12

Postanowienie

z dnia 11 kwietnia 1990 r.

(K. 3/90)

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: sędzia TK Wojciech Łączkowski

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski (sprawozdawca)

Kazimierz Działocha

Henryk Groszyk

Maria Łabor-Soroka

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym dnia 11 kwietnia 1990 r. sprawy z wniosku Federacji Związków Zawodowych Gospodarki Morskiej o zbadanie konstytucyjności art. 5 ustawy z dnia 29 września 1989 r. o zmianach w wykonywaniu budżetu państwa w październiku 1989 r. oraz o zmianie ustawy budżetowej na rok 1989 i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 320), a także o zbadanie dochowania ustawowego trybu wymaganego dla wydania powołanej ustawy z dnia 29 września 1989 r., na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z dnia 14 maja 1985 r. Nr 22, poz. 98, zm. Dz. U. z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1989 r. Nr 34, poz. 178, Nr 73, poz. 436, z 1990 r. Nr 3, poz. 16 i Nr 6, poz. 35) w zw. z art. 38 uchwały Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 31 lipca 1985 r. (Dz. U. Nr 39, poz. 184).

postanowił:

umorzyć postępowanie.

UZASADNIENIE

Federacja Związków Zawodowych Gospodarki Morskiej we wniosku z dnia 25 października 1989 r. wystąpiła z żądaniem zbadania zgodności z Konstytucją RP art. 5 ustawy z dnia 29 września 1989 r. o zmianach w wykonywaniu budżetu państwa w październiku 1989 r. oraz o zmianie ustawy budżetowej na rok 1989 i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 320), a także o zbadanie dochowania ustawowego trybu wymaganego dla wydania powołanej ustawy z dnia 29 września 1989 r.

W uzasadnieniu wnioskodawca podniósł, że zawarty w ustawie budżetowej na rok 1989 (Dz. U. Nr 7, poz. 45) art. 22 ust. 7 stanowił realizację postulatów związkowych i umożliwiał bieżące wypłacanie przez upoważnione jednostki gospodarcze nagród i premii z dochodu pomniejszonego o podatek dochodowy. Rozwiązanie to było niezbędne wobec istniejących procesów inflacyjnych, jednakże na podstawie kwestionowanego art. 5 cyt. wyżej ustawy z dnia 29 września 1989 r. ten korzystny dla pracobiorców przepis został uchylony.

Wnioskodawca twierdzi, że zmiana dokonana przez Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej dnia 29 września 1989 r. narusza szereg zasad Konstytucji, jak np. sprawiedliwości społecznej, prawa do wynagrodzenia według ilości i jakości pracy, równości praw obywatelskich i innych zasad.

Niezależnie od naruszenia zasad Konstytucji, uchwalenie ustawy nastąpiło - zdaniem wnioskodawcy - z pogwałceniem trybu wymaganego do jej wydania. Projekt wspomnianej ustawy nie był bowiem, wbrew art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 8 października 1982 r. o związkach zawodowych (tj. Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 277), opiniowany przez związki zawodowe, nie zapewniono też tym związkom, wbrew treści art. 22 ust. 3 tejże ustawy o związkach zawodowych, udziału w pracach przygotowawczych nad projektem ustawy, zawierającej kwestionowany przepis.

Działający z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów jego przedstawiciel w nadesłanych wyjaśnieniach wskazał, że uchylenie przepisu art. 22 ust. 7 ustawy budżetowej na rok 1989 nastąpiło w sytuacji ewidentnego spadku produkcji i wzrostu inflacji. Odkładanie tego rodzaju decyzji oznaczałoby świadome kreowanie, a nie ograniczanie procesów inflacyjnych, byłoby działaniem na szkodę ludzi pracy, inflacja bowiem godzi przede wszystkim w interesy ludzi pracy i ich rodzin. Powyższe okoliczności przesądziły o konieczności ustawowego limitowania wydatków już nie tylko w skali roku, lecz w skali miesięcznej - od 1 lipca do 30 września (Dz. U. Nr 50, poz. 286), od 1 do 31 października (Dz. U. Nr 54, poz. 320) i od 1 listopada do 31 grudnia (Dz. U. Nr 59, poz. 350). W tych szczególnych warunkach uzgodnienie projektu ustawy ze związkami zawodowymi nie było możliwe.

Jednocześnie we wspomnianych wyjaśnieniach Urzędu Rady Ministrów dodano, że w ustawie budżetowej na r. 1990 zawarto przepis, umożliwiający zaliczkowe wypłacanie nagród i premii z dochodu za 1989 r.

Prokurator Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w przedstawionym stanowisku stwierdził, że kwestionowany przez wnioskodawcę przepis nie pozostaje w sprzeczności z przepisami Konstytucji, a ponadto, wobec wygaśnięcia z dniem 31 grudnia 1989 r. ustawy budżetowej na rok 1989, sprawa podlega umorzeniu, stosownie do przepisu art. 4 ust 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

W uzasadnieniu swego stanowiska Prokurator Generalny Rzeczypospolitej Polskiej podniósł, że brak jest przesłanek do kontroli kwestionowanego przepisu z art. 5 pkt 1 i 5 oraz z art. 19 ust. 3 Konstytucji, skoro przepisy te utraciły moc stosownie do ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r., o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 75, poz. 444), a wprowadzone na ich miejsce nowe przepisy nie zawierają norm o podobnej treści.

Analiza pozostałych przepisów Konstytucji w brzmieniu obowiązującym od 31 grudnia 1989 r., a przytoczonych we wniosku jako naruszone przepisem art. 5 powołanej ustawy z dnia 29 września 1989 r. nie uzasadnia podzielenia tego twierdzenia. Art. 67 ust. 1 Konstytucji RP pozostaje w luźnym związku z problematyką objętą wnioskiem, zaś art. 67 ust. 2, mówiący o równości praw obywateli bez względu na pleć, urodzenie, wykształcenie, zawód, rasę, wyznanie oraz pochodzenie i położenie społeczne, także nie dotyczy tej problematyki.

Brak jest też dostatecznych przesłanek do przyjęcia, że kwestionowany przepis narusza art. 68 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten przewiduje wynagrodzenie pracowników według ilości i jakości pracy. Poglądu tego nie podważa okoliczność, że niektóre zakłady pracy dokonały zaliczkowych wypłat premii i nagród pomimo uchylenia przytoczonego art. 22 ust. 7 ustawy budżetowej na 1989 r.

W sprawie zarzutu niedochowania ustawowego trybu wymaganego do wydania ustawy przez niezasięgnięcie opinii związków zawodowych w sprawie uchylenia art. 22 ust. 7 ustawy budżetowej na rok 1989 Prokurator Generalny RP stwierdził, że jeżeli rzeczywiście projekt kwestionowanego przepisu nie został przekazany do zajęcia stanowiska przez właściwą jednostkę związkową, to nastąpiło to z naruszeniem art. 22 ustawy o związkach zawodowych. W konkluzji Prokurator Generalny wywiódł, że ustawa budżetowa na rok 1989 wraz z dokonanymi w niej zmianami przestała obowiązywać z dniem 31 grudnia 1989 r., i w związku z tym, stosownie do przepisu art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, uzasadnione jest umorzenie postępowania w tej sprawie. Stanowiska tego nie podważa przytoczony we wniosku przepis art. 11 ustawy z dnia 27 grudnia 1989 r. o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń (Dz. U. Nr 74, poz. 438), przewidujący wypłatę nagród i premii z dochodu 1989 r. według zasad określonych w ustawie budżetowej na 1989 r. z dnia 15 lutego 1989 r. z późniejszymi zmianami. Przedmiotem wniosku jest bowiem kontrola przepisu art. 5 ustawy z dnia 29 września 1989 r., nie zaś art. 11 przytoczonej ustawy z 27 grudnia 1989 r., recypującego zasady określone w ustawie budżetowej na 1989 r. w przedmiocie wypłaty nagród i premii. Nadto z przepisu tego wynika, że ma on charakter przejściowy, gdyż reguluje tylko wypłatę nagród i premii z dochodu 1989 r., i także z tego względu nie uzasadnia poglądu, że kwestionowany przepis art. 5 nadal obowiązuje.

Stan prawny w tej sprawie jest następujący:

W art. 22 ust. 7 ustawy budżetowej na rok 1989 z dnia 15 lutego 1989 r. (Dz. U. Nr 7, poz. 45, zm. Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 134, Nr 54, poz. 320, Nr 59, poz. 350 i Nr 64, poz. 392) upoważniono jednostki gospodarcze do dokonywania zaliczkowych wypłat nagród i premii z dochodu pomniejszonego o podatek dochodowy za rok podatkowy. Do wypłat tych należało stosować zasady określone w ust. 1-6, z tym że w miejsce wartości roku poprzedniego należało przyjąć odpowiednie wartości roku podatkowego z okresu poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano zaliczkowych wypłat nagród i premii.

Powyższy przepis został skreślony na podstawie art. 5 ustawy z dnia 29 września 1989 r. o zmianach w wykonywaniu budżetu państwa w październiku 1989 r. oraz o zmianie ustawy budżetowej na rok 1989 i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 320).

W ustawie z dnia 27 grudnia 1989 r. o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń w 1990 r. zamieszczono art. 11, w którym stwierdza się, że wypłat nagród i premii z dochodu w 1989 r., pomniejszonego o podatek dochodowy, dokonują podatnicy według zasad określonych w ustawie budżetowej na rok 1989 z dnia 15 lutego 1989 (Dz. U. Nr 7, poz. 45, Nr 25, poz. 134, Nr 54, poz. 320, Nr 59, poz. 350 i Nr 64, poz. 392).

Taki stan trwał do dnia 9 marca 1990 r., w którym ogłoszono ustawę budżetową na rok 1990 z dnia 23 lutego 1990 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 82). Na mocy art. 29 pkt 2 tej ustawy dokonano zmian w powołanej wyżej ustawie z dnia 27 grudnia 1989 r. o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń w 1990 r., w szczególności dotychczasową treść art. 11 oznaczono jako ust. 1 i dodano ust. 2 w następującym brzmieniu:

“2. Nagrody i premie, o których mowa w ust. 1, mogą być wypłacane zaliczkowo w 1990 r. przed weryfikacją sprawozdania finansowego (bilansu) z 1989 r. Łączna kwota zaliczkowych wypłat tych nagród i premii dokonywanych w 1990 r. nie może przekroczyć 90% kwoty wolnej, ustalonej zgodnie z art. 22 ustawy wymienionej w ust. 1” (tj. ustawy budżetowej na rok 1989 z 15 lutego 1989 r. - Dz. U. Nr 7, poz. 45 z późn. zm.).

Z przytoczonego przepisu wynika, że ustalenie łącznej kwoty zaliczkowych wypłat nagród i premii do 90% jest obecnie korzystniejsze dla pracowników niż w pierwotnym uregulowaniu, mianowicie w art. 22 ust. 5 ustawy budżetowej z dnia 15 lutego 1989 r., w którym kwotę tę ustalono na poziomie 50%.

W zakresie zaskarżonym obowiązuje więc stan prawny sprzed 29 września 1989 r., upoważniono bowiem obecnie - podobnie jak w ustawie budżetowej na rok 1989 z dnia 15 lutego 1989 r. - jednostki gospodarcze do dokonywania zaliczkowych wypłat nagród i premii. Należy zatem uznać, że na mocy późniejszego przepisu art. 29 pkt 2 ustawy budżetowej na rok 1990 uchylony został - w zakresie podanym wyżej - przepis art. 5 ustawy z dnia 29 września 1989 r.

Utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny powoduje - w myśl art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym - umorzenie postępowania w sprawie takiego aktu.

Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.