującego studenta z uczelni, osoba relegowana staje się studentem i konieczne jest jedynie dopełnienie stosownych formalności i wydanie odpowiednich dokumentów, o ile student został ich pozbawiony.

Z uzyskanych informacji (pismo Prorektora Politechniki W. ds. Ogólnych z 15 lipca 1999 r.) wynika, że 17 maja 1999 r. decyzją Dziekana Wydziału anulowana została decyzja z 26 stycznia 1999 r. o skreśleniu z listy studentów skarżącego, który następnie otrzymał niezbędne do kontynuowania studiów dokumenty. Wynika stąd, że organy Politechniki W. zastosowały się do sentencji orzeczenia Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa i prawidłowo je zinterpretowały, zaś skarżący jest aktualnie studentem Politechniki W. O fakcie tym z pewnością musiał wiedzieć pełnomocnik skarżącego, stwierdzając w piśmie do Trybunału Konstytucyjnego z 13 lipca 1999 r., iż “skarżący w dalszym ciągu jest z uczelni relegowany”.

Na marginesie wskazać należy, że znaczenie prawne ma jedynie sentencja orzeczenia i jego pisemne uzasadnienie. Ustne podanie motywów podjętej decyzji ma charakter wyłącznie informacyjny i nie można na jego podstawie wnioskować o innych skutkach, niż określone w sentencji. Nie sposób przyznać słuszności tezie skarżącego, iż “o materialnoprawnych skutkach orzeczenia (...) decyduje (...) wola organu, który orzeczenie wydał, wyjawiona w ogłoszonym orzeczeniu”. Wola organu, w sposób wiążący, może być wyjawiana - co należy ponownie podkreślić - jedynie w sentencji orzeczenia i w jego pisemnym uzasadnieniu. W związku z powyższym, całkowicie zbędne jest wnioskowane przez skarżącego, występowanie do Przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej dla Studentów przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego o potwierdzenie zgodności przytoczonego fragmentu ustnego uzasadnienia.

W związku z faktem, że wraz z uchyleniem decyzji relegującej skarżącego z uczelni sprawa przekazana została do ponownego rozpoznania, stwierdzić należy, iż wobec skarżącego nadal toczy się postępowanie dyscyplinarne. Należy przyznać słuszność twierdzeniu Prokuratora Generalnego, że wobec tego brak w sprawie ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP, skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego może wnieść osoba, której wolności lub prawa zostały naruszone ostatecznym orzeczeniem sądu lub organu administracji publicznej, wydanym na podstawie kwestionowanego aktu. Wynika stąd, że brak takiego ostatecznego orzeczenia skutkować musi niedopuszczalnością wniesienia skargi konstytucyjnej, zaś w razie uchylenia orzeczenia przez właściwy organ po wniesieniu skargi, brak jest podstaw do dalszego prowadzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Orzeczenie relegujące skarżącego z uczelni zostało uchylone, anulowana też została decyzja o jego skreśleniu z listy studentów. Wobec skarżącego toczy się nowe postępowanie dyscyplinarne, co oznacza, że w jego sprawie nie jest spełniona podstawowa przesłanka wniesienia i popierania skargi konstytucyjnej, więc orzekanie w jej zakresie jest niedopuszczalne. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym jedną z przesłanek umorzenia postępowania jest niedopuszczalność wydania orzeczenia, która to przesłanka, jak wykazano powyżej, w niniejszej sprawie została spełniona.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.