19/1/B/2010

POSTANOWIENIE

z dnia 20 stycznia 2010 r.

Sygn. akt Ts 127/08

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat - przewodniczący

Teresa Liszcz - sprawozdawca

Janusz Niemcewicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 marca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Elżbiety Z.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 40 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1, art. 78, art. 176 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 2, art. 10 ust. 1, art. 61 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji. Niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu upatruje skarżąca przede wszystkim w tym, że nie nakłada on na sąd odwoławczy obowiązku sporządzenia uzasadnienia wskazującego na podstawę wytyku orzeczniczego, pozostawia swobodnemu uznaniu sądu kwestię wysłuchania sędziego i nie gwarantuje weryfikacji wydanego postanowienia.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Sąd Okręgowy w Płocku postanowieniem z 14 listopada 2001 r. dokonał wytyku orzeczniczego w stosunku do orzeczenia Sądu Rejonowego w Ciechanowie, w składzie którego zasiadała skarżąca. Skarżąca wniosła powództwo o ochronę dóbr osobistych, oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Płocku z 17 października 2006 r. (sygn. akt IC 1538/05). Apelacja skarżącej od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2007 r. (sygn. akt VI A Ca 575/07).

Postanowieniem z 16 marca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w związku z wydaniem w dniu 15 stycznia 2009 r. wyroku w sprawie o sygnaturze K 45/07 (OTK ZU nr 1/A/2009, poz. 3), stwierdzającego niezgodność art. 40 § 1 p.u.s.p. z art. 2 Konstytucji, rozpoznanie niniejszej skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne ze względu na powagę rzeczy osądzonej, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ponadto, Trybunał uznał skargę konstytucyjną za złożoną po terminie. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego termin ten powinien być liczony od doręczenia skarżącej postanowienia w sprawie wytyku orzeczniczego, a nie od wydania przez sądy powszechne wyroków w sprawie o ochronę dóbr osobistych skarżącej.

W zażaleniu skarżąca zarzuciła pozbawienie jej prawa do skargi konstytucyjnej, zaniechanie przez Trybunał Konstytucyjny wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, błędne przyjęcie powagi rzeczy osądzonej w sytuacji, gdy zakres skargi konstytucyjnej jest szerszy od zakresu wniosku złożonego w sprawie o sygnaturze K 45/07. Zdaniem skarżącej, wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, ostatecznym orzeczeniem o jej konstytucyjnych prawach był wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2007 r. Sąd w postępowaniu o ochronę dóbr osobistych dokonał bowiem oceny zasadności udzielenia wytyku w świetle art. 40 § 1 p.u.s.p. Jeśli Trybunał Konstytucyjny miał co do tego wątpliwości, mógł wezwać skarżącą do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej przez przedstawienie odpowiednich wyjaśnień i uzasadnień orzeczeń. Zdaniem skarżącej w sprawie nie występuje powaga rzeczy osądzonej, gdyż w sprawie K 45/07 Trybunał badał jedynie zgodność art. 40 § 1 p.u.s.p. z art. 2 Konstytucji. Skarżąca natomiast kwestionuje zgodność zaskarżonego przepisu również z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 10 ust. 1, art. 61 ust. 1, art. 30 i art. 47 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca wskazuje w szczególności na niedookreślony zwrot „oczywista obraza przepisów prawa”, którym posługuje się art. 40 § 1 p.u.s.p. i przyjęcie, że przesłanka ta jest spełniona, gdy w praktyce sądowej występuje rozbieżność w interpretowaniu danego przepisu. Ponadto, skarżąca kwestionuje naruszenie zasad sprawiedliwości proceduralnej oraz brak prawa do zaskarżenia wytyku orzeczniczego. Zdaniem skarżącej, zakwestionowanie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 45/07 niezapewnienia wysłuchania sędziego przed udzieleniem wytyku nie wyczerpuje elementów niekonstytucyjności tego przepisu. Sędzia, któremu udzielono wytyku, nadal nie ma otwartej drogi sądowej do kwestionowania zgodności wytyku z prawem.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Nietrafna jest argumentacja skarżącej dotycząca orzeczenia będącego źródłem naruszenia praw skarżącej oraz upływu terminu do złożenia skargi konstytucyjnej. Przesłanki uznania orzeczenia za ostateczne, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, mają charakter obiektywny. Skoro przepisy stanowiące podstawę tego orzeczenia mają być źródłem naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej, zarzuty sformułowane w skardze powinny być adekwatne do treści orzeczenia. Innymi słowy, uznanie orzeczenia za ostateczne nie zależy wyłącznie od oświadczenia skarżącej sformułowanego w skardze konstytucyjnej. W niniejszej sprawie skarżąca jako ostateczne orzeczenie wskazuje wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2007 r., od doręczenia którego biegnie - jej zdaniem - termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Równocześnie jednak skarżąca podkreśla, że Sąd Apelacyjny w tym orzeczeniu nie rozstrzygnął o jej prawach konstytucyjnych. Skarżąca wskazuje, że art. 40 p.u.s.p. pozbawił ją możliwości bezpośredniego zaskarżenia rozstrzygnięcia w przedmiocie wytyku, co zmusiło skarżącą do poszukiwania drogi pośredniej. Powyższe stwierdzenie potwierdza uzasadnienie powołanego wyżej wyroku, w którym Sąd Apelacyjny wskazał m.in., że w postępowaniu o ochronę dóbr osobistych skarżącej nie dokonuje ocen szczegółowych, a jedynie bada, czy nie doszło do wyraźnego, poważnego naruszenia przepisów, zwłaszcza w sposób powodujący wykroczenie poza cel i niezbędność wytyku. Zestawiając powyższe ustalenia z zarzutami formułowanymi w skardze konstytucyjnej, należy stwierdzić, że argumenty skarżącej są niespójne - albo Sąd Apelacyjny rozstrzygał o zasadności wytyku orzeczniczego i rozstrzygnięcie to stanowi ostateczne orzeczenie o prawach skarżącej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, co jednak stawiałoby pod znakiem zapytania zasadność formułowanych w skardze zarzutów, albo Sąd Apelacyjny nie rozstrzygał o zasadności zarzutów, traktując postanowienie zawierające wytyk jako orzeczenie prejudycjalne, a wtedy orzeczenie Sądu Apelacyjnego nie może być uznane za ostateczne orzeczenie o prawach skarżącej. Z treści skargi konstytucyjnej oraz cytowanego wyżej uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2007 r. wynika, że Sąd Apelacyjny nie rozstrzygał o zasadności wytyku orzeczniczego, orzeczenie tegoż Sądu nie mogło doprowadzić do uchylenia lub zmiany postanowienia zawierającego wytyk orzeczniczy. Cytowane orzeczenie Sądu Apelacyjnego nie mogło też w żaden sposób zmienić ewentualnych skutków związanych z udzieleniem wytyku orzeczniczego. Wobec powyższego, należy stwierdzić, że w postanowieniu o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu Trybunał Konstytucyjny trafnie stwierdził, że orzeczeniem o prawach skarżącej, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, było postanowienie Sądu Okręgowego w Płocku z 14 listopada 2001 r. Od daty doręczenia skarżącej tego postanowienia biegł trzymiesięczny termin do złożenia skargi konstytucyjnej. Skarga konstytucyjna została złożona z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

W wyroku z 15 stycznia 2009 r. (K 45/07) Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in., że art. 40 § 1 p.u.s.p. w zakresie, w jakim nie zapewnia członkowi składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Trybunał podkreślił, że wytyk orzeczniczy pociąga za sobą dotkliwe skutki, uniemożliwiając sędziemu spełniającemu inne ustawowe kryteria powołanie na sędziego wyższej instancji lub powodując wydłużenie okresu koniecznego do podwyższenia jego wynagrodzenia. W wypadku wytknięcia uchybienia p.u.s.p. nie zapewnia sędziemu możliwości obrony, mimo że ocena co do „oczywistej obrazy przepisów” może być dyskusyjna. Taka regulacja narusza bezpieczeństwo prawne sędziego. Źródłem tego naruszenia jest niezapewnienie obrony interesów osób dotkniętych konsekwencjami wytyku, od którego nie przysługuje odwołanie. Rozpoznanie niniejszej skargi konstytucyjnej w zakresie, w jakim powtarza ona zarzuty, które były przedmiotem rozpoznania w sprawie K 45/07, jest niedopuszczalne.

W odniesieniu do żądania zbadania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 10 ust. 2 oraz art. 176 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna, gdyż przepisy te nie wyrażają konstytucyjnych praw podmiotowych skarżącej. Z brzmienia art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że wzorcami kontroli w sprawie wszczętej na skutek złożenia skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy wyrażające wolności lub prawa skarżącego. Co do pozostałych zarzutów skargi konstytucyjnej, nawet gdyby przyjąć, że nie występuje zbędność ich rozpoznania - nie mogą one stanowić podstawy skargi konstytucyjnej, gdyż ta została złożona z przekroczeniem ustawowego terminu.

Co do części sformułowanych w skardze konstytucyjnej zarzutów naruszenia konstytucyjnych praw skarżąca nie dysponuje orzeczeniem, które mogłoby być źródłem naruszenia tychże praw. Dotyczy to zarzutów naruszenia prawa do zaskarżenia postanowienia zawierającego wytyk orzeczniczy. Zarówno wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30 października 2007 r., jak i postanowienie Sądu Okręgowego w Płocku z 14 listopada 2001 r. nie rozstrzygają o dopuszczalności zaskarżenia postanowienia zawierającego wytyk orzeczniczy. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem uruchamiania kontroli konstytucyjności prawa i ochrony konstytucyjnych praw. Skarżąca może domagać się zbadania zgodności zaskarżonych przepisów z Konstytucją, o ile zapadło w jej sprawie orzeczenie rozstrzygające o tych prawach. Brak wydania takiego orzeczenia uniemożliwia rozpoznanie skargi konstytucyjnej, nawet w sytuacji, gdy zarzut naruszenia praw skarżącej przez zaskarżony akt normatywny byłby uzasadniony.

Reasumując, należy stwierdzić, że rozpoznanie niniejszej skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne ze względu na złożenie jej z przekroczeniem trzymiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, sformułowanie niektórych zarzutów naruszenia praw skarżącej w oderwaniu od wydanych względem niej orzeczeń oraz oparciu ich na przepisach Konstytucji niewyrażających tych praw. W odniesieniu do zarzutów, które były już przedmiotem kontroli przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o sygn. K 45/07 zachodzi niedopuszczalność orzekania, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.

4