30/1/B/2009

POSTANOWIENIE

z dnia 7 stycznia 2009 r.

Sygn. akt Ts 59/07

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Maria Gintowt-Jankowicz - przewodnicząca

Wojciech Hermeliński - sprawozdawca

Andrzej Rzepliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2007 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Jacka Kulma,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

We wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 marca 2007 r. skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił, że art. 124 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83, ze zm.; dalej: ustawa o prawie autorskim), w zakresie, w jakim nie przewiduje stosowania ustawy nowej do utworów, do których prawa autorskie według przepisów dawnych nie powstały, a które korzystają z ochrony według przepisów nowych, jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 64 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zaskarżony przepis, o charakterze intertemporalnym, reguluje zasady stosowania nowej ustawy o prawie autorskim do utworów, które powstały w okresie obowiązywania ustawy dawnej. Przyznaje on ochronę utworom, do których prawa autorskie według dotychczasowych przepisów wygasły, a które zgodnie z nowymi przepisami korzystają nadal z ochrony, z wyłączeniem okresu między wygaśnięciem ochrony według ustawy dotychczasowej i wejściem w życie nowej. W pozostałym, niezaskarżonym zakresie, przepis ten przewiduje, że ustawę nową stosuje się do utworów ustalonych po raz pierwszy po jej wejściu w życie oraz do utworów, do których prawa autorskie według ustawy dawnej nie wygasły.

Skarżący wskazał, że według uchylonej ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234, ze zm.; dalej: ustawa dawna) zdjęcia fotograficzne poddane były dyskryminacji. Podlegały one ochronie tylko wówczas, gdy na utworze uwidoczniono wyraźne zastrzeżenie prawa autorskiego, a ponadto ochrona taka nie przysługiwała w stosunku do fotografii o charakterze reporterskim. Fotografia reporterska, która powstała pod rządami dawnego prawa i do której nie zastrzeżono prawa autorskiego, a zatem nie korzystała z ochrony prawno-autorskiej, nie została objęta zakresem działania zaskarżonego przepisu, mimo iż ustawa o prawie autorskim przyznaje jej obecnie ochronę na takich samych zasadach, jak w stosunku do innych utworów. Prowadzi to, w ocenie skarżącego, do zróżnicowania sytuacji twórców fotografii reporterskiej w zależności od daty jej powstania oraz utrwalenia dyskryminacji twórców starszych fotografii. W opinii skarżącego taki stan narusza ratio legis ustawy o prawie autorskim, a tym samym jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Regulacja ta wyłącza przy tym również możliwość korzystania przez twórców fotografii reporterskiej z praw autorskich, które w pełni przysługiwać będą analogicznym utworom utrwalonym po wejściu w życie ustawy o prawie autorskim. Stanowi to istotne ograniczenie praw autorskich - majątkowych, ale też osobistych, zagwarantowanych w art. 64 Konstytucji, w sposób nieznajdujący uzasadnienia w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarżący wykonał w 1981 r. zdjęcia scen ze spektaklu „Oskarżony. Czerwiec 1956” w reżyserii Izabelli Cywińskiej. W 1996 r. we foyer Teatru Narodowego w Poznaniu zorganizowano wystawę fotografii z tej sztuki, na którą składały się m.in. przetworzone, rozjaśnione, rozbielone i powiększone reprodukcje zdjęć wykonanych przez skarżącego. Wyrokiem z 27 kwietnia 2006 r. (sygn. akt I C 825/05) Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo skarżącego, którym domagał się on wynagrodzenia z tytułu korzystania z wykonanych przez niego zdjęć. W opinii sądu fotografie te stanowiły reportaż z działalności pozwanego Teatru i tym samym nie przysługiwała im ochrona przewidziana przez obowiązujące w czasie ich wykonania przepisy o prawie autorskim. Apelację skarżącego oddalił Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 8 listopada 2006 r. (sygn. akt I A Ca 746/06), wskazując w uzasadnieniu, że przyznanie ochrony fotografiom wykonanym przez skarżącego mogłoby być zasadne tylko w przypadku zastrzeżenia prawa autorskiego. Takiego zastrzeżenia skarżący jednak nie udowodnił.

Postanowieniem z 16 lipca 2007 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił skardze konstytucyjnej nadania dalszego biegu, wskazując, że zarzuty skarżącego zmierzają do polepszenia jego sytuacji prawnej, czemu nie przysługuje ochrona przewidziana w art. 64 Konstytucji, należy to bowiem do zakresu polityki stanowienia prawa. W konsekwencji Trybunał uznał za bezzasadne także zarzuty odnoszące się do niezgodności zaskarżonego przepisu z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Na to postanowienie skarżący wniósł w dniu 1 sierpnia 2007 r. zażalenie, podnosząc brak w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia motywów oceny o oczywistej bezzasadności skargi konstytucyjnej oraz naruszenie art. 79 ust. 1 w zw. z art. 64 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) przez ustalenie, że nie występuje przesłanka stwierdzenia niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu. Skarżący podtrzymał postawiony w skardze konstytucyjnej zarzut, że reguły intertemporalne zawarte w art. 124 ust. 1 pkt 3 ustawy o prawie autorskim prowadzą do utrzymania stanu dyskryminacji autorów fotografii reporterskich wykonanych pod rządami dawnego prawa jedynie ze względu na datę ich powstania. Ustawa nowa przyznaje im bowiem ochronę w pełnym zakresie. W ocenie skarżącego ustalenia poczynione przez sądy orzekające w sprawie, która stała się przyczyną wniesienia skargi konstytucyjnej, dają podstawę do zarzutu, że zaskarżony przepis, będący podstawą niekorzystnego dla skarżącego wyroku o ostatecznym charakterze, jest sprzeczny z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, który zapewnia każdemu prawo do własności i innych praw majątkowych, podczas gdy zaskarżony przepis tych praw (autorskich majątkowych) skarżącego pozbawia. Jest to również wyrazem nierównego traktowania w zestawieniu z ochroną autorów zdjęć powstałych po 24 maja 1994 r. Tym samym wykazana została, zdaniem skarżącego, przesłanka skargi konstytucyjnej wynikająca z art. 79 ust. 1 Konstytucji, gdyż uszczerbku doznało prawo podmiotowe o charakterze konstytucyjnym - „prawo do prawa autorskiego z tytułu twórczości fotograficznej w zakresie fotografii reporterskiej i pozbawionej zastrzeżenia praw autorskich”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. W pierwszej kolejności Trybunał zwraca uwagę, że zaskarżone postanowienie nie zawiera motywów wskazujących na oczywistą bezzasadność skargi konstytucyjnej, gdyż przyczynę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stanowił w okolicznościach przedstawionych przez skarżącego brak naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Tym samym nie została spełniona przesłanka wniesienia skargi konstytucyjnej wynikająca wprost z przywołanego art. 79 ust. 1 Konstytucji. Odnosząc się do zarzutów zawartych w zażaleniu, wskazujących na nieprawidłowość takiej oceny, Trybunał zauważa przede wszystkim, że wykonane przez skarżącego fotografie, ze względu na ich reporterski charakter i brak zastrzeżenia praw autorskich, od chwili powstania nie korzystały z ochrony prawno-autorskiej. Okoliczność ta nie budzi wątpliwości, a sam skarżący nie neguje takiej kwalifikacji spornych utworów. Konstytucja w art. 64 ust. 1 gwarantuje każdemu prawo do własności i innych praw majątkowych. Prawo własności jako jedyne zostało w tym przepisie ujęte wyraźnie; doznaje ono przy tym najszerszej ochrony (art. 64 ust. 3 Konstytucji). Pojęcie innych praw majątkowych ma natomiast charakter otwarty, wymaga aktywności ustawodawcy w określeniu rodzaju i treści innych niż własność praw majątkowych. W niniejszej skardze konstytucyjnej skarżący jako inne prawo majątkowe wskazuje prawo do „prawa autorskiego z tytułu twórczości fotograficznej w zakresie fotografii reporterskiej i pozbawionej zastrzeżenia praw autorskich”. Jak wskazano powyżej, prawo takie skarżącemu nigdy nie przysługiwało; przedmiotem skargi uczynił on przy tym normę intertemporalną, domagając się jej zmiany przez Trybunał w tym kierunku, by jego sytuacja uzyskała kwalifikację prawa podmiotowego i została objęta ochroną prawno-autorską, wynikającą z ustawy, która weszła w życie po wykonaniu przez niego spornych fotografii. Trybunał podtrzymuje w tym miejscu przekonanie, że w powyższych okolicznościach nie można mówić o naruszeniu konstytucyjnego prawa podmiotowego - innego prawa majątkowego. Gwarancjami wynikającymi z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji objęte są bowiem prawa istniejące oraz wolność ich nabywania, nie uzasadnia on natomiast roszczenia o stanie się (bycie) podmiotem określonych praw (por. wyroki TK z: 29 września 2003 r., K 5/03, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 77; 5 września 2006 r., K 51/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 100; podobnie w odniesieniu do prawa dziedziczenia w wyroku TK z 4 września 2007 r., P 19/07, OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 94). Wbrew twierdzeniu skarżącego, nie został on pozbawiony czy ograniczony w swoim prawie, lecz - w świetle stanu prawnego - nigdy nie był podmiotem prawa, które w jego ocenie zostało naruszone. Źródło negatywnych dla skarżącego orzeczeń sądowych stanowi rozstrzygnięcie podjęte przez ustawodawcę w art. 5 pkt 3 i art. 2 § 1 ustawy dawnej, odmawiające przyznania prawa podmiotowego w stosunku do fotografii reporterskiej i fotografii pozbawionej zastrzeżenia praw autorskich. Zgodności z Konstytucją tych norm skarżący nie poddał jednak w wątpliwość, domagając się jedynie następczego nadania mu prawa, którego uprzednio nie uzyskał. Tak sformułowane roszczenie nie może stanowić podstawy skargi konstytucyjnej, stanowiącej środek ochrony naruszonych konstytucyjnych praw lub wolności. Brak naruszenia prawa podmiotowego powoduje zaś w dalszej konsekwencji bezprzedmiotowość zarzutów opartych na naruszeniu art. 2 i art. 32 Konstytucji. Tym samym Trybunał podtrzymuje pogląd wyrażony w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym niniejsza skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanki wynikającej z art. 79 ust. 1 Konstytucji, polegającej na naruszeniu konstytucyjnych praw lub wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącego, a przedstawione w niej zarzuty dotyczą jedynie sfery polityki stanowienia prawa.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

2