44

POSTANOWIENIE^*

z dnia 28 kwietnia 1998 r.

Sygn. Ts 35/98

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska

na posiedzeniu niejawnym po wstępnym rozpoznaniu skargi konstytucyjnej Haliny P., w sprawie:

zgodności art. 294 § 1 kodeksu postępowania karnego z art. 2, art. 42 ust. 3, art. 30, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1, art. 41 ust. 1 oraz art. 42 Konstytucji RP, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643)

p o s t a n o w i ł:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Uzasadnienie:

W skardze konstytucyjnej Haliny P., sporządzonej 25 lutego 1998 r., a uzupełnionej pismem procesowym z 24 marca 1998 r. zarzucono, iż art. 294 § 1 kodeksu postępowania karnego, narusza art. 2, art. 42 ust. 3, art. 30, art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1, art. 41 ust. 1 oraz art. 42 Konstytucji RP. Stosując zaskarżony przepis Prokurator Generalny wydał postanowienie z 13 listopada 1997 r. uchylające postanowienia Prokuratora Rejonowego w O. z 28 marca 1997 r. oraz prokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w K. z 19 czerwca 1997 r. o umorzeniu dochodzenia przeciwko skarżącej o przestępstwo z art. 184 § 1 kodeksu karnego.

Skarżąca wskazała, iż niekonstytucyjność art. 294 § 1 kodeksu postępowania karnego polega na braku zróżnicowania w tym przepisie dopuszczalności uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego w zależności od podstaw tego umorzenia. Zdaniem skarżącej, przewidziana w tym przepisie możliwość takiego uchylenia, także w przypadku, gdy podstawą umorzenia postępowania było stwierdzenie, iż czynu nie popełniono (art. 11 pkt 1 kpk), doprowadziło do wydania przez Prokuratora Generalnego postanowienia, które narusza konstytucyjne prawa i wolności skarżącej, w szczególności zaś domniemanie niewinności, godność skarżącej oraz jej wolność w sferze psychicznej, a także zasadę równości.

Trybunał Konstytucyjny uznał, iż przedstawione przez skarżącą zarzuty są oczywiście bezzasadne. Art. 294 kodeksu postępowania karnego przewiduje możliwość uchylenia przez Prokuratora Generalnego prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego w przypadku stwierdzenia niezasadności tego umorzenia. Niezasadność, stanowiąca podstawę uchylenia prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego wynikać może, tak z błędnej oceny zebranego materiału faktycznego, jak i z nieprawidłowo wyprowadzanych z niego wniosków. Uchylając postanowienie jako niezasadne, Prokurator Generalny kwestionuje zatem prawidłowość oceny dokonanej przez Prokuratora Rejonowego, czy prokuratora Prokuratury Wojewódzkiej. Stanowi to istotny element nadzoru i wszechstronnej kontroli działalności organów podległych Prokuratorowi Generalnemu.

Skarżąca nie kwestionuje konstytucyjności przyznania Prokuratorowi Generalnemu prawa nadzoru nad postępowaniem podległych mu organów, uważa jednak, że możliwość uchylenia prawomocnego postanowienia o umorzeniu powinna być uzależniona od zaistnienia dodatkowych przesłanek. Zważyć jednak należy, że wprowadzenie dodatkowych przesłanek omawianej kontroli, np. w postaci konieczności ujawnienia nowych okoliczności faktycznych - jak zdaje się sugerować skarżąca - oznaczałoby dublowanie przez art. 294 kpk treści art. 293 § 2 kpk, a nadto przekreślałoby sens kontroli przez Prokuratora Generalnego zasadności samego postanowienia o umorzeniu w konfrontacji z zebranym w postępowaniu przygotowawczym materiałem.

Wbrew twierdzeniom skarżącej, przepis art. 294 kpk wprowadza zasadnicze ograniczenie kompetencji Prokuratora Generalnego, przewidując w paragrafie drugim, iż po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, jego uchylenie lub zmiana możliwa jest wyłącznie na korzyść podejrzanego. Przed upływem tego okresu prawomocność postanowień prokuratorskich o umorzeniu postępowania przygotowawczego ma jedynie względny charakter, umożliwiający Prokuratorowi Generalnemu wykonywanie przysługujących mu ustawowo kompetencji nadzoru nad jednostkami prokuratury. Brak jest jakichkolwiek przesłanek konstytucyjnych, które wykluczałyby merytoryczny charakter tego nadzoru, w szczególności zaś ocenę zapadłych postanowień o umorzeniu postępowania przygotowawczego z punktu widzenia ich zasadności. Dopiero po upływie 6 miesięcy wykluczona zostaje możliwość ponownego postawienia zarzutu tej samej osobie w oparciu o ten sam materiał dowodowy.

Przewidziana w kodeksie postępowania karnego kompetencja organów władzy publicznej do prowadzenia postępowania przygotowawczego przeciwko konkretnej osobie znajduje swoje uzasadnienie w nałożonym na te organy konstytucyjnie obowiązku zagwarantowania dostatecznej ochrony dobrom prawnym uznanym za wartości konstytucyjne. Jednym ze środków owej ochrony jest stosowanie sankcji karnej.

Skarżąca nie przedstawiła takich zarzutów, które nasuwałyby wątpliwości, co do naruszenia przez zawartą w art. 294 kpk instytucję uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego standardów konstytucyjnych. Zarzut naruszenia przez art. 294 § 1 kpk, określonej w art. 42 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady domniemania niewinności polega na nieporozumieniu. Skarżąca zdaje się przydawać prawomocnym postanowieniom prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego walor prawomocnego wyroku uniewinniającego. Tak jednak nie jest. Zważyć należy, iż z istoty działań podejmowanych w postępowaniu przygotowawczym wynika możliwość przedstawienia osobie podejrzanej zarzutu popełnienia przestępstwa, poprzedzające ewentualne sądowe orzeczenie stwierdzające winę tej osoby. Prawomocne postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego nie ma waloru wyroku uniewinniającego i, jak wcześniej stwierdzono, podlega merytorycznej kontroli Prokuratora Generalnego. Prokurator Generalny badając prawidłowość podjętych w postępowaniu przygotowawczym decyzji może odmiennie ocenić zgromadzony materiał dowodowy uznając, iż daje on podstawę do sformułowania aktu oskarżenia. Owa odmienna ocena nie przesądza o winie osoby podejrzanej, to bowiem zgodnie z art. 42 ust. 3 konstytucji zastrzeżone jest do wyłącznej kompetencji sądu. Art. 294 § 1 kodeksu postępowania karnego w żadnej mierze nie może stanowić podstawy do stwierdzania tej winy w postanowieniu Prokuratora Generalnego.

Skarżąca stawiając zarzut naruszenia przez art. 294 § 1 kpk zasady ochrony godności człowieka wskazuje na to, iż została potraktowania przez Prokuratora Generalnego “całkowicie bezprzedmiotowo, czyli w pełni niegodnie”. Wynikać to ma z faktu, iż mimo całkowitego i pełnego oczyszczenia jej z zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 184 § 1 kk, na mocy postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego bez jakichkolwiek nowych okoliczności została postawiona w stan oskarżenia. Skarżąca pomija jednak tę okoliczność, iż postanowienie o umorzeniu postępowania co najmniej przez okres sześciu miesięcy podlega kontroli Prokuratora Generalnego. W okresie tym osoba podejrzana musi liczyć się z możliwością podjęcia umorzonego postępowania, trudno więc uznać za zasadne twierdzenia o “całkowitym i pełnym oczyszczeniu z zarzutu popełnienia przestępstwa”, jakie ma miejsce po wydaniu postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Na marginesie, należy nadto wskazać na wewnętrzną sprzeczność postawionego zarzutu. Działania naruszające godność jednostki sprowadzają się do przedmiotowego jej traktowania. Tymczasem skarżąca wskazuje, iż została potraktowana przez Prokuratora Generalnego całkowicie “bezprzedmiotowo”.

Przedstawiając zarzut naruszenia przez art. 294 § 1 kpk wolności i nietykalności osobistej chronionej w art. 30 ust. 1 i 2 oraz art. 41 ust. 1 Konstytucji RP, skarżąca w żaden sposób nie wskazała, na czym owo naruszenie miałoby polegać. Jak już wcześniej wspomniano, ograniczenia i obowiązki wynikające z uznania określonej osoby za podejrzaną popełnienia przestępstwa uzasadnione są m.in. potrzebą ochrony wartości konstytucyjnych. Trudno również z wyżej wymienionych przepisów konstytucyjnych wyprowadzić generalny zakaz nadzoru Prokuratora Generalnego nad postępowaniem przygotowawczym.

Brak jest także jakiegokolwiek uzasadnienia dla tezy, iż art. 294 § 1 kpk narusza zasadę równości czy zakaz dyskryminacji. Skarżąca podkreśla jedynie, iż uchylenie postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego oraz postawienie jej w stan oskarżenia prowadzi do zróżnicowania jej sytuacji prawnej w stosunku do innych obywateli RP. Skutek taki jest wszakże koniecznym następstwem stosowania przepisów postępowania karnego, co zresztą skarżąca sama przyznaje na stronie 6 in fine pisma z 24 marca 1998 r. Domniemane wykorzystanie art. 294 § 1 kpk w celu szykanowania skarżącej może być oceniane wyłącznie w trybie do tego przewidzianym.

Z treści art. 294 § 1 kpk w żaden sposób nie można wyinterpretować podstawy do pociągnięcia skarżącej do odpowiedzialności karnej wbrew warunkom określonym w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP. Z przepisu tego nie można również wyprowadzić kompetencji do postawienia w stan oskarżenia osoby, co do której brak jest uzasadnionego podejrzenia, iż popełnia ona przestępstwo. Jeżeli zaś po wznowieniu postępowania przygotowawczego przedstawione przez oskarżyciela publicznego w akcie oskarżenia dowody okażą się niewystarczające, sąd uniewinni osobę oskarżoną lub zwróci akt oskarżenia w celu jego uzupełnienia.

W tym stanie rzeczy, z uwagi na oczywistą bezzasadność skargi konstytucyjnej, należało na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym odmówić nadania jej dalszego biegu.