250

POSTANOWIENIE

z dnia 8 września 2004 r.

Sygn. akt Ts 37/04

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Adam Jamróz - przewodniczący

Bohdan Zdziennicki - sprawozdawca

Wiesław Johann,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2004 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Witolda Urbana,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE:

W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 3 marca 2004 r. pełnomocnik skarżącego zarzucił art. 118 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) niezgodność z zasadą równości wobec prawa.

Biorąc pod uwagę wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 26 czerwca 2002 r. (sygn. akt III AUa 1652/01), którym przyznano ostatecznie skarżącemu prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, oraz działając w oparciu o zaskarżone przepisy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 30 sierpnia 2002 r. (znak PP 04698268/15) przyznał skarżącemu rentę za okres od 1 lipca 2000 r. do 31 grudnia 2002 r. wraz z odsetkami za okres od 27 lipca 2002 r. do 3 września 2002 r. Wniesione od powyższej decyzji odwołanie w zakresie wysokości odsetek Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił wyrokiem z 11 grudnia 2002 r. (sygn. akt XV 2034/02). Orzeczenie to zostało utrzymane w mocy przez wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 lipca 2003 r. (sygn. akt III AUa 872/03), doręczony skarżącemu 25 października 2003 r.

Uzasadniając niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów, pełnomocnik skarżącego wywodził, że w ocenie Sądu Apelacyjnego treść art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uzasadnia tezę, iż ZUS nie ponosi odpowiedzialności za wynik postępowania sądowego w postaci obowiązku zapłaty odsetek od należnego świadczenia rentownego, a brzmienie art. 118 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pozwala uznać wyrok sądowy, rozstrzygający ostatecznie o przyznaniu renty, za ostatnią okoliczność niezbędną do wydania decyzji przez ZUS, od której liczy się 30-dniowy termin spełnienia świadczenia. Zdaniem pełnomocnika skarżącego, jeżeli uznamy za bezsporną zasadę wypływającą z art. 481 § 1 i 2 k.c., że dłużnik który spóźnił się ze spełnieniem świadczenia, jest zobowiązany do zapłaty odsetek, chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, to należy przyjąć, iż zaskarżone przepisy są sprzeczne z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 kwietnia 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej, m.in. przez wskazanie, jakie z przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności zostało naruszone na skutek wydania powołanego w skardze rozstrzygnięcia, oraz dokładne określenie sposobu tego naruszenia.

W nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie piśmie procesowym z 13 kwietnia 2004 r. wskazano na naruszenie prawa do równego traktowania wszystkich wobec prawa, wyrażonego w art. 32 ust. 1 Konstytucji. Podtrzymując argumentację zawartą w skardze konstytucyjnej, pełnomocnik skarżącego raz jeszcze odwołał się do wynikającego z art. 481 § 1 i 2 k.c. obowiązku zapłaty przez dłużnika odsetek w przypadku opóźnienia w spełnieniu świadczenia. Przepis art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który wyłącza obowiązek wypłaty przez ZUS odsetek w sytuacji, w której opóźnienie lub niewypłacenie świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności, narusza, w ocenie pełnomocnika skarżącego, wskazaną powyżej zasadę, jako że przepis ten w praktyce oznacza, iż okolicznością, za którą ZUS nie ponosi odpowiedzialności, jest przegrany proces sądowy, a zatem wyłączony jest on od obowiązku zapłaty odsetek od daty, w której odmówił przyznania skarżącemu prawa do świadczenia.

Postanowieniem z 4 czerwca 2004 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając, że skarżący nie uprawdopodobnił, iż poprzez wydanie rozstrzygnięć w oparciu o zaskarżone przepisy doszło do naruszenia zasady równości. Trybunał Konstytucyjny wskazał w szczególności, że przyjęcie naruszenia wspomnianej powyżej zasady wymaga wykazania, iż podmioty, których sytuację prawną się porównuje, mają istotną cechę wspólną, uzasadniającą równe traktowanie. Natomiast skarżący nie uzasadnił, dlaczego sytuacja podmiotów, których uprawnienie wynika ze zobowiązania cywilnego, i podmiotów, których uprawnienie wynika bezpośrednio z przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, uzasadnia ich równe traktowanie. W zakresie art. 118 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS podstawę odmowy nadania dalszego biegu stanowiło nieuzupełnienie w wyznaczonym terminie wskazanych w zarządzeniu sędziego TK braków.

W zażaleniu wniesionym na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego zakwestionował stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, podnosząc, że w procesie toczącym się w trybie postępowania cywilnego strony tego postępowania mają równe prawa. W uzasadnieniu tezy wskazano, że „skoro źródłem zobowiązania do przyznania świadczenia rentowego było orzeczenie Sądu, to dłużnik, który spóźniał się ze spełnieniem tego świadczenia, zobowiązany był w myśl generalnej zasady określonej w art. 481 § 1 i 2 k.c. do zapłaty odsetek, chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności”. Skarżący wywodzi także, że ZUS powinien wykonać wyrok sądu ze wszystkimi jego konsekwencjami, włącznie z przysługującymi skarżącemu odsetkami. „Wykonanie wyroku to nie to samo co decyzja o przyznaniu prawa do renty. ZUS wykonać wyrok musiał, natomiast przyznać prawo do renty mógł”. Na zakończenie skarżący wskazał, że każdy, kto ma zobowiązanie wobec ZUS-u, ma obowiązek je spełnić wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Zatem skoro do zobowiązanych wobec ZUS-u mają zastosowanie przepisy prawa cywilnego dotyczące ustawowych odsetek, a przepisy tego prawa nie mają zastosowania do ZUS, to okoliczność ta uzasadnia przyjęcie, że zaskarżone przepisy naruszają konstytucyjną zasadę równości wszystkich podmiotów względem prawa.

Rozpatrując wniesione zażalenie, Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

Przede wszystkim należy wskazać na pewne nieścisłości wynikające z wywodów zawartych we wniesionym zażaleniu. Skoro powstanie zobowiązania po stronie ZUS-u jest łączone, w ocenie skarżącego, dopiero z faktem wydania rozstrzygnięcia przez orzekające w sprawie sądy, to obowiązek zapłaty odsetek mógłby powstać, co najwyżej od momentu wydania orzeczenia. Jeżeli jednakże skarżący za takie orzeczenie uznaje wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 26 czerwca 2002 r. (sygn. akt III AUa 1652/01), a odsetki, zgodnie z treścią tego wyroku, kształtującego treść zobowiązania, liczone są od 27 lipca 2002 r., i od tego dnia były faktycznie skarżącemu przyznane decyzją ZUS z 30 sierpnia 2002 r. (znak PP 04698268/15), to powstaje pytanie, na czym w tej sytuacji polega naruszenie zasady równości i innego traktowania dłużnika ZUS-u w stosunku do innych dłużników. Akceptacja zaprezentowanego w zażaleniu stanowiska czyni także bezzasadnym domaganie się, jak ma to miejsce we wniesionej skardze konstytucyjnej, wypłaty odsetek już od momentu odmowy przyznania skarżącemu przez ZUS decyzją z 11 grudnia 2000 r. prawa do świadczenia, skoro w tym czasie nie istniało jeszcze zobowiązanie, od którego można by te odsetki wymierzyć. Bezpodstawna z tego punktu widzenia jest także uwaga uczyniona we wniesionym zażaleniu, że ZUS jest zobowiązany wykonać wyrok wraz ze wszystkimi jego konsekwencjami, w sytuacji gdy taki wyrok został wykonany. Konkludując, należy wskazać, że akceptacja zaprezentowanego w zażaleniu stanowiska skarżącego wyklucza przyjęcie, iż doszło do naruszenia jakichkolwiek praw lub wolności konstytucyjnych, a w konsekwencji uznanie, iż istnieją przesłanki do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny chciałby podkreślić, że kwestia zakresu obowiązku uiszczania odsetek za nieterminowe spełnienie świadczenia, jaki ciąży z jednej strony na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, a z drugiej na osobie podlegającej ubezpieczeniu społecznemu, jest zagadnieniem z zakresu prawa materialnego a nie procesowego. W tym kontekście jest niezrozumiały zarzut zawarty pośrednio we wniesionym zażaleniu, że w niniejszej sprawie została naruszona zasada równych praw stron w procesie cywilnym. Na płaszczyźnie procesowej w omawianym zakresie nie występuje żadne zróżnicowanie w obrębie przysługujących stronom uprawnień lub obowiązków.

Trybunał Konstytucyjny podziela także w pełni stanowisko przyjęte w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym nie ma przesłanek do przyjęcia, że podmioty, których prawo do świadczenia pieniężnego wynika ze zobowiązania cywilnego, i podmioty, które to uprawnienie wywodzą bezpośrednio z przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, winny być tak samo traktowane. Nie ma także, wbrew temu, co zdaje się twierdzić skarżący, najmniejszych podstaw do traktowania świadczenia pieniężnego będącego korelatem przysługującego z mocy ustawy prawa do renty jako świadczenia ze stosunku cywilnoprawnego, a nie - jak przyjmuje się powszechnie w orzecznictwie - świadczenia, którego uzyskanie zależy od spełnienia warunków przewidzianych w ustawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Argumenty przemawiające za przeciwną tezą nie zostały podniesione ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w uzupełnieniu braków skargi konstytucyjnej, ani nie wynikają z treści zażalenia wniesionego na postanowienie TK odmawiające nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W zażaleniu tym skarżący nie ustosunkował się także do innych przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, tj. nieuzupełnienia braków skargi w zakresie art. 118 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a także braku kompetencji Trybunału do porównywania regulacji usytuowanych na tym samym poziomie hierarchii normatywnej.

Trybunał Konstytucyjny chciałby także podkreślić, że na tym etapie postępowania nie jest władny rozważyć zarzutu postawionego po raz pierwszy we wniesionym zażaleniu. Chodzi tu o zarzut naruszenia zasady równości w zakresie praw przysługujących osobom korzystającym ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w porównaniu z prawami, jakie ustawodawca przyznał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Zarzut ten nie został podniesiony ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu wykonania zarządzenia sędziego TK, gdzie za podmioty podobne w stosunku do skarżącego zostali przyjęci inni wierzyciele, których dłużnicy spóźnili się ze spełnieniem świadczenia pochodzącego ze stosunku cywilnoprawnego. Jak wielokrotnie podnosił Trybunał Konstytucyjny, postępowanie zażaleniowe służy kontroli zasadności przyjętych w postanowieniu przesłanek odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał na tym etapie postępowania nie jest kompetentny, aby rozpatrywać zasadność podniesionych już po wydaniu postanowienia zarzutów.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznał za w pełni uzasadnione postanowienie z 4 czerwca 2004 r. o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze i nie uwzględnił zażalenia złożonego na to postanowienie.

4